كنجكاوي بخشي از طرح سه هزار ميليارد توماني «آزمايشگاه علمي مريخ» است. اين مريخ‌نورد در پي يافتن نشانه‌هايي است كه بر قابل سكونت بودن سياره مريخ (حتي در گذشته) دلالت كند. از آنجا كه يكي از لوازم ايجاد حيات از آن نوعي كه ما مي‌شناسيم، وجود آب مايع است، در نتيجه كنجكاوي هم به دنبال آثار جاري شدن آب در زير سطح مريخ ميگردد.
روش كار مريخ‌نورد كنجكاوي به اين صورت است كه ذرات نوترون را داخل خاك مريخ شليك مي‌كند. نوترون‌ها در صورت برخورد با هيدروژن‌ها مانند يك آشكارساز عمل مي‌كنند. نوترون‌ها ذراتي زيراتمي هستند كه بار الكتريكي ندارند و بر اثر برخورد با هيدروژن كه يكي از دو عنصر تشكيل‌دهنده آب است، سرعتشان كم مي‌شود و تقريبا متوقف مي‌شوند.
آشوين واسوادا، يكي از دانشمندان طرح آزمايشگاه علمي مريخ درباره چگونگي كار كنجكاوي مي‌گويد: مريخ‌نورد هر بار در مدت 20 دقيقه پالس‌هاي نوترون را به خاك شليك و پالس‌هاي بازگشتي را بررسي و تحليل مي‌كند تا تخمين زده شود كه چه مقدار آب در زيرسطح مريخ وجود دارد.
قبلا هم از نوترون‌ها در ماموريت‌هاي مختلف مريخ براي يافتن آنچه اكنون دانشمندان آن را منبع يخ زيرزميني مريخ مي‌دانند، استفاده شده بود.
سال 1381 مدارگرد «اديسه» با استفاده از يك آشكارساز نوترون‌هاي با انرژي بالا، منبع عظيمي از هيدروژن را در زير سطح مريخ در عرض‌هاي جغرافي بالاتر (نزديك به قطب‌ها) آشكار كرد.
واسوادا مي‌گويد: آشكارسازي آب با استفاده از نوترون‌ها از فضا بسيار آسان‌تر از آشكارسازي از روي سطح سياره است. به اين دليل كه در فضا نوترون‌ها به وفور يافت مي‌شوند ولي روي سطح سيارات تعداد كمي از اين ذرات وجود دارند؛ به اين ترتيب مريخ‌نورد به‌ناچار ابزار توليدكننده نوترون‌ها را از زمين با خود مي‌برد.
با استناد به اطلاعات آژانس فضايي فدرال روسيه، بازتابش يا آلبدوي نوترون‌هاي مورد استفاده در طرح كنجكاوي، به ده ميليون نوترون در هر پالس مي‌رسد. اين پالس‌ها در يك نانوثانيه به سطح برمي‌گردند و مريخ‌نورد كنجكاوي اين قابليت را دارد كه در هر ثانيه بيش از ده پالس را ارسال كند.
دهانه گيل، جايي است كه قرار است كنجكاوي روي آن فرود بيايد. البته احتمال يافتن آب در اين مكان كم است اما يافتن فسفات‌ها و خاك رس در زمين‌هاي كم ارتفاع‌تر محتمل است، اما دليل انتخاب اين مكان براي فرود اين است كه زير دهانه گيل، به احتمال قوي مواد معدني هيدروژن‌دار وجود دارد؛ يعني موادي كه در آنها عناصر هيدروژن و اكسيژن به صورت آب يا به شكل تركيبات ديگر يافت مي‌شود.
ناسا عقيده دارد كه چنين ساختارهايي ميتواند آب را تا مدت‌ها درون خود محفوظ نگه دارد و آب به تله افتاده ميتواند خيلي قديمي و مربوط به زماني باشد كه آب مايع به وفور در سياره سرخ يافت مي‌شد. البته آب در مريخ ميتواند با توجه به تغييرات فصول و آب و هوا تغيير حالت بدهد يا جا‌به‌جا شود. مانند ميزان رطوبت خاك كه چگالي آن به طور مستقيم با ميزان رطوبت هواي مجاور در ارتباط است. طرح آزمايشگاه علمي مريخ به دانشمندان كمك مي‌كند تا درباره چرخه آب در مريخ اطلاعات خوبي كسب كنند و آن را با چرخه آب روي زمين مقايسه كنند.
كنجكاوي با استفاده از تجهيزاتش ميتواند اطلاعاتي درباره ميزان رطوبت هوا، دما، سرعت باد و... كسب كند و با استناد به آنها، نقشه چرخه آب را در اين سياره ترسيم كند. دانشمندان با استفاده از نتايج اين تحقيقات مي‌توانند شرايط اقليمي مريخ را پيش‌بيني كنند و در نهايت، هواشناسي مريخ ميتواند مسير يافتن حيات روي اين سياره سرخ را اندكي هموارتر كند.
