اهم رویدادها: آخرین وضعیت هلال ماه جمادی‌الثانی / مقارنه هلال زیبای ماه
با خوشه پروین و سیارات مشتری و عطارد / آشنایی با سیاره گردن‌شکسته /
بهترین فرصت برای تماشای سیاره اورانوس و مقارنه آن با مشتری
امیر حسن‌زاده*: در طی این هفته، به اواخر ماه
قمری نزدیک می‌شویم و این به معنای آن است که ماه به وضعیت هلال آخر ماه
خواهد رسید. دراین حالت، ماه در ابتدای شب در آسمان قرار ندارد و در هنگام
سحر طلوع می‌کند، بنابراین کمی قبل از طلوع خورشید دیده خواهد شد.
ماه هر روز حدود 50 دقیقه دیرتر طلوع می‌کند و آرام آرام به خورشید
نزدیک‌تر می‌شود تا این‌که در ساعت 15:45 بیست و دوم خرداد، ماه نو (مقارنه
ماه و خورشید) اتفاق می‌افتد. در این حالت، ماه بین خط واصل زمین و خورشید
قرار دارد و سطح نورانی ماه دقیقا در طرفی است که ما نمی‌توانیم آن را
ببینیم.
اگر صفحه مداری ماه به دور زمین بر صفحه مداری زمین به دور خورشید منطبق
بود، در چنین شرایطی می‌بایست ماه از مقابل قرص خورشید عبور می‌کرد و
خورشیدگرفتگی اتفاق می‌افتاد. اما صفحه مداری ماه 5 درجه کج‌تر است و به
همین دلیل، هر 173.3 روز یک‌بار شرایط مناسب گرفت اتفاق می‌افتد.
وضعیت سیارات
عطارد (تیر): در
آسمان صبح‌گاهی و در ارتفاع کمی از افق شرقی است. در صبح‌گاه 21 خرداد، در
نزدیکی هلال ماه قرار می‌گیرد، اما مشاهده آن ساده نخواهد بود.
زهره (ناهید):
پس از غروب خورشید، درخشان‌ترین جرم سماوی در افق غربی است. در صورت فلکی
جوزا (دوپیکر) است و در 21 خرداد در امتداد خط واصل دو ستاره پرنور این
صورت فلکی (پولوکس و کاستور) قرار می‌گیرد.
مریخ (بهرام):
در ابتدای شب در ارتفاع زیادی از جنوب غرب آسمان قرار دارد. در طی این
هفته از کنار ستاره قلب‌الاسد (پرنورترین ستاره صورت فلکی اسد) عبور
می‌کند. رنگ سرخ مریخ در کنار رنگ زرد مایل به سفید قلب‌الاسد و درخشندگی
نسبتا زیاد هر دو جرم سماوی، نشانه خوبی برای پیدا کردن آنها است.
مشتری
(برجیس): در هنگام سحر، به صورت جرم آسمانی درخشانی با رنگ سفید
در افق شرقی دیده می‌شود. در ساعت 4:00 بامداد پانزدهم خرداد، ماه در فاصله
6 درجه‌ای این سیاره قرار می‌گیرد.
زحل (کیوان):
پس از غروب خورشید در ارتفاع زیادی از جنوب آسمان قابل مشاهده است. رنگ
زرد آن نشانه خوبی است.
اورانوس: در هنگام سحر،
در فاصله بسیار کمی از سیاره مشتری قابل رویت است. برای توضیحات بیشتر،
ادامه مطلب را مطالعه فرمایید.
یک نکته: از
آن‌جایی که صفحه گردش سیارات منظومه شمسی به دور خورشید بسیار نزدیک به
یکدیگر است، مسیر حرکت آنها در آسمان زمین نزدیک به مسیر حرکت خورشید است.
این مسیر را دایره‌البروج می‌نامند و از همان 13 صورت‌فلکی عبور می‌کند که
خورشید نیز در حرکت سالیانه خود از آنها می‌گذرد. (به ترتیب: ماهی، بره،
گاو، دوپیکر، خرچنگ، شیر، خوشه، ترازو، کژدم، مارافسای، کمان، بزغاله،
آبریز). این موضوع را می‌توانید این شب‌ها به سادگی بررسی کنید. سیارات
ناهید، مریخ و زحل که شب‌هنگام در آسمان حاضرند، روی این خط قرار دارند.
