بانک مقالات زبان و ادبیات فارسی

گريماس از ساختارگرايان و نظريه پردازان نشانه شناسي، با تاکيد بر ساختار روايت کوشيد با عبور از رويه يا سطح و ساختار متن، به لايه هاي دروني آن دست يابد. رويکرد اصلي گريماس، يافتن ارتباط ساختاري پنهاني است که در فرايند توليد معنا موثر است. در حقيقت، نويسنده با ايجاد نوعِ خاص روايت و راوي در داستان خود، سلسله اي زنجيره وار از «فرستنده/پيام/گيرنده» را به کار مي گيرد و با ايجاد ساختاري درست و منسجم براي يک داستان به زيبايي اثر مي افزايد.
بنابراين، نگارنده در اين مقاله بر آن است، با کاربرد شيوه هاي جديد تحليل داستاني، نقد روايتي (استفاده از فرايند پايدار و ناپايدار) و الگوي کنش گر گريماس يکي از داستان هاي برتر نادر ابراهيمي، (کلاغ ها)، را بررسي و تحليل کند و به ياري روايت شناسي، ساختار و مناسبات دروني نشانه هاي متن و با کاربرد نشانه شناسي، ارتباط ميان شخصيت هاي داستاني را تبيين نمايد و به اين ترتيب زمينه اي را براي آشنايي با انديشه هاي نادر (=ناب) و شناخت شيوه داستان پردازي اين نويسنده فراهم آورد.

 نسخه قابل چاپ

مقاله حاضر براي اين که نشان دهد برنامه «فلسفه براي کودکان»، مي تواند براي رسيدن به هدف عمده خويش يعني دست يابي به استقلال از داستان هاي موجود در ادبيات کودک بهره گيرد، به تحليل محتوايي از نوع تاملي يا فکري چند داستان در اين گستره پرداخت. يافته هاي پژوهش نشان داد، آثار ياد شده به خوبي مي توانند به ياري برنامه «فلسفه براي کودکان» بشتابند و نيازهاي آنان را پاسخ گويند، همچنين مشخص شد که همانندي هاي بسياري ميان ديدگاه هاي مرتضي خسرو نژاد، ماريا نيکولايوا و برونو بتلهايم با يافته هاي اين تحقيق وجود دارد.

 نسخه قابل چاپ

هدف اين مقاله بررسي نقش هاي جنسيتي و چگونگي القاي آن ها به مخاطب، جايگاه اختصاص يافته به زنان از سوي نظام مرد سالار، نقش هاي همسر و دختر، نگاه مرد و رابطه زن و طبيعت در داستان خاله سوسکه از قصه هاي صبحي است. شيوه پژوهش بر اساس تمايز جنس و جنسيت و در چارچوب نظريه فمنيسم (زن گرا) است. به غير از اشاره هاي بسيار مختصر در سه کتاب، تاکنون درباره اين داستان نوشتاري پژوهشي انجام نگرفته است. يافته هاي پژوهش نشان مي دهد، گفتمان مردسالار در ساختن عناصر زير نقش مهمي دارد: ساختن نقش هاي جنسيتي و ارزش ها و ملاک هاي مرتبط با آن ها، ارايه و القاي آن ها به مخاطب از راه هاي گوناگون از جمله ادبيات کودک. گفتني است موارد پيش گفته، نظام مردسالاري را در نظام اجتماعي فرهنگي تقويت مي کند.

