خداوند در سوره اسراء آیه 27 می‌فرماید: "ان المبذرین کانوا اخوان الشیاطین"
اسراف‌کنندگان براداران شیاطین‌اند.

اسراف و تبذیر تقریباً به یک معنا هستند. با این تفاوت که اسراف به معنای تجاوز از حد در همه ی امور است ،  مانند اسراف در معصیت یا اسراف در خوردن و امثال آن
اما تبذیر بیشتر در مورد پول به کار می‌رود و مبذّر به معنای کسی است که مال خود را به گونه‌ای متفرّق و پراکنده می‌کند که از بین می‌رود.

اسراف و تبذیر هر دو از صفات ناپسند است و در روایات زیادی از آن نهی شده است، از جمله:
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:
سخاوتمند باش ولی تبذیر نکن؛ حسابگر باش ولی خسّت به خرج مده!
اگر اندازه گیری و حسابگری در زندگی مراعات نشود، موجب فقر خواهد شد.

حدیث درباره اسراف

امام صادق (ع) فرمود : اسراف آنستکه که انسان ؛ مالش را از بین ببرد و به بدنش صدمه بزند ((مثل سیگار کشیدن)) عرض شد پس اقتار چیست ؟ فرمود : اینست که غذایت نان و نمک باشد در صورتیکه قدرت داری غذای مناسب تری بخوری. 

امام صادق (ع) فرمود : پائین ترین مرتبه اسراف عبارتست از : ۱- دور ریختن آبیکه از آشامیدن اضافه آمده است .۲-اینکه لباس کار و لباس بیرونی،یکی باشد.۳-به دور انداختن هستۀ خرما پس از خوردن خرما((چون از هسته خرما مادۀ غذایی برای شتران تهیه می شد))

پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمود : کسی که جستجو کند وآنچه از سفره افتاده بردارد وبخورد ، فقر و تنگدستی از خودش و اولادش تا هفت پشت رخت بر می بندد.

- حد و مرز مصرف
 

 حد و مرز مصرف هر کسی رو خود اون شخص تعیین می کنه چون فقط خودش خودش رو می شناسه. ولی می تونه از راهنمایی های دیگران و از تجربیاتشون هم استفاده کنه. باید درک کنه که اسراف و زیاده روی به نفعش نیست.

- اصلاح نگرش‌ها(در حیطه درآمدها و مصارف)
 

بعضی ها از روی ناآگاهی و سادگی نمی دونن که دارن اسراف می کنن. اصلاً نمی دونن که اسراف چی هست. فکر می کنن باید این کار رو بکنن. باید هر وعده غذای تازه بخورن و اگه کمی هم موند بریزن دور. باید همیشه لباس جدید بخرن و بپوشن. اسلام با تمیزکاری و نظم و ترتیب مخالف نیست و تازه توصیه به رعایت نظم و ترتیب هم می کنه ولی نه زیادی که بشه اسراف و وسواس و ....

- اصلاح اصول رفتار: 1- در خانواده، 2- در سازمان‌ها و ادارات
 

باید افراد رو از ناآگاهی بیرون آورد. البته بعضی ها هم لج می کنن که ضررشم اول خودشون می بینن بعد هم قیه. می شه در خانواده ها افرادی که آگاهی کامل دارن و توانایی در این زمینه که اسراف نکنن و از این کار به نحو احسن و با رعایت احترام و ادب جلوگیری کنن رو دارن دست به کار بشن و بقیه اعضای خانواده رو هم راهنمایی و ارشاد کنن. یه جور امر به معروف و نهی از منکر.

در سازمان ها و ادارات، فکر می کنم تو وضعیت امروزه جامعه مون بیشترین اسراف تو ادارات و محل های کار صورت بگیره و کمتر در منازل و خانه های شخصی. به خاطر گرونی و و کمبود مواد و وسایل مصرف. نه به خاطر خدا. نه به خاطر تموم شدن همه منابع طبیعی مثل آب و ... .

آدم خوبه یه ذره وجدان و انصاف داشته باشه و همه جا کار خوبش رو به خاطر خدا بکنه.

اسراف یعنی زیاده روی، از حد معمول گذشتن. حالا تو هر چیزی حتی عبادت. باعث می شه توقع بالا بره، غرور زیاد بشه و ....