مجموعهاي از ايدههاي نو در کنجکاوي
فروردين 1383 ناسا فراخواني براي دريافت ايدههاي نو جهت تجهيزات علمي مريخ‌نورد‌هاي آينده منتشر كرد. زمستان همان سال هشت پيشنهاد انتخاب شد. طراحي و آزمايش قطعات و تجهيزات هم از واپسين روزهاي همان سال آغاز شد.
چهار سال بعد تقريبا ساخت سخت‌افزاري و نرم‌افزاري آزمايشگاه علمي مريخ به پايان رسيده بود و قطعات تحت آزمايش بود. هزينه طرح تا اين مرحله، مبلغي حدود 800 ميليارد تومان شده بود، اما بنا بر دلايلي ناسا پرتاب اين آزمايشگاه علمي به فضا را تا سه سال بعد به تعويق انداخت تا آزمايش‌هاي بيشتري انجام گيرد و امنيت و اطمينان تمامي بخش‌هاي طرح بيشتر شود.
فروردين 1388 در سايت رسمي ناسا، يك نظرسنجي براي انتخاب نام آزمايشگاه انجام شد كه در آن 9 اسم پيشنهاد شده بود و در نهايت نام كنجكاوي براي طرح برگزيده شد. اين واژه پيشنهاد يك دانش‌آموز سال ششم از شهر كانزاس بود.
كنجكاوي سرانجام اوايل زمستان سال گذشته از پايگاه فضايي كيپ كاناورال به فضا پرتاب شد و امروز همچنان در مسير خود است تا به مقصدش كه سياره سرخ است، برسد.
مكان فرود
براي انتخاب مكان فرود كنجكاوي، در سال‌هاي اخير سه كارگروه تشكيل شد. ابتدا مكان‌هاي انتخاب شده روي سطح مريخ 33 نقطه بود. پس از برگزاري اولين كارگروه، تعداد آنها به 50 نقطه افزايش يافت. اما در جلسات دوم و سوم و با بررسي دقيق هر يك از مكان‌ها و حذف گزينه‌ها، در نهايت چهار نقطه از مريخ انتخاب شد كه از ميان آنها، دهانه گيل(Gale) انتخاب پاياني اعضاي كارگروه بود.
دانشمندان براي انتخاب محل دقيق فرود كنجكاوي، معيارهاي زيادي داشتند كه تعدادي از آنها عبارت است از: غني بودن خاك فرودي به لحاظ وجود مواد معدني نظير مواد معدني هيدروژن‌دار، سولفات‌ها، وجود هماتيت‌ها و اكسيد فلزات، مواد سيليكاتي و حتي تركيبات كلر. معيار ديگر انتخاب مكان، قرار گرفتن در عرض جغرافيايي كمتر از 45 درجه و ارتفاع كمتر از يك كيلومتر نسبت به سطح متوسط مريخ بوده است.
اهداف ناسا در ارسال کنجکاوي
آزمايشگاه علمي مريخ چهار هدف اصلي علمي را دنبال مي‌كند:
1 ـ جستجوي علائم حيات در مريخ در گذشته
2 ـ مطالعه اقليم مريخ
3 ـ مطالعه زمين‌شناسي مريخ
4 ـ برنامه‌ريزي براي سفر انسان به مريخ
اين طرح براي دستيابي به اين اهداف، برنامه‌هاي زير را اجرا خواهد كرد:
1 ـ مطالعه و بررسي مواد معدني و املاح روي سطح مريخ و خاك نزديك به سطح آن در اعماق كم
2 ـ تلاش براي يافتن تركيبات شيميايي زيستي پايه براي تشكيل حيات
3 ـ يافتن و شبيه‌سازي مراحل تشكيل صخره‌ها و خاك مريخ
4 ـ ارزيابي تغييرات جو مريخ طي چهار ميليارد سال
5 ـ يافتن مكان‌ها، چرخه و نحوه توزيع آب و كربن دي‌اكسيد
6 ـ مطالعه و نقشه‌برداري امواج در سطح مريخ، اعم از امواج راديويي، پرتوهاي كيهاني، ذرات خورشيدي و نوترون‌هاي ثانويه
تمام اطلاعات ذكر شده، آگاهي دانشمندان را درباره اين سياره سرخ بالا برده و آنها را هر چه بيشتر به ماموريت‌هايي نزديك مي‌كند كه انسان‌ها در آن شركت مي‌كنند.
Nasa / مترجم: مريم دروديان
