گنبد مینا/ مانی که قصد رصد آسمان با تلسکوپ را دارید، باید با صورت‌های فلکی و ستارگان آشنایی کافی داشته باشید تا بتوانید راه خود را در آسمان پیدا کنید.
استفاده از یک نقشه‌ی کلیِ صورفلکی آسمان یا یک گردونه‌ی آسمان می‌تواند قدم نخست شما باشد. به نقشه‌ی آسمان به چشم نقشه‌ی کره‌ی زمین بنگرید که صورت‌های فلکی در آن کشورها هستند. باید بدانید ژاپن یا ایران در کجا قرار دارند.
اما صرفا دانستن اینکه ایران کجا قرار گرفته است نمی‌تواند برای پیدا کردن خیابان مشخصی در تهران به شما کمک چندانی بکند. رصدگر علاوه بر همراه داشتن یک نقشه‌ی کلی از صورِ فلکی آسمان شب، نیاز به یک اطلس آسمان دارد که جزئیات بیشتری را نشان می‌دهد و می‌تواند به او در پیدا کردن نقاط مورد نظرش کمک کند.
استفاده از نقشه هنگام رصد با تلسکوپ
برای رصدگران دقیق Sky Atlas 2000.0 نوشته‌ی Wil Tirion و Roger W. Sinnott یک اطلس استاندارد است. این اطلس، ۸۱۰۰۰ ستاره(تا قدر ۸.۵) در ۲۶ نقشه(نگاره)، به اضافه‌ی ۲۷۰۰ جرم دیگر را در کره‌ی آسمان پوشش می‌دهد. چه به تازگی شروع به رصد آسمان با تلسکوپ کرده باشید و چه خبره‌ی این کار باشید، یک اطلس جیبی نیز برایتان منبع سودمندی خواهد بود.
چنین نقشه‌هایی ممکن است در نگاه اول خیلی پیچیده به‌نظر آیند. به آسمان بنگرید و پلک‌هایتان را کمی ببندید تا تنها ستارگان پرنور را در زمینه‌ی آسمان ببیند، حالا شما طرح کلی صورت‌های فلکیِ درخشانی را می‌بینید که در نقشه‌تان آمده است.
جهت و فاصله
به‌عنوان مثال، تصور کنید که به تازگی صورت فلکی دوپیکر را یاد گرفته‌اید. طرحی که دو شخص را نشان می‌دهد که دست در گردن یکدیگر انداخته‌اند. همان ستاره‌ها در مقیاس بزرگتر در تصویر روبرو که از اطلس آسمان ۲۰۰۰ گرفته شده است نشان داده شده‌اند. و البته در حجم زیادِ دیگر ستاره‌ها تقریباً گم شده‌اند. برخی از رصدگران پهنای صورت فلکی را آنطور که با چشم در آسمان دیده می‌شود روی نقشه علامت می‌گذارند و با درجه‌گذاری مقیاس دید را روی نقشه ثبت می‌کنند. عمل مشابه را روی تصویر روبرو انجام داده‌ایم.
کمی طول می‌کشد تا جهت‌ها را روی نقشه‌ی آسمان به خاطر بسپارید. در یک نقشه‌ی آسمان جهت شرق سمت چپِ جهت شمال است نه سمت راست
Chart with Wire Rings m راهنمای استفاده از نقشه آسمان هنگام رصد با تلسکوپ
چه مقدار از نقشه در میدان دید تلسکوپتان دیده می‌شود؟ اگر پاسخ این سوال را ندانید راهتان را گم خواهید کرد. حلقه‌ی مفتولی بزرگتر میدان دید ۵ درجه و حلقه‌ی کوچکتر میدان دید ۱ درجه را در یک تلسکوپ با بزرگنمایی متوسط ۵۰x نشان می‌دهند. به اندازه‌ی کوچک میدان دید تلسکوپ حتی در نقشه‌ی مقیاس بزرگی مانند اطلس آسمان ۲۰۰۰ توجه کنید. بررسی آسمان با ۵۰ برابر بزرگنمایی مانند این است که نقشه را با میکروسکوپ بخوانید!