 نسخه قابل چاپ

پژوهشگران در اين مقاله کوشيده اند که در بررسي اي مقدماتي ضمن شناسايي مهارت هاي کليدي در تفکر انتقادي، پيوندي ميان مولفه هاي تفکر انتقادي و عناصر داستاني برقرار کنند و در تعدادي از داستان هاي تاليفي که در ايران منتشر شده اند، ميزان وجود اين مولفه ها را بسنجند. به اين منظور، هفده مهارت کليدي را که از آثار ريچارد پل استخراج شده اند، فهرست کرده و پس از خواندن هر داستان مشخص شده که آيا مهارت يا مولفه يادشده در آن داستان وجود داشته است يا خير و اگر وجود داشته، در کدام يک از عناصر داستان، ديده شده است. جامعه مورد بررسي در اين پژوهش 14 کتاب داستان تاليفي براي گروه سني «ج» است که در فاصله سال هاي (1342-1386) از سوي شوراي کتاب کودک به عنوان آثار ويژه براي گروه هاي سني «ج» معرفي شده اند در اين پژوهش مورد بررسي قرار گرفتند. به نظر مي رسد دو داستان حقيقت و مرد دانا و ماهي سياه کوچولو از نظر به کارگيري مولفه هاي تفکر انتقادي در مرتبه بهتري قرار دارند. ضعف عمده داستان ها در وجود راوي هاي مداخله گر، خالي بودن از درون مايه هاي طنز، استفاده مطلوب نکردن از شگردهاي داستاني براي خلق فضاهاي متفاوت و تقويت ديدگاه هاي گوناگون و.... بوده است. قوي ترين مولفه را در بيشتر داستان ها مي توان پاي بندي به قابليت هاي استدلال اخلاقي دانست.

 نسخه قابل چاپ

تمايز مهم ترين مولفه مدرنيته است که بزرگان علوم اجتماعي از اميل دورکيم گرفته تا پيير بورديو بر آن تاکيد کرده اند. بر مبناي اين رويکردهاي نظري مي توان جهان کودکان را با توجه به تاخر تکوين عيني و ذهني آن به منزله يک ميدان اجتماعي متمايز به شمار آورد. بر اين اساس ميدان کودکي سرزمين تازه استقلال يافته اي است که متاسفانه ميدان هاي اجتماعي ديگر، به ويژه سرزمين بزرگ سالي به قلمرو آن تعرض مي کنند و مي کوشند آن را تحت الحمايه خود قرار دهند. براي ممانعت از اين واقعه بايد نسبت به قانون اساسي سرزمين کودکي و قواعد عملکرد اين ميدان آگاهي يافت. انسان شناسي کودکي يکي از مهم ترين رشته هايي است که مي تواند به شناخت اين قواعد راهنما ياري دهد تا در پرتو آن ها منطق متفاوت کنش کودکان بهتر دريافت شود. شايد مهم ترين قاعده اين سرزمين، تمايز نايافتگي آن باشد به گونه اي که جلوه هايش را در تمايز نايافتگي جنسيتي، طبقاتي، قوميتي، مليتي و حتي زيبايي شناختي مي توان مشاهده کرد. همه اين تمايزات در يک کلام، حاصل اجتماعي شدن کودکان است که با سرپرستي بزرگ سالان و آموزه هاي آن ها تحقق مي يابد و گرنه در بازي آزادانه کودکان با هم، نشاني از اين تمايزات ديده نمي شود. ادبيات کودک يکي از شاه راه هاي مهم اجتماعي کردن کودکان به شمار مي رود که متاسفانه به دليل بي خبري نويسندگان بزرگسال از قواعد عمل در جهان کودکي، به ابزار نرم سرکوب کودکان تبديل شده است. در اين جستار مي کوشيم براي نمونه چند متن برگزيده از ادبيات کودک مانند جوجه اردک زشت، اثر هانس کريستين آندرسن و ماهي سياه کوچولو، اثر صمد بهرنگي را تحليل نماييم تا زيرساخت تمايزگرايانه آن ها آشکار گردد. اين تمايزات به هر روي ريشه در ايدئولوژي روشنگري و مدرنيته دارد. نتيجه اين است که کودکان اين تمايزات را به شکل ديگري درمي يابند و قرائت آن ها از داستان هاي کودکان متفاوت از نويسندگان اين آثار است و حتي ترجيح زيبايي شناختي آن ها با اولويت نمايندگان ادبيات کودک هم خواني ندارد.