مقارنه‌های هلال ماه
وقتی از دید ناظر، دو جرم
سماوی در فاصله نزدیکی از یکدیگر دیده شوند، اصطلاحا گفته می شود که مقارنه
اتفاق افتاده است. قمر زمین در حرکت ماهانه خود از کنار ستارگان و سیارات
مختلف عبور می کند. در صبح‌گاه 21 خرداد ماه، مقارنه هلال باریک ماه با
خوشه پروین و هم‌چنین سیاره عطارد اتفاق می‌افتد. اگر افق شرقی بازی دارید،
این شانس را خواهید داشت تا حدود ساعت 5:15 ، هلال ماه را در میان خوشه
پروین و سیاره عطارد رویت کنید. در این زمان، ارتفاع هلال ماه حدود 8 درجه
است و فاصله آن از خوشه پروین 2/2 درجه و از سیاره عطارد، 4.5 درجه است.
این هلال صبح‌گاهی که درصد روشن آن حدود 2 درصد قرص ماه است، آخرین هلال
قابل رویت جمادی‌الثانی است.
آشنایی با سیاره اورانوس
سیاره اورانوس، اولین
سیاره کشف شده با ابزارهای رصدی است که درسال1781 / 1160 توسط ستاره‌شناس
آماتور انگلیسی، ویلیام هرشل و با تلسکوپی که خودش ساخته بود، کشف گردید.
مدت گردش انتقالی آن به دور خورشید، 84 سال زمینی به طول می‌انجامد. چگالی
این سیاره نیز همانند سیارات گازی دیگر، کم و حدود 1.3 برابر چگالی آب است.
به چهار سیاره مشتری، زحل، اورانوس و نپتون اصطلاحا «غول‌های گازی» گفته
می‌شود، چون این سیارات در مقایسه با چهار سیاره نزدیک‌تر به خورشید
(عطارد، ناهید، زمین و مریخ) بسیار بزرگ‌ترند و ضمن این‌که جنس آنها از گاز
است. اورانوس نیز عمدتا از گاز هیدروژن وهلیوم ومقادیری نیز متان تشکیل
یافته است.
رنگ آبی مایل به سبز این سیاره در اثر وجود متان در جو این سیاره ایجاد
می‌شود، زیرا پس از ورود پرتوهای سفید خورشید به جو این سیاره، مولکول‌های
متان پرتوهای قرمز و فروسرخ را جذب می‌کنند و درنتیجه، پرتوهای بازتاب‌شده
از خورشید سهم بیشتری از نورهای آبی و سبز دارد و به همین دلیل، به این رنگ
دیده می‌شود. سیاره نپتون نیز شرایط مشابهی دارد.
ویژگی خاص این سیاره، میل محوری استثنایی آن است که به اندازه 98 درجه
کج شده و به همین دلیل به اورانوس، سیاره به پهلو خوابیده یا گردن‌شکسته
نیز می‌گویند. به احتمال زیاد، برخورد جسمی بزرگ به این سیاره در گذشته
دور، عامل این کج شدن محور دوران وضعی است.
قدر سیاره
اورانوس در بهترین وضعیت به 5.7 می‌رسد؛ بنابراین در آستانه رویت با چشم
غیرمسلح قرار دارد. شاید فقط منجمان باتجربه و در آسمان بسیار تاریک
بتوانند این سیاره را آن‌هم به سختی تشخیص دهند. در این هفته فرصت خوبی
برای مشاهده این سیاره فراهم می‌شود، زیرا این سیاره در فاصله بسیار کمی از
سیاره مشتری قرار می‌گیرد. در ساعت 4:30 بامداد 16 خرداد، این دو سیاره به
فاصله نیم درجه‌ای از یکدیگر می‌رسند. اگر با یک دوربین نجومی کوچک به
سیاره مشتری نگاه کنید، علاوه بر مشاهده قمرهای گالیله‌ای آن می‌توانید
سیاره اورانوس را نیز ببینید.
* کارشناس ارشد مرکز تقویم موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران و عضو
انجمن علمی-پژوهشی نجم شمال