آن(برخلاف نقشه‌های جهان نما). دلیل این موضوع بسیار ساده است: هنگام تماشای نقشه‌ی جهان‌نما به پایین می نگرید اما برای تماشای آسمان به بالا نگاه می کنید. یک حقه برای بخاطر داشتن جهت شرق و غرب این است که یادتان باشد بُعد به سمت مشرق افزایش می‌یابد.بُعد در مختصاتِ آسمان به ازای طول جغرافیایی بر روی زمین است. اگر بُعد به صورت ساعتی در نوار بالایی یا پایین نقشه ثبت شده باشد جهت‌ها را نیز به شما یادآوری خواهد کرد.
قدم بعدی شناخت مقیاس نقشه است. پیش از اینکه بتوانید آنچه را که در آسمان می‌بینید با نقشه مقایسه کنید و مطابقت دهید لازم است بدانید چه اندازه از نقشه در جوینده‌ی تلسکوپتان قابل مشاهده است. یک راهنمایی حدسی این است که اغلب جوینده‌ها میدان دید ۵ْ (۵ درجه) و یک چشمیِx۵۰، میدان دید ۱ْ را نشان
می‌دهند. برای درک اینکه اندازه‌های گفته شده چقدر هستند، به مقیاس درجات که از سمت راست به چپ نقشه‌تان کشیده شده است رجوع کنید.
سعی کنید تا میدان دید جوینده و چشمی تلسکوپتان را در کمترین میزانِ بزرگنماییِ آن بدست بیاورید. این نکته بسیار اهمیت دارد.برای اینکار می‌توانید دو ستاره را در آسمان در نظر بگیرید، طوری‌که هنگامی‌که در جوینده آنها را می‌بینید هرکدام در یک لبه‌ی میدان دید قرار گرفته باشند. سپس آن دو ستاره را در نقشه بیابید و با استفاده از خط‌های مدرجِ نقشه، فاصله‌ی آن دو را بر حسب درجه بیابید. اینگونه میدان دید جوینده‌تان را بدست آورده‌اید.
می‌توان این کار را با چشمی‌ای که کمترین بزرگنمایی را دارد نیز انجام داد. پیدا کردن ستاره‌ی دومی که دقیقا روی لبه‌های چنان میدان دیدِ کوچکی قرار بگیرند دشوار است. برای همین راه دیگری معرفی میکنیم. تلسکوپ را به سوی یک ستاره نشانه روید، هر ستاره‌ی دلخواه؛ مثلا ستاره‌ای از کمربند جبار یا سماک رامح یا هر ستاره‌ی دیگری. آن را در وسط میدان دید قرار دهید و سپس تلسکوپ را ثابت و بی‌حرکت بگذارید. اکنون، مدت زمانی که ستاره‌ی درون میدان دید از وسط تا لبه‌ی آن حرکت می‌کند را اندازه بگیرید. مدت زمان بدست آمده بر حسب ثانیه تقسیم بر ۱۲۰،برابر خواهد بود با قطر میدان دید بر مقیاس درجه.
برای اینکه از مقیاسی که روی لبه‌های نقشه نوشته شده است استفاده کنید، با استفاده از تکه‌ای مفتول، دایره‌ای به اندازه‌ی میدان دید تلسکوپتان بسازید. با جابجا
کردن این حلقه‌ی مفتولی روی نقشه می‌توانید دریابید وقتی با تلسکوپ در حال تماشای آسمان هستید چه ستاره‌هایی درون میدان دیدتان هستند. رصدگران تازه‌کار همیشه از این موضوع که چقدر میدان دیدشان کوچک است متعجب می‌شوند. این حلقه‌ها را همیشه همراهِ نقشه‌هایتان داشته باشید، به‌دردتان خواهد خورد.
حالا آماده‌ایم تا به شکار اولین جرم کم‌نور برویم.
پرش ستاره‌ای
هر برنامه‌ی رصدی باید با برنامه‌ریزی‌هایی در خانه و قبل از فرارسیدن شب شروع شود. بیایید برای تمرین با دوپیکر شروع کنیم. اگر با این صورت‌فلکی آشنا هستید می‌توانید دو ستاره‌ی پر نور آن یعنی کاستور (Castor) و پولوکس (Pollux) را پیدا کنید. این دو ستاره نقطه‌ی شروعِ تمرین ما در استفاده از نقشه‌ی آسمان، هنگام رصد با تلسکوپ خواهند بود.
