خراسان/ در هر سال حدوداً 10 هزار تن غبار شهاب سنگ بر سطح زمین می بارد!
اگر چه هر شبی که زیر یک آسمان تاریک سرتان را برای مدتی بالا بگیرید، می‌توانید ردی نورانی در پس‌زمینه‌ی ستاره‌ها ببینید، اما گاهی پیش می‌آید که در یک شب به جای یکی دوتا، کلی شهاب در آسمان دیده می‌شود. به این پدیده بارش شهابی یا شهاب باران می‌گویند. یکی از بهترین بارش‌های شهابی سال در میانه‌ی تابستان اتفاق می‌افتد: بارش شهابی برساووشی. برای دانستن درباره‌ی شهاب و بارش شهابی و چطور دیدن آن‌ها ادامه‌ی مطلب را بخوانید.
شهاب چیست؟
ورای آن داستان‌های خیالی که شهاب‌ها ستاره‌هایی هستند که می‌افتند – falling stars – یا هر وقت که کسی مُرد، یک شهاب رد می‌شود، اغلب شهاب‌ها از سنگ‌ریزه‌های زیر پای‌تان کوچک‌ترند و ربطی به افتادن یا مردن ستاره‌ها ندارند. ما فقط وقتی شهاب‌ها را می‌بینیم که به حدود ۱۰۰ کیلومتری از سطح زمین رسیده باشند. بسیاری از آن‌ها در ارتفاعات بالاتر از بین می‌روند. مطالعات راداری نشان داده که هر شب حدود ۱۲ هزار شهاب به زمین می‌رسد. بیش‌تر آن‌ها حتا دیده نمی‌شوند. اما خاکستری که از سوختن شهاب‌ها به زمین می‌رسد، حدود ۴۰ هزار تن در سال است.
بارش شهابی چیست؟
در شب‌هایی از سال، تعداد شهاب‌ها ناگهان افزایش می‌یابد و شانس دیدن چندین شهاب نسبت به شب‌های دیگر خیلی بیش‌تر است. خیلی از ایرانی‌ها که پیش‌تر تابستان‌ها روی پشت‌بام می‌خوابیدند، خاطره‌ی دیدن بارش‌های شهابی را هم دارند. برای این که بدانید بارش شهابی چیست، باید کمی درباره‌ی دنباله‌دارها بخوانید.
دنباله‌دار و نه ستاره‌ی دنباله‌دار!
نکته‌ی اول این است که دنباله‌دارها و شهاب‌ها با هم فرق می‌کنند، اگر چه ممکن است هنوز انیمیشین‌هایی ببینید که این فرق را نشان نمی‌دهند. دوم این که دنباله‌دارها هم -مثل شهاب‌ها – ستاره نیستند، پس بهتر است به آن‌ها “دنباله‌دار” بگوییم نه “ستاره دنباله‌دار”. دنباله‌دارها گلوله‌های برفی کثیفی هستند که اندازه‌شان از چندین متر شروع می‌شود و ممکن است به چند کیلومتر هم برسد. این گلوله‌های برفی فقط از آب یخ‌زده تشکیل نشده و ممکن است مواد دیگری مثل کربن دی‌اکسید یا آمونیاک و … هم در خود داشته باشد. چون آن‌ها در فاصله‌ی خیلی زیادی از خورشید قرار دارند، یخ زده‌اند و اگر روزی بنا به اتفاقی به خورشید نزدیک شوند، کم‌کم تبخیر می‌شوند و رد بزرگی از گاز و دانه‌های ریز و درشت غبار و ماسه در پشت خود به‌جای می‌گذارند. این موقع است که می‌توانیم دنباله‌دارها را ببینیم. یادمان هم باشد که دنباله‌دارها به اندازه‌ی صخره‌های بزرگ یا کوه‌ها هستند، اما شهاب‌ها معمولا بسیار ریز هستند و – به جز استثناها – بزرگ‌ترین‌شان اندازه‌ی یک نخود هست.
بارش شهابی چطور به‌وجود می‌آید؟
درازای رد دنباله‌دارها – همان بخار و غبار باقیمانده در فضا – ممکن است به چند میلیون کیلومتر هم برسد، اگرچه هسته‌ی مرکزی فقط چند کیلومتر قطر دارد. گاهی رد بعضی از دنباله‌دارها مدار زمین را قطع می‌کند. هر بار که زمین هنگام گردش به دور خورشید از میان یکی از این ردها عبور کند، یکباره کلی شهاب در آسمان زمین دیده می‌شود که به آن بارش شهابی می‌گویند.
درباره‌ی شهاب‌ها بد نیست بدانید:
– همه شهاب‌ها سفید نیستند و خیلی‌هاشان رنگی دیده می‌شوند. در بارش برساووشی منتظر دیدن رنگ‌های آبی و سبز باشید. این رنگ‌ها از مولکول‌های یونیزه شده تابیده می‌شوند. مثلا سبز از اکسیژن یونیزه شده می‌تابد.
– در مواردی ممکن است صداهایی از آن‌ها بشنوید، البته چند ثانیه بعد از دیده شدن شهاب.
– گاهی شهاب‌ها تکه‌تکه می‌شوند و یک آتش‌بازی نصفه نیمه و بسیار هیجان‌انگیز راه می‌اندازند.
– شهاب‌ها در بیش‌تر موارد – برخلاف تصور ما – کمتر از یک ثانیه در آسمان دیده می‌شوند. بنابراین اغلب صدا کردن بقیه برای دیدن‌شان بی‌فایده است. هر چند همه معمولا هیجان‌زده می‌شویم و این کار را می‌کنیم.
– به شهاب‌های خیلی پرنور “آذرگوی” می‌گوییم. گاهی ممکن است درخشش آذرگوی‌ها به پرنوری سیاره زهره یا حتا ماه باشد.
– معمولا بارش شهابی جوزایی تعداد شهاب‌های بیش‌تری دارد، اما چون در زمستان روی می‌دهد، بین مردم کمتر شناخته شده است.
– شهاب‌سنگ به تکه‌ای می‌گویند که به زمین رسیده باشد. بنابراین چیزی که در آسمان می‌سوزد و می‌درخشد و سریع عبور می‌کند، شهاب‌سنگ یا دنباله‌دار نیست.
– بیش‌تر شهاب‌سنگ‌ها در اقیانوس‌ها می‌افتند. چون بیش‌تر سطح زمین را اقیانوس پوشانده است.
– و این‌که خیلی از ماهواره‌ها، سپری دارند که جلوی برخورد مستقیم شهاب‌ها با بدنه را می‌گیرد. معروف‌ترینش سپر ایستگاه فضایی بین‌المللی است که ضخامتش به ۲ تا ۳ سانتی‌متر هم می‌رسد.