 نسخه قابل چاپ

فانتزي از ژانرهاي کاربردي در ادبيات کودک و نوجوان است. مهم ترين عامل کاربرد اين نوع، تخيلي بودن و محال بودن امکان وقوع داستان در عالم واقعي است. فانتزي ها به دو دسته ي عام و مدرن تقسيم مي شوند، از نظر عناصر سازنده بهترين آثار براي فانتزي سازي عام کتاب هاي اسطوره اي و حماسي هستند. شاهنامه فردوسي به دليل در برداشتن ماجراها و شخصيت هاي استثنايي و درون مايه هاي مناسب، شرايط فانتزي سازي را داراست. با فانتزي سازي داستان هاي شاهنامه، کودکان و نوجوانان علاوه بر آشنايي ضمني با متون کهن، از دنياي ساختگي و خيالي مرتبط با ماجراهاي اين اثر، لذت خواهند برد. در اين مقاله نخست ژانر فانتزي را معرفي کرده و به اهداف فانتزي سازي از داستان هاي اسطوره اي و حماسي پرداخته ايم. سپس عناصر سازنده اين نوع را که شامل شخصيت سازي و شخصيت پردازي، دورنمايه پردازي و راه هاي ورود به فانتزي مي شود، بر اساس الگو برداري از پانزده نمونه اثر پديد آمده در اين ژانر، دسته بندي کرده ايم و در هر قسمت يافته ها را با برخي از داستان هاي شاهنامه مطابقت داده ايم و با توجه به اين قياس بخش هاي مناسب براي فانتزي سازي شاهنامه را معرفي کرده ايم.

 نسخه قابل چاپ

مقاله حاضر، ضمن مروري بر جريان نقد ادبيات کودک و نوجوان ايران از مشروطه تاکنون، نشان داده است که اين جريان هر چند رو به رشد بوده اما با رويکردي آسيب شناسانه، بيشتر بر دو قالب ويژه تاکيد داشته است: نخست، ارايه فهرست کتاب هاي مناسب و دوم، نقدهاي مفصل و تخصصي. اين دو شيوه با وجود برخورداري از ارزش، کاربردهايي محدود دارند. از اين رو نمي توانند به تنهايي جريان نقد را موثر، فراگير و نهادينه کنند. پيشنهاد مقاله حاضر اين است که افزون بر توجه به ارزش هاي هر دو شيوه پيش گفته، به راهي ميانه نيز انديشيده شود. اين راه، معرفي کتاب در سطح کلان و پرشمار، در قالب نشريه و يا فضاي مجازي است. معرفي کتاب در همان حال که محدوديت هايي دارد، از ظرفيت هايي ويژه نيز برخوردار است.

 نسخه قابل چاپ

اين پژوهش درک کودکان ايراني از معناي نشان هاي مفهومي و علايم ناوبري موجود در رابط کاربر کتابخانه مجازي بين المللي کودکان را بررسي مي کند تا به کمک آن ميزان مناسب بودن يا نبودن رابط کاربر اين کتابخانه براي استفاده کودکان ايراني سنجيده شود. روش اصلي پژوهش کيفي است و از روش کمي براي پاسخ گويي به برخي از پرسش هاي پژوهش کمک گرفته شده است. جامعه ي مورد مطالعه، شامل 20 کودک 7 تا 11 ساله بود. نتايج پژوهش نشان داد که همه نشانه هاي مفهومي موجود در رابط کاربر انگليسي کتابخانه براي استفاده کودکان ايراني نامناسب است. هم چنين بر اساس نتايج به دست آمده، هيچ يک از نشانه هاي ناوبري از نظر کودکان مورد مطالعه مناسب دانسته نشد. نتايج پژوهش هم چنين حکايت از آن دارد که رابط کاربر فارسي، باعث تسهيل درک کودکان از معني نشانه هاي مفهومي موجود در رابط کاربر کتابخانه مجازي کودکان شده است. با استفاده از نتايج حاصل از اين بررسي مي توان رابط کاربرهايي مناسب جهت کودکان ايراني، با توجه به تفاوت هاي فرهنگي و زباني آن ها طراحي کرد.

