براي بسياري از ما پيش آمده است كه از خود بپرسيم چگونه مي‌توان وارد دنياي نجوم شد و به عنوان منجمي آماتور يا حرفه‌اي به كار خود ادامه داد. در ايران راه‌هاي بسياري پيش روي علاقه‌مندان قرار دارد كه اگرچه در دو دسته نجوم آماتوري و حرفه‌اي قرار مي‌گيرند، اما به برخي از آنها توجه ويژه‌اي شده است. در اين مقاله راه‌هاي پيش روي علاقه‌مندان نجوم را مرور مي‌كنيم.
چگونه منجم آماتور شوم؟
منجم آماتور، منجمي است كه فقط بر حسب علاقه دلبسته نجوم شده و با استفاده از منابع مختلف بر اطلاعات نجومي خود افزوده است، اما الزاما تحصيلات نجومي دانشگاهي ندارد. آماتور در نجوم آماتوري به معني تازه كار نيست، بلكه به معناي فردي است كه علاقه شخصي سبب تحصيل فعاليت وي مي‌شود. تحصيل در نجوم آماتوري مي‌تواند به صورت خودآموز با استفاده از كتاب‌ها و منابع مختلف باشد، مي‌تواند با استفاده از كلاس‌هاي نجومي رصدخانه‌ها، آسمان‌نماها، مدارس، مراكز علوم و موسسات مختلف باشد، مي‌تواند با شركت در برنامه‌هاي همگاني نجومي يا با استفاده از برنامه‌هاي تلويزيوني آغاز شود؛ راه‌هاي ديگري نيز براي تحصيل نجوم آماتوري هست كه كمتر محبوب است.
منجمان آماتور، بيشتر از راه نجوم آماتوري امرار معاش نمي‌كنند و اغلب آنها شغلي ديگر دارند. در ايران اغلب منجمان آماتور سني نزديك به 20 سال دارند، اما در كشورهاي توسعه‌يافته سن ميانگين نزديك به 50 سال است. دليل عمده آن هم عدم تامين درآمد منجمان آماتور با اين حرفه است و به همين سبب در ايران در سن دانش‌آموزي و دانشجويي و در كشورهاي توسعه‌يافته پس از بازنشستگي، نجوم آماتوري مورد علاقه قرار مي‌گيرد.
منجم آماتور، مدام در حال آموختن است؛ اين آموختن مي‌تواند فقط به صورت تخصصي روي يكي از شاخه‌هاي نجوم آماتوري باشد يا به بهتر شدن مهارت‌هاي رصدي و همچنين دانسته‌هاي علمي منجم آماتور از كيهان بينجامد. نجوم آماتوري به سبب ايجاد شناختي شفاف نسبت به كيهان و آسمان، بسيار بر نوع نگرش افراد بر محيط اطرافشان تاثير مي‌گذارد. فراموش نكنيم هنوز هم در دنياي علم كارهايي مثل ثبت متغيرها و ثبت بارش‌هاي شهابي هست كه بيشتر از عهده منجمان آماتور برآيد. همچنين منجمان آماتور خبره، نقش عمده‌اي در كشف نواخترها، ابرنواخترها، سيارك‌ها و دنباله‌دارها ايفا مي‌كنند. در سال‌هاي اخير با افزايش دامنه شبكه‌هاي اطلاعاتي و اينترنت، رصدخانه‌هاي مجازي و دستيابي به داده‌هاي علمي، امكان فعاليت تخصصي و علم محور منجمان آماتور فراهم آمده است و آنها مي‌توانند با استفاده از روش‌هاي علمي در كنار منجمان حرفه‌اي به كمك براي يافتن پاسخ‌هاي جديد به مسائل علمي برآيند.
چگونه عكاس نجومي شوم؟
عكاسي نجومي از شاخه‌هاي نجوم آماتوري به حساب مي‌آيد، اما در مرز ميان علم و هنر قرار گرفته است و هم مي‌تواند در توليد داده‌هاي علمي موثر باشد و هم در خلق مناظر بديع از شكوه آسمان شب.
عكاس نجومي، عكاسي است كه هم فنون عكاسي را خوب مي‌داند و هم دانسته‌هاي رصدي خوبي دارد. وي با تركيب تجربيات عكاسي و رصدي خود و با استفاده از لوازم عكاسي نجومي مناسب دست به خلق تصاويري مي‌زند كه تحسين بسياري در پي دارد.
عكاسان نجومي، از دوربين‌هايSLR ياDSLR براي عكاسي از آسمان استفاده مي‌كنند. اين دوربين‌ها نمايي يكسان ميان چشمي و لنز دارند كه هنگام عكاسي، آينه انعكاس‌دهنده نماي لنز به داخل چشمي، به كناري مي‌رود تا تصوير مناسب و با وضوح بالا روي صفحه عكاسي نقش بندد. در عكاسي نجومي، معمولا دو سبك عكاسي منظره و عكاسي اعماق آسمان وجود دارد. در عكاسي نجومي منظره، داشتن سه پايه و دكلانشور از ضروريات است، اما در عكاسي اعماق آسمان داشتن تلسكوپي با توان تفكيك مناسب و با ابيراهي بسيار كم و همچنين پايه‌اي استوار و الكترونيكي براي تعقيب آسمان در مدتي نه چندان كم، براي گرفتن عكسي دلفريب، الزامي است. عكاسان اعماق آسمان خبره معمولا از ابزاري به نام سي‌سي‌دي نجومي براي عكاسي از اعماق آسمان استفاده مي‌كنند. سي‌سي‌دي نجومي با اين كه همنام تراشه سي‌سي‌دي دوربين‌هاي ديجيتال است، ولي علاوه بر داشتن تراشه سي‌سي‌دي امكاناتي دارد كه با اتصال به تلسكوپ، عكاسي نجومي را بسيار آسان مي‌كند. اغلب عكاسان نجومي خبره در سراسر دنيا به صورت تجربي، عكاسي آسمان را ياد گرفته‌اند. در اين حال كلاس‌هاي آموزش عكاسي نجومي در ميان منجمان آماتور محبوبيت بالايي دارد. كتاب‌ها و وب‌سايت‌هاي بسياري در سراسر جهان درباره عكاسي نجومي وجود دارد.