Star Hop Step 1 m راهنمای استفاده از نقشه آسمان هنگام رصد با تلسکوپ
میدان دیدتان را از پولوکس در جهت جنوب غربی حرکت دهید و ستاره‌ی (اپسیلون) ۶۹ دوپیکر را وسط میدان دید قرار دهید…
چند سانتی‌متر پایینتر از پولوکس، سحابیِ سیاره‌ای NGC 2392( سحابی اسکیمو) قرار دارد. این سحابی در تصویر بالا با حلقه‌ی مفتولی به اندازه‌ی ۱ْ نشان داده شده است. این سحابی به صورت یک دایره‌ی سبز رنگ کوچک با چهار لبه نشان داده شده است. جرم خوبی برای دنبال کردن به نظر می‌آید!
کمی درباره‌ی آن می‌خوانیم و می‌بینیم جرمی دایره‌ای و کوچک با درخشش قدرِ هشتم است که با بیشتر تلسکوپ‌ها می‌توان آن را مشاهده کرد.
قدم بعدی این است که برنامه‌ای بریزیم تا بتوانیم با پرش ستاره‌ای به این جرم برسیم. این کار بدین معنی است که رد یک سری ستاره‌ها را از ستاره‌ای که می‌شناسیم -یعنی پولوکس- به جرمی که می‌خواهیم ببینیم -یعنی سحابی اسکیمو- دنبال کنیم. در این بین ستاره‌هایی هستند که نمی‌شناسیم و رمز کار این است که گم نشویم.
حلقه‌ی سیمی را که با میدان دیدِ جوینده‌تان مطابقت دارد بردارید و مطابق شکل بالا روی نقشه پولوکس را
کمی به غرب بروید و ۶۰ دوپیکر را وسط میدان دید قرار دهید…
وسط آن قرار دهید. تعدادی ستاره‌ی کم نور‌تر هم در حلقه‌تان دیده می‌شوند، دقیقا همان تصویری که از درون جوینده‌ی تلسکوپتان خواهید دید. نزدیک‌ترین ستاره به پولوکس، ۷۵ یا سیگما دو پیکر است که در شمال پولوکس و در مسیر رسیدن به کاستور قرار گرفته است و از میدان دید خارج است. نزدیک لبه‌ی جنوب غربیِ میدان دید ستاره‌ی ۶۹ یا اپسیلون دو پیکر قرار گرفته است. این ستاره همراه با پولوکس و ۷۵ دوپیکر یک مثلث قائم‌الزاویه‌ی بلند تشکیل می‌دهد که پولوکس در زاویه‌ی قائمه قرار گرفته است.
حال حلقه‌ی سیمی را مانند تصویر روبرو جابجا کرده و ۶۹ را وسط میدان دید قرار دهید، دقیقا همان کاری که هنگام کار با تلسکوپ انجام می‌دهید. پولوکس به لبه‌ی راست میان دید جوینده تغییر مکان می‌دهد و دو جفت ستاره‌ی تازه در لبه‌ی چپِ میدان دید کمی به سمت شمال پدیدار می‌شوند. این چهار ستاره ۶۴ و ۶۵ دوپیکر و ۵۰ و ۶۰ دوپیکر هستند.
مطابق تصویر سمت راست ستاره‌ی ۶۰ دوپیکر را وسط میدان دید قرار دهید. اگر ستاره‌ی کم‌نورتر(۵۹ دوپیکر) را در جنوب غربی این ستاره می‌بینید نشان می‌دهد که هدف‌گیریِ درستی داشته‌اید.
Star Hop Step 3 m راهنمای استفاده از نقشه آسمان هنگام رصد با تلسکوپ
کمی بیش از نصف میدان دید به سمت جنوب بروید و ستاره‌ی ۵۷دوپیکر را وسط میدان دید قرار دهید…
حالا ستاره‌ی ۵۷ دقیقا در لبه‌ی جنوبی میدان دید جوینده قرار دارد. به سمت جنوب حرکت کرده و ۵۷ را وسط میدان دید قرار دهید، حالا ستاره‌ی وسط‌السماء (Wasat) یا دلتا دوپیکر در لبه‌ی جنوبی میدان دید انتظار دیدار شما را می‌کشد. دوباره به همان اندازه‌ی قبلی به سمت جنوب حرکت کنید و دقیقا زمانی که ۵۷ از دیدتان خارج می‌شود، دلتا دوپیکر وارد میدان دیدتان خواهد شد.