 نسخه قابل چاپ

هر پژوهش براي اينکه بتواند نقشي تاثيرگذار داشته باشد، بايد نتايج و گفته هاي خود را چه به صورت هم جهت و چه در جهت مخالف، بر پايه پژوهش هاي پيشين بنا کند. ادبيات کودک ايران نيز به عنوان يک علم نوپاي دانشگاهي، براي توسعه گستره تحقيقي خود، نيازمند پژوهش هايي است که اصول علمي و مستند سازي در آن ها رعايت شده باشد. استناد فرايندي ذهني و فرهنگي و در عين حال عملي اجتماعي است. فهرست منابع مورد استناد نيز از مهم ترين اجزاي همه آثار تحقيقي و تاليفي است و رفتار استنادي شامل چگونگي استفاده از منابع، نوع تاکيد بر موارد ويژه، تکرار کاربرد برخي منابع، گرايش به متوني که به زباني خاص منتشر شده و ... است. مقاله حاضر، با ارايه توصيفي از وضعيت استناد در دو مجله تخصصي ادبيات کودک (پژوهشنامه ادبيات کودک و نوجوان و ماهنامه کتاب ماه کودک و نوجوان) شيوه هاي استناد را در نقد ها و مقاله هاي آن ها بررسي کرده است. يافته هاي پژوهش نشان داد، با توجه به لزوم رعايت اصول نگارش علمي، وضعيت استناد در اين دو نشريه، چندان مطلوب نيست.

 نسخه قابل چاپ

در پژوهش حاضر کتاب فارسي دوم دبستان که از پايه اي ترين کتاب هاي درسي به شمار مي رود، از منظر يکي از جلوه هاي پر اهميت رفتارهاي اجتماعي-فرهنگي در جهان معاصر، يعني از زاويه توجه به محيط زيست، بررسي مي شود. به همين منظور عناصر طبيعت به هشت دسته عمده: جانوران، پرندگان، گياهان، خوراکي ها، آسماني ها، آب، و زميني ها تقسيم شدند. سپس تمام موارد مربوط از کتاب استخراج گرديد و بر اساس نظريه هاي زبان شناسانه و به طور خاص بر اساس «سخن کاوي انتقادي» و مطابق با الگوي «دستوري-واژگاني» بررسي و تحليل شدند.
نخستين نتيجه به دست آمده نشان مي دهد که عناصر طبيعت در کتاب مورد بررسي، به طور کلي از موضع قدرت بهره مند نيستند. در بررسي دقيق تر و جزء به جزء، آشکار مي شود که در ميان عناصر طبيعت، نخست پرندگان و به دنبال آن آسمان و وابسته هاي آن در بالاترين مدارج قدرت قرار دارند و در مقابل آن ها عناصر مربوط به زمين و خوراک در مدارج پايين تر و سپس آب و آن چه مربوط به آن است در پايين ترين مرحله قرار دارند. گياهان و جانوران نيز با بهره مندي از قدرتي متوسط، در ميان دسته هاي ياد شده قرار گرفته اند.

 نسخه قابل چاپ

سير تاريخي ادبيات کودک در زبان فارسي نشان مي دهد که از ديرباز و حتي پيش از اسلام آثاري با محوريت کودکان به رشته تحرير در آمده است که البته بيش از همه جنبه پند و اندرز در آن ها ديده مي شود، از آن جمله مي توان به اندرز آذرباد مهرسپندان (تفضلي،182:1377 ) و يا پس دانشن کامگ (همان، 164) اشاره کرد. توجه به کودکان در آثار پس از اسلام نيز چه به صورت کتاب مستقل و چه به طور اشاره وار و گذرا ادامه داشت که براي نمونه به قابوس نامه عنصرالمعالي، نصاب الصبيان ابونصر فراهي، بهارستان جامي، گلستان سعدي و بسياري ديگر از اين دست آثار مي توان اشاره کرد. اما گرايش بيش از پيش به ادبيات کودک در عصر قاجار به چشم مي خورد. در اين هنگام اندک اندک به گونه هاي مختلف ادبيات کودک رايج توجه شد و از اين ميان مي توان به ترجمه آثار غربي، ساده نويسي داستان هاي کهن مانند کليله و دمنه و مرزبان نامه، کتاب هاي درسي و اندرزنامه ها براي کودکان اشاره کرد.
در مقاله حاضر اندرزنامه اي کهن و گمنام با نام خوبي نامه براي نخستين بار معرفي مي شود. اين اثر را از چند جهت مي توان داراي اهميت دانست، يکي آن که از نمونه هاي قديمي اندرزنامه براي کودکان در دوران متاخر است. دوم آن که به قلم يکي از بزرگان متصوفه و اقطاب عرفاني قرن گذشته نگاشته شده است و با وجود رواني و شيوايي متن، عمق و سنگيني آن از نظر دور نمانده است. سوم اين که در يکي از دهات گمنام آن روزگار يعني گناباد به رشته تحرير در آمده که از پايتخت و مراکز مهم شهري به دور بوده است.