اسلام دین میانه رویه. همیشه میگه نه افراط نه تفریط. نه کم روی نه زیاده روی. به اندازه. به اندازه مصرف کنید، به اندازه غذا بخورید، به اندازه بخوابید، به اندازه بخرید و به اندازه .......

آخه چرا انقدر زیاده روی و اسراف می کنیم که مجبور بشیم یه وقتی کم مصرف کنیم، مجبور بشیم رژیم بگیریم تا لاغر بشیم چون تو غذاخوردن اسراف  و زیاده روی کردیم. اگر هم کم بخوریم و کم بپوشیم دچار سوء تغذیه میشیم و از کم پوشیدن هم تو هوای سرد سرما می خوریم و باید چند برابر پولی رو که نخواستیم به موقع و به جا خرج کنیم اینجا خرج کنیم.

اگه همیشه طبق دستورات دینمون درست، به اندازه و به جا مصرف کنیم و از اسراف خودداری کنیم زندگی بهتری خواهیم داشت و البته سالم تر. باید باور داشته باشیم که خدا هر دستوری  و هر راهنمایی که به ما داده به نفع ما بوده این بکن نکن ها همه به نفع ماست.

البته تربیت خانوادگی هم تو این امر مهمه. خانواده هایی هستن که کلاً اسراف کارن. همشون. جزو رسم و رسوماتشونه. اگر هم یکی تو این خانواده نخواد اسراف کنه با واکنش شدید بقیه اعضا روبرو میشه . گاهی مجبور به پذیرش می شه.

گاهی دست و دلبازی رو به اسراف معنی می کنیم که غلطه. دست و دلباز یعنی کسی که به جا از خرج کردن دریغ نمی کنه. بعضی ها اینطوری هستن.

پاسخ:

1- قال امیرالمومنین (ع) من لبس السرف خلع الفضل و الشرف.
فرد یا جامعه ای که اسراف کار باشد با فضیلت و شرافت وداع کرده است.

میزان الحکمه، ج8، ص316

2- لذت خواهی و تنوع گرایی در صورتی که از حد معمول خود بگذرد. خداوند می فرماید دو روزتان شبیه هم نباشد یعنی تنوع داشته باشد ولی اگه در تفاوت گذاشتن بین دو روزمان زیاده روی کنیم می شود اسراف که اصلاً خوب نیست.

لذت خواهی هم خوبه. انسان همیشه دنبال لذته، معنوی، مادی و ... هر کدوم به جای خود و به اندازه خوبه ولی اگه از حد و اندازه خودش بگذره دیگه خوب نیست و خیلی هم بد می شه.

تنوع گرایی هم برای جلوگیری از افسردگی و ناراحتی های روحی روانی مؤثره ولی نه بیش از حد. چون هرچی بیشتر می شه طمع هم بیشتر می شه و افسردگی بیشتر و شدیدتری به همراه داره.

اسراف در لغت به معنی تجاوز و زیاده روي است و بنابراین در امور اعتقادي و همچنین در تمام افعال و اعمال انسانی متصور است.
ریشه های اسراف عبارتند از: خودنمایی، تربیت خانوادگی، فساد اخلاقی، تقلید، وسواس، طغیان، استعمار، جهل، چشم و هم چشمی. در اثر اسراف، خشم الهی، محرومیّت از هدایت، فقر، هلاکت، کمی برکت، زوال نعمت و ... به انسان روی می آورد. حق نشناسی، تزلزل و سستی، کاهش تولید، سقوط اخلاقی، اختلاف طبقاتی و ضایع ساختن حقوق دیگران از جمله آثار سوء و اجتماعی اسراف است. آثار مثبت پرهیز از اسراف عبارتند از: تأمین بنیه ی مالی، نفی زمینه ی جرم مالی، کمک به نیازمندان، مبارزه با استعمار و تعظیم نعمت های خداوند. اسراف مصادیقی دارد، از جمله: اسراف در اموال عمومی مثل منابع طبیعی و بیت المال، اسراف در مخارج و اموال شخصی مثل طعام، لباس، مسکن، وسیله ی نقلیّه، وسایل شخصی.
نمونه‌هاي اسراف:

الف) ـ اسراف در منابع طبيعي و اموال عمومي.

ب) ـ اسراف در مصارف روزمرّه زندگي.
 