دقت کنید که چگونه دلتا دوپیکر همراه با ۵۶ و ۶۳ در سمت‌های جنوب و شرق خودش مثلث متساوی‌الاضلاعی می‌سازد. ستاره‌ی ۶۳ دوپیکر را می‌توان بوسیله‌ی دو ستاره‌ی کم‌نورتر که در دو طرفش قرار دارند به راحتی شناسایی کرد. حالا که ۶۳ دوپیکر را شناخته‌ایم تنها به اندازه‌ی یک درجه از صیدمان فاصله داریم.
به مثلثی که ۶۳ و ۶۱ همراه با سحابی سبز رنگ می‌سازند دقت کنید. ممکن است نتوانید سحابی را در جوینده‌تان ببینید اما طرح مثلث به شما در شناسایی مکان دقیق سحابی کمک می‌کند. اگر شما زیر آسمانی تاریک و با جابجا کردن لوله‌ی تلسکوپتان به این نقطه رسیده‌اید، NGC2392 هم‌اکنون باید در میدان دید چشمی تلسکوپ باشد. تابشی مدور و کم‌نور با رنگی بین خاکستری و سبز که ستاره‌ای کم‌نور دقیقا در مرکز آن می‌درخشد-صید امشب‌مان است.
می بینیش از نصف میدان دید به جنوب رفته و ستاره‌ی درخشان دلتا دوپیکر را وسط میدان دید قرار دهید…
روش پرش ستاره‌ای ممکن است برای تازه‌کارها مشکل زیادی بحساب بیاید. کسانی که انگیزه‌شان تنها اینست که به «اندازه مناسب» از پولوکس «در جهت درست» دور شوند و جرم را بیابند. اما بسیاری از اجرام اعماق آسمان کم‌نورتر از بسیاری ستارگانی هستند که در نقشه‌هایتان می‌بینید و حتی اگر برحسب شانس نیز از مقابل لوله‌ی کوچک تلسکوپتان رد شوند توجه شما را جلب نخواهند کرد و شما آنها را نخواهید دید. تنها راه موفقیت این است که همیشه بدانید کجا قرار دارید. اگر گم شدید برگردید و از نو شروع
کنید. صبور باشید چرا که به مرور زمان و با تمرین بیشتر سرعت کارتان افزایش خواهد یافت.
با استفاده از نقشه جهت صحیح را در آسمان بیابید
بزرگترین تله‌ای که ممکن است در آن بیفتید اینست که نتوانید جهت صحیحِ روی نقشه را درون تلسکوپ بیابید.
بخاطر بسپارید که در آسمان، شمال سماوی به سمت بالا نیست بلکه در جهت ستاره‌ی قطبی است. مهم نیست که این جهت در چشمی تلسکوپتان چقدر کج بنظر می‌آید، شمال همان سمتی است. برای اینکه جهت شمال را درون چشمی‌تان بیابید، ضربه‌ی کوچکی در جهت ستاره‌ی قطبی به لوله‌ی تلسکوپتان وارد سازید، ستاره‌های جدیدی برای لحظه‌ای از لبه‌ی شمالیِ میدان دید وارد خواهند شد. نقشه‌تان بچرخانید و با میدان دیدتان منطبق کنید، حال هر دو یک تصویر را به شما نشان می‌دهند.
این ضربه‌ی کوچکی که به تلسکوپتان برای پیدا کردن شمال میزنید خیلی زود تبدیل به عادت می‌شود و کم کم حتی فراموش خواهید کرد که چنین کاری انجام می‌دهید.
اگر از استقرار استوایی استفاده می‌کنید، چشمیِ جوینده‌تان را بچرخانید تا علامت ضربدر داخل آن با حرکت تلسکوپ هنگامی که آن را به شمال-جنوب و شرق-غرب می‌چرخانید تنظیم شود. حال، بدون توجه به اینکه لوله‌ی تلسکوپ را در چه جهتی می‌چرخانید، این ضربدر چهار جهت اصلی را به شما نشان خواهد داد.