 نسخه قابل چاپ

انديشه خواننده نهفته يا درون کتاب، بر پايه اين نگرش شکل گرفته که براي گفتن يک چيز، دو فرد لازم است و نويسنده يا مولف، براي آشکار ساختن معناي مورد نظر، روابطي را در اثر خود با خواننده ايجاد مي کند. ايدن چمبرز بر اين باور است که براي يافتن اين خواننده، که او خواننده «نهفته» اش مي خواند به روشي نياز است که در داستان هاي کودک و نوجوان، کودک را در مقام خواننده به شمار آورد و او را در درون کتاب جاي دهد. از همين رو، چمبرز روش پيشنهادي خود را براي اين کار ارايه مي دهد. از ديگر سو منتقدان ادبيات کودک در چند سال گذشته، به آثار داستاني احمد اکبرپور، توجهي ويژه داشته اند و کودکان و نوجوانان نيز از اين آثار استقبال کرده اند. از همين رو، اين پژوهش بر آن است تا بر پايه نظريه چمبرز، سه اثر داستاني اکبرپور را بررسي کند و خواننده درون اين داستان ها را آشکار سازد.

 نسخه قابل چاپ

هدف از مطالعه حاضر بررسي مفهوم مرگ در سه جنبه زيست شناختي (بازگشت ناپذيري، اجتناب ناپذيري، غيرعملکردي و عليت)، فرهنگي و عاطفي (ترس، ناراحتي، عصبانيت، اشتياق، گناه، تکذيب، شک و سردرگمي) در ادبيات کودک بود. بدين منظور با جست و جو در کتاب خانه هاي در دسترس پژوهشگر، نه (9) کتاب داستان که درون مايه آن ها به نوعي در پيوند با مرگ بود، انتخاب شد. سپس داستان ها تحليل محتواي کمي شدند و از ضريب همبستگي بين دو کدگزار براي محاسبه ضريب پايايي استفاده گرديد. نتايج نشان داد که بين حضور ابعاد زيست شناختي، فرهنگي و عاطفي در کتاب ها تفاوت معنادار ديده مي شود. بدين صورت که تفاوت معنادار ميان عامل زيست شناختي و عاطفي به نفع عامل زيست شناختي و نيز ميان عامل فرهنگي و عاطفي به نفع عامل فرهنگي ديده مي شود. بين عامل فرهنگي و زيست شناختي تفاوت معنادار ديده نشد. نتايج توصيفي پژوهش نيز در پايان مرور و بررسي شده است.

