حل تدريجي معماهاي مريخ در گذر زمان

همه برنامه‌هاي اكتشافي كه تاكنون در سطح سياره مريخ صورت گرفته در مقايسه با كل اين سياره و ناشناخته‌هاي آن همچون خراشيدگي است كه در يك سطح عظيم ايجاد شده است.

همه برنامه‌هاي اكتشافي كه تاكنون در سطح سياره مريخ صورت گرفته در مقايسه با كل اين سياره و ناشناخته‌هاي آن همچون خراشيدگي است كه در يك سطح عظيم ايجاد شده است. درخصوص دوران‌اوليه پيدايش مريخ نظريه‌هاي متعددي مطرح شده است كه البته هر يك در جاي خود از اهميت خاصي برخوردار است.

با اين حال نكته‌اي كه بسياري از كارشناسان بر آن اتفاق نظر دارند اين است كه مريخ اوليه داراي محيط بسيار اسيدي بوده و به جهت شوري بيش از حد امكان حيات روي آن وجود نداشته است. عقيده كلي بر اين است كه به احتمال فراوان مريخ در دوران‌هاي ابتدايي پيدايش داراي آب بوده است، اما اين آب آنقدر اسيدي و اكسيدي بوده است كه عملا امكان ادامه حيات روي آن وجود نداشته است.
اين اطلاعات يكي از ارزشمندترين يافته‌هايي است كه به وسيله 2 مريخ‌نورد روح و فرصت به دست آمده است. اين دو مريخ‌نورد كه در ابتدا قرار بود تنها براي 3 ماه روي مريخ حركت كرده و اطلاعات مورد نياز دانشمندان را براي آنها تهيه و ارسال كنند، اكنون ساليان طولاني است كه در اضافه‌كاري به سر مي‌برند. به عقيده اندرو نول از محققان دانشگاه ‌هاروارد و يكي از اعضاي تيم برنامه مريخ ناسا، مريخ سياره چندان مناسبي براي حيات نيست، حداقل در گذشته كه اين گونه بوده است. او مي گويد: مريخ در مقايسه با آنچه كه ممكن است متصور شويم شرايط چندان خوبي براي ادامه حيات نداشته است.زماني كه دانشمندان ناسا 2 مريخ‌نورد روح و فرصت را براي آغاز يكي از تاريخي‌ترين مأموريت‌هاي فضايي ناسا طراحي و آماده مي‌كردند هرگز به اين موضوع توجه نكرده بودند كه بادهاي مريخ موجب مي‌شود تا اين سازه‌هاي رباتيكي از كار نيفتند.
وزش باد در سطح اين سياره موجب شده است تا برخلاف پيش‌بيني دانشمندان، ذرات گرد و غبار سطح مريخ صفحه‌هاي خورشيدي آنها را نپوشانند. اين صفحات خورشيدي منبع اصلي تأمين انرژي اين دو مريخ‌نورد به حساب مي‌آيند. آنها در چند ماه گذشته دستاوردهاي ارزشمند زيادي داشته‌اند، اما بدون شك مي‌توان مهم‌ترين آنها را كشف ردپاي آب در سطح سياره سرخ عنوان كرد. اما آبي كه آنها آثار فراواني از آن را در سطح مريخ كشف كرده‌اند فوق‌العاده اسيدي بوده و گذشته از آن انبوهي از مواد معدني در آن وجود داشته است. اندرو نول در اين باره مي‌گويد: در ابتدا و پيش از هر كاري روي اسيدي‌بودن آب در مريخ در دوران‌بسيار دور متمركز شديم و در ادامه شوري بيش از حد محيط اين سياره را مورد بررسي قرار داديم. همين نكات است كه موجب مي‌شود فكر كنيم در گذشته امكان چنداني براي ادامه حيات روي اين سياره وجود نداشته است.
از منظر ديگري نيز مي‌توان به حيات احتمالي در مريخ اوليه نگاه كرد. حتي اگر فرض را بر اين بگذاريم كه در دوران‌هاي ابتدايي مريخ امكان حيات وجود داشته است ـ دانشمندان دريافته‌اند انواعي از ذرات ميكروبي وجود دارند كه تحمل زيادي در محيط‌هاي غني از نمك دارند ـ اين ذرات به احتمال فراوان در جريان برخوردهاي شهابسنگي از بين رفته‌اند. حدود 3.9 ميليارد سال پيش مريخ مورد تهاجم بمباران‌هاي شهابسنگي قرار گرفت كه مشابه آن نيز درخصوص زمين و قمر طبيعي آن روي داد.
دكتر نول مي‌گويد: ما مي‌دانيم كه شهابسنگ‌هاي غول‌پيكر تأثير بسيار مخربي بر هر گونه فرآيند حياتي داشته‌اند. البته تمامي اطلاعاتي كه دانشمندان درخصوص مريخ به دست آورده‌اند صرفا مختص به دوقلوهاي مريخ‌نورد نمي‌شود. مريخ‌نشين فنيكس گرچه برخلاف روح و فرصت يكجانشين بوده است، اما با فرود در قطب شمال اين سياره اطلاعات ارزشمندي درخصوص اين منطقه از مريخ براي دانشمندان ارسال كرده است.