حال که شمال را یافته‌اید پیدا کردن شرق و غرب بسته به نوع تلسکوپتان کمی مشکل‌تر خواهد بود.
اگر شما دقیقا به تصویری می‌نگرید که «صحیح» و با نقشه یکسان است، شرق ۹۰ْ در خلاف جهت حرکت عقربه‌های ساعت با شمال فاصله دارد. هر سیستم اپتیکی‌ای که تعداد آینه‌های بکار رفته در آن زوج باشد، تصویر راست و صحیح را نشان خواهد داد. برای مثال، تلسکوپ‌های بازتابی نیوتونی که دو آینه در آنها بکار رفته و تلسکوپ های شکستی که هیچ آینه‌ای ندارند در این دسته قرار دارند.
تلسکوپاما در تلسکوپ‌هایی که تصویر را مانند آینه نشان می‌دهد(که در هر سیستم اپتیکی که نور را به تعداد فرد بازتاب می‌کند رخ می‌دهد)، شرق ۹۰ْ در جهت گردش عقربه‌های ساعت از شمال قرار دارد. دلیل این اتفاق نیز استفاده از وسیله‌ای بنام چپقی(وسیله‌ای الحاقی که به چشمی متصل می‌شود) در تلسکوپ‌های شکستی یا کاسگرین است.Scopeviews m راهنمای استفاده از نقشه آسمان هنگام رصد با
توجه داشته باشید که این تصویر از تصویری که تنها بالا و پایین آن جابجا است متفاوت است، در تصویری که بالا و پایین آن جابجا است می‌شود با چرخاندن نقشه تصویر را با نقشه هماهنگ کرد. اما اگر تصویر آینه‌ای داشته باشید هرچقدر هم که نقشه را بچرخانید با تصویر داخل چشمی یکسان نخواهد شد.
برای تصحیح این تصویر کافیست چشمی را برداشته و درون چپقی بگذارید و از نو تصویر را اینبار مستقیم مشاهده کنید. یا می‌توانید نقشه‌ای که می‌خواهید استفاده کنید را اسکن کرده و با استفاده از کامپیوتر آن را مشابه تصویر آینه‌ای کنید و هنگام رصد از آن بهره ببرید.
برخی افراد براحتی این قسمت را رد کرده و خود را با بازی فکری‌ای که این کار برایشان فراهم می‌آورد تطبیق می‌دهند و تصویر درون چشمی را در سرشان می‌چرخانند تا با نقشه یکسان شوند. برخی نیز آینه‌ای روبروی نقشه‌شان می‌گذارند و از درون آن نقشه را می‌بینند. شاید بهترین راه‌حل خرید یک چپقی باشد که درون آن منشور آمیسی بکار رفته باشد، اینگونه چپقی‌ها دو بازتاب بجای یک بازتاب(که در چپقی های معمول مرسوم است) ایجاد می‌کنند و تصویری کاملا یکسان با نقشه را درون چشمی‌تان به شما ارائه می‌دهند.
هنگامی که پرش ستاره‌ای می‌کنید بجای فکر کردن به اصطلاحاتی مانند راست، چپ، بالا یا پایین؛ به شرق، غرب و شمال و جنوب فکر کنید، چرا که ممکن است در مسیری بی نام و نشان گم شوید.
زمانی که قلق‌اش دستتان بیاید جملاتی که مِن مِن کنان با خود خواهید گفت مشابه اینها خواهند بود:« با ستاره‌ای که شمال آن شکل بادبادک قرار گرفته شروع میکنیم… به اندازه‌ی نصف میدان دید جوینده به سمت شرق و مثلث کوچک می‌رویم… به اندازه‌ی یک چهارم میدان دید به سمت جنوب و آن ستاره که در غرب مثلث قرار دارد می‌رویم…» مثلث‌ها واحدهای اصلی در پرش ستاره‌ای هستند. هر ستاره با دیگری مشابه است اما مثلث‌ها یکتا هستند، چهارضلعی‌ها حتی از آنها بیشتر!
