دروس نجوم اسلامی: مختصات جغرافیایی

از آنجا که در بیشتر موارد می توانیم کره زمین را مانند یک کره کامل فرض نماییم, برای تعیین موقعیت یک نقطه روی کره زمین, از عرض و طول جغرافیایی استفاده می کنیم.

دوایر فرضی را که از استوا تا قطب، به موازات استوا، روی کره زمین قابل تصورند, مدار می نامیم. نقاط واقع روی هر مدار دارای عرض جغرافیایی مساوی هستند. بنابراین عرض جغرافیایی از صفر درجه در استوا تا 90 درجه در قطبین تغییر می کند. در نیمکره شمالی, عرض جغرافیایی شمالی, و در نیمکره جنوبی, جنوبی است. مثلا اگر عرض جغرافیایی نقطه ای روی کره زمین 35 درجه شمالی باشد, یعنی روی مدار 35 درجه در نیمکره شمالی قرار گرفته است.

دوایر فرضی را که از دو قطب زمین می گذرند, نصف النهار می نامیم. با فرض نصف النهاری که از رصدخانه گرینویچ -که در نزدیکی شهر لندن است - می گذرد, به عنوان نصف النهار مبدا, زاویه ای که هر نصف النهار دیگری با این نصف النهار می سازد, طول جغرافیایی می نامیم. همه نقاط واقع بر یک نصف النهار از طول جغرافیایی مساوی برخوردارند. طول جغرافیایی از گرینویچ به طرف شرق, شرقی و به طرف غرب, غربی است. مقدار طول جغرافیایی از صفر برای نصف النهار مبدا تا 180 به طرف شرق, و تا 180 درجه به طرف غرب, در حال تغییر است. هنگامیکه می گوییم طول یک نقطه 51 درجه شرقی است, یعنی در نیمکره شرقی گرینویچ واقع شده و نصف النهاری که از آن نقطه می گذرد با نصف النهار مبدا زاویه 51 درجه می سازد.

معمولا عرض و طول جغرافیایی برحسب درجه سپس دقیقه و ثانیه بیان می شوند. هر دقیقه یک شصتم درجه و هر ثانیه یک شصتم دقیقه است. عرض جغرافیایی با حرف لاتین (j) و طول جغرافیایی با (l) مشخص می شوند.

برای آشنایی بیشتر به این مقاله مراجعه فرمایید.

نویسنده:

دکتر محمد سمیعی

تنظیم برای تبیان:

ا.م.گمینی