چگونه منجم حرفه‌اي شوم؟
منجم حرفه‌اي، منجمي است كه براي شناخت كيهان و سير و تحول ستارگان، تحصيلات دانشگاهي دارد. منجم حرفه‌اي ايراني براي تحصيل در زمينه نجوم در دبيرستان رشته رياضي فيزيك، در دوره كارشناسي رشته فيزيك (هر گرايشي) و در كارشناسي ارشد يكي از شاخه‌هاي فيزيك، اخترفيزيك و كيهان‌شناسي را انتخاب مي‌كند و در دوره دكتري و بعضا فوق‌دكتري در يكي از گرايش‌هاي اخترفيزيك يا كيهان‌شناسي فارغ‌التحصيل مي‌شود. منجمان حرفه‌اي در راه درك كيهان، راهي را در تحصيل پيش مي‌گيرند كه احتمالا به درآمد بالايي ختم نمي‌شود و عموما اين افراد به سبب همين فداكاري‌ها و رسيدن به اشتياق خود در درك جهان پيرامون، داراي بينشي شگرف هستند.
منجمان حرفه‌اي يكي از دو گرايش اخترفيزيك يا كيهان‌شناسي را انتخاب مي‌كنند. كيهان‌شناسي رشته محبوب آن دسته از منجمان حرفه‌اي است كه به شناخت چگونگي ساز و كار اجرام سماوي علاقه‌مندند؛ كيهان‌شناسان مي‌كوشند به سوالاتي از قبيل اين كه پس از مهبانگ، انفجار بزرگ، چه رخ داده است و چگونه جهان در حال انبساط است، پاسخ دهند.
از طرفي ديگر اخترفيزيك، گرايش محبوب آن دسته از منجمان حرفه‌اي است كه به شناخت سير و تحول ستاره‌ها و منظومه‌هاي آنها و همچنين بررسي آنها علاقه‌مندند. اختر فيزيكدانان به سوالاتي همچون چگونگي تولد و مرگ ستاره‌ها، چگونگي تولد سياهچاله‌ها و همچنين سير و تحول منظومه شمسي پاسخ مي‌دهند.
هم كيهان‌شناسان و هم اختر فيزيكدانان از لحاظ كاري به 2 دسته تقسيم مي‌شوند؛ يك دسته آنهايي كه رصدهاي رصدخانه‌هاي حرفه‌اي جهان را مبناي كار خود قرار مي‌دهند و سعي در آزمودن نظريه‌ها با استفاده از داده‌هاي اين رصدخانه‌ها دارند و دسته‌اي ديگر كه مي‌كوشند تا گامي در راه تكميل پيشرفته‌ترين نظريات علمي زمان خود بردارند.
كيهان‌شناسان و اختر فيزيكدانان، پس از اتمام تحصيلات، در مقام هيات علمي در رصدخانه‌هاي حرفه اي، پژوهشكده‌هاي فيزيكي و نجومي و دانشگاه‌ها مشغول به فعاليت مي‌شوند. امروزه در ايران بسياري از دانشگاه‌ها در رشته‌هاي مختلف به تدريس نجوم مي‌پردازند و رصدخانه ملي ايران افقي اميد بخش پيش روي ايرانيان گشوده است.
آيا راهي ديگر براي منجم شدن هست؟
در زمينه نجوم آماتوري، حرفه‌هاي روزنامه‌نگاري نجومي، تصويرسازي نجومي، برنامه‌سازي علمي و تدريس نجوم آماتوري نيز در ايران وجود دارد؛ اما به سبب الزام داشتن تخصص ويژه و دانسته‌هاي نجوم آماتوري، افراد انگشت شماري در اين زمينه‌ها گام برمي‌دارند. در زمينه نجوم حرفه‌اي، يكي از گرايش‌هاي زمين‌شناسي به نام سياره‌شناسي، رشته‌اي نجومي به حساب مي‌آيد كه در هيچ يك از دانشگاه‌هاي ايران ارائه نمي‌شود. همچنين رشته نجوم به صورت دوره‌اي جدا از فيزيك در برخي از كشورها به دانشگاه‌ها راه پيدا كرده كه اين رشته نيز هنوز جايي در دانشگاه‌هاي ايران پيدا نكرده است. همچنين مهندسان هوافضا با تحصيل در رشته مهندسي هوا فضا مي‌توانند سامانه‌هاي فضايي همچون موشك‌ها، فضاپيماها و ماهواره‌ها را بسازند كه با تاسيس پژوهشگاه هوافضا و سازمان فضايي ايران، اين حرفه در ايران بسيار كاربرد دارد. اما با وجود اين نمي‌توان مهندسي هوافضا را يكي از گرايش‌هاي نجوم خواند.
روياي فضانوردي تاكنون فقط براي يك ايراني، خانم انوشه انصاري، به واقعيت پيوسته است. شايد با نگاهي واقع‌بينانه مي‌توان گفت تا زماني كه ايران به فناوري و توانايي ساخت فضاپيماي سرنشين‌دار دست پيدا كند، گردشگري فضايي تنها راه تحقق اين روياست.