نكته: همه برنامه‌هاي اكتشافي كه تاكنون در سطح سياره مريخ صورت گرفته در مقايسه با كل اين سياره و ناشناخته‌هاي آن همچون خراشيدگي است كه در يك سطح عظيم ايجاد شده است
فرآيند مطالعه مريخ، آن هم با استفاده از كاوشگرها از اواسط دهه 70 ميلادي آغاز شد و اين زماني بود كه ماموريت‌هاي وايكينگ شور و هيجان خاصي را به ميان مردم سراسر جهان آورده بود. وايكينگ نخستين كاوشگري بود كه روي سطح مريخ نشست. اين كاوشگر مأموريت داشت تا تحقيقاتي درخصوص حيات ميكروبي روي سطح سياره سرخ انجام دهد. در مأموريت وايكينگ خبري از حفاري نبود، اما در مأموريت فنيكس ـ كه تقريبا 3 دهه بعد انجام شد ـ حفاري‌هايي نيز روي سطح اين سياره انجام شد كه اين خود نشان از پيشرفت خيره‌كننده تكنيك‌هاي اكتشاف در ساير اجرام آسماني دارد.
يكي ديگر از نكاتي كه درخصوص مريخ و مرتبط با حيات اوليه در آن مطرح بوده است به كشف متان در آن مربوط مي‌شود. بر اساس دقيق‌ترين اندازه‌‌گيري‌هايي كه تاكنون صورت گرفته در 3 منطقه از جو مريخ گاز متان تشخيص داده شده است. بر اساس يافته‌هاي اخير، متان مي‌تواند طي فرآيند‌هاي زمين‌شناسي پديد آمده باشد يا شاهدي بر وجود زندگي در زير سطح مريخ باشد. از زماني كه فضاپيماي اروپايي مارس‌‌اكسپرس در سال 2003 متان را روي مريخ كشف كرد، 3 گروه تحقيقاتي توانسته‌اند نشانه‌هاي اين گاز را توسط تلسكوپ‌‌هاي زميني نيز تشخيص دهند. برخي مشاهدات اين گروه‌ها به اين نكته اشاره داشته كه متان به طور يكنواخت در سياره پخش نشده است. با اين وجود منبع گاز همچنان ناشناخته باقي مانده بود.
هم‌اكنون گروهي تحقيقاتي به هدايت مايكل موما از مركز پرواز فضايي گودارد در مريلند، نقشه‌هايي با وضوح بالا از مريخ منتشر ساخته كه در سال 2003 تهيه شده است. اين نقشه‌ها 3 نقطه را در شمال خط استواي مريخ مشخص كرده‌اند كه به نظر مي‌رسد منبع متان باشند. اين تيم از تلسكوپ‌هاي قدرتمندي استفاده كرده‌اند تا مقدار متاني را كه از مريخ متصاعد مي‌شود اندازه بگيرند. آنها با گذشت زمان توانستند درحالي كه مريخ به گردش خود ادامه مي‌داد، نقشه‌اي با وضوح بالا از متان در اين سياره تهيه كنند.
در مركز يكي از 3 نقطه شناسايي‌شده، شكافي موسوم به نيلي ـ فوسائي قرار دارد كه تا سال گذشته قرار بود محل فرود ماموريت آينده ناسا موسوم به آزمايشگاه علمي مريخ باشد. اين مريخ‌نورد يك تني كه سال 2011 به سوي مريخ پرتاب مي‌شود، آزمايشگاه رباتيك مجهزي است كه مي‌تواند آزمايش‌هاي فراواني را روي مريخ انجام دهد، اما ارتفاع بالاي سطح اين منطقه از مريخ ممكن است روند فرود مريخ‌‌نورد را با مشكل روبرو كند و از اين رو، مهندسان جاي ديگري از مريخ را براي فرود آزمايشگاه علمي مريخ انتخاب كردند.
سوشيل اتريا از اعضاي تيم مارس‌اكسپرس در دانشگاه ميشيگان كه تحت تاثير نتايج بدست آمده قرار گرفته، مي‌گويد: مشاهدات قبلي، بويژه از مارس‌اكسپرس، فقط اشاره‌‌اي به نواحي وسيعي داشت كه احتمال وجود مقادير زيادي از متان در آنها بود. ولي چگونگي آزاد شدن متان همچنان نا‌مشخص مانده بود.
مي‌توان 2 فرآيند را براي انتشار متان در سياره سرخ تصور كرد. اول اين‌كه اين سه نقطه در سال 2003 به يكباره متان را آزاد كرده‌اند و دوم اين‌كه انتشار متان روندي عادي و منظم دارد. ولي در هر صورت، طول عمر متان در جو مريخ به طور غير‌منتظره‌اي كوتاه است.

منبع : روزنامه جام جم 1390/02/19