آسمان شب مملو از پدیده‌های زیبا و اسرارآمیزی است که برای مشاهده
آن‌ها، کافی است در زمان مناسب سرتان را بالا بگیرید و فقط نگاه کنید.
متاسفانه خیلی‌ها این طبیعت زیبا را فراموش کرده‌اند و از لذت بردن از
آن‌چه در سقف شگفت‌انگیز بالای سرشان اتفاق می‌افتد، محرومند. اما از این
پس، قصد داریم وضعیت پدیده‌های نجومی را که می‌توان به راحتی و بدون
استفاده از ابزارهای خاص در آسمان شب مشاهده کرد، هر هفته در خبرآنلاین به
اطلاع شما خوانندگان عزیز برسانیم و شما را در درک این طبیعت بی‌انتها یاری
رسانیم.
محاسبات و پیش‌بینی‌ها برای بخش مرکزی ایران (طول جغرافیایی 53 درجه
شرقی و عرض جغرافیایی 33 درجه شمالی) انجام شده؛ زمان‌ها بر حسب ساعت رسمی
جمهوری اسلامی ایران است و تغییر ساعت تابستانی نیز لحاظ شده. در بسیاری از
موارد، زمان‌های ذکر شده با دقت خوبی برای نقاط مختلف کشورمان قابل
استفاده است. سعی شده برای پدیده‌های قابل رصد، زمان ذکر شده برای وضعیتی
باشد که جرم مورد نظر در بالای افق قرار دارد و قابل رویت است.
وضعیت ماه
در ساعت
22:50 اول اردیبهشت، ماه به حالت تربیع اول قرار دارد. در این زمان، در شب
هفتم ماه قمری قرار داریم و ماه یک چهارم مدار خود به دور زمین را طی کرده و
نصف سطح روشن ماه رو به زمین قرار دارد. در این روز، پس از غروب خورشید،
ماه در میانه آسمان قرار دارد و در نیمه شب غروب می‌کند.
سیارات
عطارد / تیر: پس از غروب خورشید در ارتفاع کمی از افق
غربی قرار دارد و رصد آن مشکل است
زهره / ناهید: پس از
غروب خورشید، به صورت جسم درخشانی در غرب آسمان قابل مشاهده است. ناهید
پرنورترین جسم آسمان شب پس از ماه است و تشخیص آن، بسیار ساده است.
مریخ
/ بهرام: در ابتدای شب در ارتفاع زیادی از جنوب آسمان قرار دارد.
در اول اردیبهشت، در نزدیکی ماه قرار دارد و رنگ سرخ و درخشندگی نسبتا
بیشتر آن، مهم‌ترین تفاوت این سیاره با دیگر اجرام اطراف است.
مشتری
/ برجیس: در هنگام سحر، به صورت جرم درخشانی با رنگ سفید شیری در
افق شرقی قابل رویت است. در این زمان، مشتری درخشان‌ترین جسم آسمانی است.
زحل
/ کیوان: قبل از غروب خورشید، از افق شرقی طلوع کرده و به تدریج
ارتفاع و شرایط رصدی آن بهتر می‌شود. در 5 اردیبهشت در نزدیکی ماه قرار
خواهد داشت و به رنگ سفید مایل به زرد دیده می‌شود.
اختفاء
اگر یک جرم سماوی با اندازه
زاویه‌ای بزرگ‌تر از مقابل جسم دورتر عبور کند و باعث شود که برای مدتی آن
جسم از دید ما پنهان شود، به این پدیده اصطلاحاً «اختفا» گفته می‌شود. در
ساعت 23:35 اول اردیبهشت، ستاره کم نور زتا-سرطان (ششمین ستاره پرنور صورت
فلکی سرطان / خرچینگ) از لبه تاریک ماه به پشت آن می‌رود. بسته به موقعیت
جغرافیایی شما، ممکن است این زمان چند دقیقه‌ای زودتر یا دیرتر اتفاق
بیافتد. برای مشاهده آن بهتر است با یک دوربین دوچشمی دقایقی زودتر به ماه
نگاه کنید، در نتیجه ستاره کم‌نوری را در نزدیکی لبه تاریک مشاهده خواهید
کرد، اگر این ستاره را تعقیب کنید، به تدریج در پشت ماه مخفی خواهد شد.
بارش شهابی شلیاقی
شب‌های خاصی از سال تعداد
شهاب‌ها به یک‌باره زیاد می‌شود که به این پدیده «بارش شهابی» گفته
می‌شود. بارش‌های شهابی در اثر ورود توده‌ای از ذرات به جو زمین به وجود
می‌آیند. این ذرات با سرعت‌های زیاد(چند ده کیلومتر در ثانیه) و تقریباً به
طور موازی وارد جو می‌شوند. در نتیجه از دید ناظر زمینی به نظر می‌آید که
همة شهاب‌ها از یک نقطه آسمان خارج می‌شوند که به این نقطه کانون بارش گفته
می‌شود. کانون بارش در هر صورت فلکی باشد، بارش شهابی به نام آن خوانده
می‌شود. در ابتدای اردیبهشت، بارش شهابی شلیاقی فعال است.
بارش شهابی شلیاقی یکی از قدیمی‌ترین بارش‌های شهابی رصد شده است.
چینی‌ها در 2000 سال پیش آن را ثبت کرده‌اند. این بارش در بیشتر طول شب
دیده می‌شود، البته شدت شهاب‌های آن زیاد نیست و در بهترین شرایط و در یک
آسمان کاملاً تاریک به حدود 15 شهاب در ساعت می‌رسد. اوج بارش شلیاقی امسال
در شامگاه 2 اردیبهشت است. برای این‌که نور ماه مزاحم مشاهده شهاب‌ها
نباشد، بهتر است رصد را در حوالی نیمه شب انجام دهید. در این زمان، کانون
بارش در شمال شرق آسمان قرار دارد؛ اما بهتر است که به سقف آسمان چشم
بدوزید تا شهاب‌های بیشتری را ببینید.
حضیض ماه
مدار ماه به دور زمین، بیضوی است. در
مدارهای بیضوی برخلاف مدارهای دایروی فاصله جرم گردش کننده از جرم مرکزی
ثابت نیست. در یک مدار بیضی شکل، جسم گردنده گاهی در فاصله دورتری از جسم
مرکزی و گاهی در فاصله نزدیک‌تری نسبت به آن قرار دارد. بنابراین در حرکت
ماه به دور زمین، فاصله آن از ما ثابت نیست و تغییر می‌کند. هنگامی‌که ماه
در نزدیک‌ترین فاصله خود از کره زمین قرار می‌گیرد، آن را حضیض ماه
می‌نامند. در ساعت 1:29 بامداد پنجم اردیبهشت، ماه به حضیض خود می‌رسد در
این هنگام فاصله آن از زمین به 367141 کیلومتر است. در این حالت، ماه به
بیشترین اندازه ظاهری در آسمان دیده می‌شود.
مقارنه ماه و سماک اعزل
وقتی از دید ناظر، دو جرم
سماوی در فاصله نزدیکی از یکدیگر دیده شوند، اصطلاحاً گفته می‌شود که
مقارنه اتفاق افتاده است. متداول‌ترین مقارنه متعلق به ماه با سایر اجرام
درخشان آسمان است. قمر زمین در حرکت ماهانه خود از کنار ستارگان و سیارات
مختلف عبور می‌کند. در ساعت 20 هفتم اردیبهشت، ماه در فاصله 4 درجه‌‌ای
شمال ستاره سماک اعزل، پرنورترین ستاره صورت‌فلکی سنبله قرار خواهد داشت.