 نسخه قابل چاپ

اين تحقيق به بررسي و مقايسه ساختارها و مولفه هاي گفتمان مدار موجود در داستان هاي کوتاه معاصر بزرگ سال و نوجوان پرداخته و سعي در بيان اين مطلب دارد که تا چه حد و به چه منظور نويسندگان ادبي در آثار خود از اين ساختارها و مولفه ها استفاده کرده و با پوشيدگي سخن مي گويند. بر اين اساس، 10 داستان کوتاه بزرگ سال و 10 داستان کوتاه نوجوان انتخاب و بررسي شد. تعداد ساختارهاي گفتمان مدار موجود در متن بر اساس الگوي ون ليوون، تعيين و شمارش شد. طول متن داستان ها نيز با استفاده از شمارش واحدهاي پاياني مشخص گرديد. در ادامه درصد به کارگيري مولفه ها در هر گروه از داستان ها محاسبه شد و هم چنين به منظور تعيين معناداري تفاوت ميان اين دو گروه از روش مجذور خي استفاده شد. نتايج حاصل به شرح زير بود:
.1 در متون ادبي افزونه بر مولفه هاي مطرح شده در الگوي ون ليوون، مولفه هاي گفتمان مدار ديگري نيز ديده مي شود که پنهان کاري را در پي دارد.
.2 تفاوت داستان هاي بزرگ سالان و نوجوانان در ميزان استفاده از مولفه هاي گفتمان مدار معنادار نيست.
.3 استفاده از مولفه هاي ادبي در داستان هاي نوجوانان بيش از بزرگ سالان است.
.4 استفاده از ساختارهاي گفتمان مدار موجود در متون ادبي بيشتر به منظور بيان ايدئولوژي به معني بيان ارزش هاي اجتماعي و فرهنگي است.
.5 ادبيات هم مي تواند به صورت ابزاري در دست جناح هاي مختلف براي بيان ايدئولوژي به معني ترويج گرايش هاي گروهي قرار گيرد.

 نسخه قابل چاپ

در دوران حيات گوته، يكي از جريانهاي مهم فكري و فرهنگي آلمان رويكرد جامعه علمي و ادبي به سوي شرق و مطالعه و تحقيق در آثار ادبي و ديني مشرق زمين خصوصا ايران و هند، و ترجمه آنها به زبان آلماني بود. گوته خود چنان به فرهنگ اسلامي ايران و ادبيات عرفاني فارسي دل بسته بود كه پيرانه سر به آموختن خط و زبان فارسي پرداخت. وي حافظ را در حدي نزديك به الوهيت مي ستود و كلام او را، همچون ابديت، بزرگ و بي انجام مي دانست. ديوان غربي شرقي گوته، كه يكي از مهمترين آثار ادبي قرن نوزدهم اروپا و از نتايج دوران كمال و پختگي فكر و ذوق اين شاعر و متفكر بزرگ است، سراسر ستايش كلام و انديشه حافظ و نمودار تاثير ژرف و شگرف حافظ در جان و روان اين نابغه جهان غرب است.
اما، از سوي ديگر، شاهكار جاويدان گوته منظومه معروف فاوست اوست كه يكي از گرانقدرترين آثار هنري و ادبي مغرب زمين و همطراز حماسه هاي همري، كمدي الهي دانته و تراژديهاي شكسپير است. گوته، از روزگار جواني،‌ تا آخرين سال عمر، همواره با داستان فاوست همراه بوده و، در طول اين ساليان دراز، به تصنيف و ترتيب اجزا و آرايش و پيرايش صحنه هاي آن اشتغال داشته است، چنانكه نخستين صورت ابتدايي آن يا، به اصطلاح Urfaust در 1773 تحرير شد و آخرين صحنه بخش نهايي در 1831، يعني پس از نزديك به شصت سال به پايان رسيد. از اين روست كه منظومه فاوست را شرح احوال خود گوته و بازتاب تجربه هاي گوناگون و تحولات روحي و فكري او در طول شصت سال از عمر او دانسته اند. بخش اول اين درام در 1808 انتشار يافت و بخش دوم، چنانكه گفته شد، در 1831، يك سال پيش از مرگ گوته پايان گرفت. تفاوتهاي بزرگي كه ميان اين دو بخش ديده مي شود، در حقيقت، حاكي از تفاوتهايي است كه ميان افكار و روحيات گوته جوان در نيمه آخر قرن هجدهم و گوته سالخورده در نيمه اول قرن نوزدهم روي داده است. در بخش اول، شور و جوش جواني و هيجانات عاشقانه و كوشش بيصبرانه براي دانستن بيشتر و توانستن بيشتر بر صحنه ها حاكم است.

 نسخه قابل چاپ