- مفهوم اسراف:

راغب اصفهانی می گوید: «سَرَف» تجاوز از حد در هر کاری است که آدمی انجام می دهد». واژه «تبذیر» نیز، پراکنده ساختن و جدا کردن چیزی است که به تدریج در معنای مجازی نابود کردن و هدر دادن مال و در تعبیر عامیانه «ریخت و پاش» به کار رفته است.

بنابراین، اسراف معنای نزدیکی با تبذیر دارد؛ با این تفاوت که اسراف، بیشتر زیاده روی در مصرف است، ولی تبذیر، هدر دادن مال و اتلاف آن است. همچنین گستره اسراف، تمام افعال آدمی را در بر می گیرد، در حالی که گستره تبذیر، اختصاص به امور مالی دارد. هر چند در روایت ها گاهی در یک معنا هم به کار می روند.

- ریشه‌های اسراف و آثار آن:

استفاده از امکانات مادی بیش از نیاز، به عنوان معیار سوم مطرح است، مانند خوردن بیش از اندازه نیاز یا ساختن منزلی بسیار وسیع که به همه آن به هیچ وجه نیازی نیست. این سخن امیر مؤمنان علی «علیه السلام» نیز ناظر به همین معیار است: «ما فوقُ الکفافِ اسرافٌ؛ «بیش از اندازه کفاف، اسراف است».

- برخی نمونه‌های اسراف

اسراف در خوردنی ها و نوشیدنی ها

اسراف در پوشیدنی ها و وسایل نقلیه

اسراف در مسکن و وسایل زندگی

- حد و مرز مصرف

تشخیص اسراف به معنای تجاوز از حد و گذر از میانه روی و رسیدن به افراط گرایی دشوار است؛ زیرا باید حد معتبر و محکم در اسراف را با ملاک ها و معیارهایی سنجید.

- اصلاح نگرش‌ها(در حیطه درآمدها و مصارف)

تقویت ارزش هایی چون زهد، قناعت، میانه روی و مانند آن، از یک سو و ترغیب به مبارزه جدی با هواپرستی، خودنمایی و فخر فروشی از سوی دیگر، شیوه های درمان درونی اسراف و تبذیر است. یکی دیگر از عوامل بروز اسراف و تبذیر، جهل و ناآگاهی است.

- اصلاح اصول رفتار: 1- در خانواده، 2- در سازمان‌ها و ادارات

یکی  از راه های برون رفت از اسراف، دوری خواص و شخصیت های مهم جامعه از زندگی اشرافی و تجملی است؛ زیرا شیوه زندگی آنان بر دیگران تأثیر می گذارد. هنگامی که برای رسول خدا «صلی الله علیه و آله» نوشیدنی بسیار گوارایی آوردند، فرمود: «آن را از من دور سازید که این نوشیدنی مترفان است».

کنترل صحیح تبلیغات بازرگانی و پیش گیری از رشد روحیه مصرف گرایی نیز تأثیر بسزایی در جلوگیری از اسراف و تبذیر دارد. بنابراین، توجه جدی به این مقوله نیز حائز اهمیت است.

«میانه روی چیزی است که خدای بزرگ و والا آن را دوست دارد و اسراف را ناخوش، حتی دور انداختن هسته خرما و میوه را؛ زیرا آن نیز به کاری می آید و حتی دور ریختن ته مانده نوشیدنی ات را.»

اسراف کاران برای تأمین هزینه های خود، به رذیلت های اخلاقی، همچون بخل و حرص و مفاسد اقتصادی مانند ربا، رشوه و اختلاس گرفتار می شوند. معمولاً اسراف با مصرف گرایی، رفاه زدگی و غرق شدن در لذات مادی و اتراف همرا است که خود منشأ بسیاری از مفاسد اخلاقی و اجتماعی است و در پاره ای از موارد، به انحراف های عقیدتی می انجامد.

یکی از شیوه های مهم آموزه های دینی، برای مقابله با مفاسد اقتصادی و اخلاقی و تحکیم ارزش های دینی، تقویت باور انسان ها به مبدأ و معاد است. این اعتقاد همچون ناظری درونی، اجرای صحیح دستورهای الهی را تضمین می کند. آیه های مربوط به اسراف، با نهی و نکوهش اسراف و تبذیر، سقوط معنوی و عذاب اخروی اسراف کاران را خاطرنشان می سازد.

بنام خدا

​آثار منفی و زیانبار اسراف از دیدگاه اهل بیت علیهم السلام - بخش اول

1. تنبلی در اطاعت خداوند

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: ایاکم و فضول المطعم، فانه... یبطی بالجوارح عن الطاعة...(33)
از پرخوری (اسراف در خوردن) بپرهیزید که اعضای بدن را در اطاعت خداوند تنبل می سازد.

2. نابودی سرمایه

حضرت علی علیه السلام فرمود: القصد مثراة و السرف مثواة(34) اعتدال و میانه روی در مصرف، سبب فراوانی مال و ثروت و اسراف و زیاده روی، باعث نابودی و تباهی آن است.

3. فقر

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: من بذّر افقره الله(35) کسی که مالش را بیهوده هدر دهد خدا او را فقیر می کند.
حضرت علی علیه السلام فرمود: سبب الفقر، الاسراف(36) سبب فقر، اسراف است.
حضرت علی علیه السلام فرمود: ما عال امرؤ اقتصد (37) انسانی که میانه روی کند فقیر و محتاج نشود.
امام صادق علیه السلام فرمود: انّ السرف یورث الفقر (38) اسراف فقر می آورد.
امام کاظم علیه السلام فرمود: من اقتصد وقنع، بقیت علیه النعمة و من بذّر و اسرف زالت عنه النعمة(39) میانه روی و قناعت سبب بقای نعمت و تبذیر و اسراف سبب زوال نعمت می شود.
امام صادق علیه السلام فرمود: ضمنتُ لمن اقتصد ان لایفتقر(40) من برای کسی که میانه روی کند (اسراف نکند) ضمانت می کنم که فقیر نشود.
حضرت علی علیه السلام فرمود: الاقتصاد ینمی القلیل، الاسراف یفنی الجزیل(41) میانه روی مال اندک را رشد و اسراف مال زیاد را نابود می کند.

4. قساوت قلب

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: ایاکم و فضول المطعم؛ فانه یسمّ القلب بالقسوة...(42) از پرخوری (اسراف در خوردن) بپرهیزید که قلب را سخت می کند.
حضرت علی علیه السلام فرمود: اذا ملی ء البطن من المباح عمی القلب عن الصلاح(43) هرگاه شکم از خوردنی های مباح پر شود، دل از دیدن خیر و صلاح کور می شود.

5. منشأ دردها

پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: از پرخوری بپرهیزید زیرا سبب فساد بدن و منشأ دردهاست.(44)
حضرت علی علیه السلام فرمود: علیکم بالقصد فی المطاعم، فانه ابعد من السرف واصحّ للبدن(45) بر شما باد رعایت میانه روی در مصرف غذاها در جایی که اطعام می شود، زیرا اقتصاد و میانه روی دور از اسراف و زیاده روی است و برای سلامت بدن بهتر است.
حضرت علی علیه السلام فرمود: من کثر اکله قلّت صحته و ثقلت علی نفسه مؤنته(46) هر که خوراکش زیاد باشد، سلامتی اش کم باشد و بار زندگی بر دوش او سنگین شود.

پی نوشت ها :
33. میزان الحکمه، ج 1، ص 214.
34. الحیاة ج 4، ص 322.
35. بحارالانوار، ج 103، ص 21.
36. مستدرک الوسائل، ج 2، ص 646.
37. وسائل الشیعه، ج 12، ص 41.
38. تحف العقول، ص 297.
39. من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 321، ح 1721.
40. غررالحکم، ج 1، ص 21.
41. میزان الحکمه، ج 1، ص 214.
42. همان، ص 115.
43. مستدرک الوسائل، ج 16، ص 210.
44. غررالحکم، ج 2، ص 484.
45. مستدرک الوسائل، ج 16، ص 214.
46. الکافی، ج 2، ص 510.
 

بنام خدا                                                         

​آثار منفی و زیانبار اسراف از دیدگاه اهل بیت علیهم السلام - بخش دوم

6. محرومیت از تیز هوشی

حضرت علی علیه السلام فرمود: لاتجتمع القطنة و البطنة تیز هوشی و پرخوری (اسراف در خوردن) با هم جمع نمی شود.

7. مستجاب نشدن دعا

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: ان اصنافا من امّتی لایستجاب لهم دعاؤهم... و رجل رزقه الله مالا کثیرا فانفقه، ثم اقیل یدعوا یا رب ارزقینی! فیقول الله عزّ و جلّ: الم ارزقک رزقا واسعا؟ فهلا اقتصدت فیه کما امرتک و لم تسرف، و قد نهیتک عن الاسراف(47) گروههایی از امت من دعایشان مستجاب نمی شود... و مردی که خداوند مال فراوانی روزی او سازد، و او آن مال را خرج (ولخرجی) کند، سپس رو به دعا آورد و بگوید: پروردگارا به من روزی بده! خداوند بزرگ به چنین کسی می فرماید مگر به تو روزی گسترده ندادم، چرا چنان که به تو امر کرده بودم میانه روی نکردی و به اسراف پرداختی، در صورتی که من تو را از اسراف نیز نهی کرده بودم.
امام صادق علیه السلام فرمود: رجل اعطاه الله مالاً فانفقه فی غیر حقه، ثم قال اللهم ارزقینی، فلا یستجاب له...(48) مردی که خدا مالی به او عطا کند، و او آن را در غیر جای شایسته خود به مصرف رساند، و از خدا طلب روزی کند، دعایش مستجاب نمی شود.

8. محرومیت از پند پذیری

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: ایّاکم و فضول المطعم، فانه... یصمّ الصم عن سماع الموعظه(49) از پرخوری (اسراف در خوردن) بپرهیزید که همّتها را از شنیدن پند و اندرز، کر می کند.

9. از گناهان کبیره

امام صادق صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: و الکبائر محّرمة و هی الشرک بالله... و الاسراف و التبذیر...(50) گناهان کبیره از محرمات الهی است که عبارتند از: شرک بالله، اسراف و تبذیر.

10. از زمره جاهلان

حضرت علی علیه السلام فرمود: لایری الجاهل الامفرطا او مفرّط(51) افراد نادان یا تند روی می کنند تا کند روی می کنند.

11. خواری و ذلّت در آخرت و نزد خدا

حضرت علی علیه السلام فرمود: اعطاءَ المال فی غیر حقّه تبذیر و اسرافٌ و هو یرفع صاحَبه فی الدنیا و یضعَهُ فی الاخرة و یکرمه فی الناس و یُهینُه عند الله...
بخشیدن مال به آنها که استحقاق ندارند، زیاده روی و اسراف است، ممکن است در دنیا مقام بخشنده آن را بالا برد، امّا در آخرت پست خواهد کرد، در میان مردم ممکن است گرامی اش بدارند، امّا در پیشگاه خدا خوار و ذلیل است.
در پایان لازم به ذکر است که ریشه ها و عوامل اسراف منحصر به موارد ذکر شده نخواهد بود، بل که شاید از نظر مخاطبان، موارد دیگری قابل طرح باشد که امیدواریم
همه دلسوزان و فرهیختگان با پیگیری این مباحث در ارتقای شناخت و آگاهی جامعه نسبت به ریشه ها، آسیب ها و راه های پیشگیری از اسراف، گام های مؤثری بردارند تا ان شاءالله شاهد تطهیر جامعه اسلامی از هر گونه آلودگی اسراف و تجاوز از حدود الهی باشیم.

                         
پی نوشت ها:

47. همان، ج 5، ص 67.
48. میزان الحکمه، ج 1، ص 214.
49. وسائل الشیعه، ج 15، ص 262.
50. نهج البلاغه، حکمت 70.
51. نهج البلاغه، خطبه 126.

منبع: مجله پاسدار اسلام - آبان 1388 - شماره 335

با سلام و تشکر از برگزارکنندگان مباحث خوب صالحین

وازه دیگه ای هم هست به نام کفر که به معنای پوشاندن و پنهان کردن است و اگرچه تداخل معنایی لغوی چندانی با سه نوع قبل نداره اما چون طبیعتا با پوشاندن حقیقتی و اصلی دچاراسراف و فسق و ظلم می شویم این رو هم مطرح کردم

حتی از کشاورز هم بخاطر پنهان کردن دانه و بذر کافر یاد شده

نکته اینجاست که ما با ارتکاب هر یک از چهار مورد به رستگاری نخواهیم رسید : انه لایفلح الظالمون / سوره مومنون آیه 117

وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَا أَنزَلَ اللَّـهُ فَأُولَـٰئِكَ هُمُ الْكَافِرُ‌ونَ / آیه 44 سوره مائده

وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَا أَنزَلَ اللَّـهُ فَأُولَـٰئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ / آیه 45 سوره مائده

وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَا أَنزَلَ اللَّـهُ فَأُولَـٰئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ / آیه 47 سوره مائده