همان میکروب هایی که روی پنیر رشد می کنند ممکن است در داخل اتاقک شبیه سازی مریخ هم رشد پیدا کنند.
شاید این مساله چندان هم پر اهمیت به نظر نرسد اما چه می شود اگر آن میکروب ها به طریقی به مریخ راه پیدا کنند؟
تاکنون ده ها فضاپیما، ماهواره و کاوشگر راهی سیاره سرخ شده اند و در نتیجه برخی از میکروب هایی که عمدتا روی زمین یافت می شوند را با خود به آنجا برده اند.
آلوده کردن ناگهانی و تصادفی مریخ می تواند پیامدهای ناخوشایندی داشته باشد و ما را به این فکر نادرست بیاندازد که حیات را روی این سیاره کشف کرده ایم، در حالی که خبری از حیات نیست و صرفا با میکروب هایی روبرو هستیم که از زمین به سطح آن انتقال یافته اند.
کاترین کونلی یکی از کارکنان ناسا می گوید: هر ماموریتی که به مریخ صورت می گیرد، آن را آلوده تر می کند.
چرا ناسا کلانتر دارد
ناسا افسرانی را برای حفاظت از سیارات به خدمت گمارده است که وظیفه دارند مطمئن شوند بشر باقی هستی را با حیات زمینی آلوده نمی کند و حتی مهم تر از این، برعکس این اتفاق هم رخ نمی دهد و هیچگونه میکروب متعلق به سیارات دیگر نیز به زمین راه پیدا نمی کند.
این عنوان شغلی به موجب قانونی بین المللی به نام معاهده فضای بیرونی ایجاد شد که در سال ۱۹۶۷ میلادی وضع گردید. در این قانون آمده است:
کشورهای هم پیمان در این معاهده مطالعه فضای خارجی شامل ماه و دیگر اجرام آسمانی را دنبال خواهند کرد و برای جلوگیری از آلوده شدن و همچنین ایجاد تغییرات شدید در محیط زیست زمین مانع از ورود مواد خارجی به آن می شوند و در صورت لزوم تدابیر مورد نیاز را برای این منظور اتخاذ خواهند کرد و در واقع به همین دلیل است که فضانوردان اجازه ندارند اجساد افرادی که در حین ماموریت های فضایی جان خود را از دست می دهند در فضا رها نمایند.
جالب است بدانید که حتی در ماموریت های اکتشافاتی بدون سرنشین به فضا هم این خطرات باید در نظر گرفته شوند اما استرلیزه کردن کامل فضاپیماها پیش از ترک زمین نیز غیر ممکن است و به همین خاطر تدوین کنندگان معاهده فضای خارجی به این نتیجه رسیدند که کشف هستی ارزش خطر کردن را دارد و در نتیجه تا حدودی در این رابطه اغماض کردند.
آنها نرخ خطر اکتشافات فضایی را برابر با یک در ده هزار تعریف کردند؛ به معنای آنکه در جریان هر ماموریت فضایی خطر آلوده شدن جهان پیرامون برابر با یک در ده هزار خواهد بود. به گفته کونلی این رقم متعادل است؛ یعنی نه خیلی خطرناک است و نه می شود آن را نادیده گرفت.
مشکل شماره یک: انتقال آلودگی های زمینی به سیارات دیگر
سیاره مریخ به واسطه حضور انسان دچار آلودگی هایی شده است. ممکن نیست فضاپیمایی روی آن فرود آمده باشد و به صورت صد درصدی استریل باشد.
ناسا برای از بین بردن میکروب روی سفینه های فضایی و کاوشگرهای خود آنها را در معرض حرارت بالا قرار می دهد، هرچند تحقیقات اخیر نشان داده که برخی از انواع سخت جان تر میکروب ها از این گرما نیز جان سالم به در برده اند.
خبر خوب این است که مریخ و باقی اجرام منظومه خورشیدی بیش از اندازه نسبت به حیات و هرگونه عامل زنده ناسازگار هستند. بنابراین هرآنچه که انسان با خود به سطح آنها حمل کند، حتی در صورتی که از آن سفر مخاطره آمیز به فضا نیز جان سالم به در ببرد، به هیچ وجه به مرحله رشد و نمو نمی رسد.
ماموریت های موسوم به وایکینگ ناسا نشان داد که دست کم سطح مریخ برای حیات مساعد نیست و هرگونه باکتری که به نحوی به سطح آن برسد را از بین می برد. بنابراین با این کشف، هر آنچه که به فضا برسد می تواند به اندازه دست های انسان آلوده باشد و خطری هم به وجود نیاید چراکه احتمال آلوده شدن این سیاره بسیار کم است.
علیرغم تمام اینها، سیاراتی را می توان در منظومه خورشیدی پیدا کرد که می توانند محلی مناسب برای زندگی انسان باشند و از آن جمله می توان به Europa (ماه سیاره مشتری و Enceladus ماه سیاره زحل اشاره نمود). از همین روی، هر گونه ماموریتی در مجاورت این دو ماه با حداکثر توجه به جوانب امنیتی صورت می گیرد.
آژانس فضایی اروپا در نظر دارد که دو ماموریت بسیار مهم را در اطراف Europa به انجام برساند اما هر دوی اینها تنها در صورتی امکان پذیر خواهند بود که کنترل پذیری فضاپیمای آن به نام اکتشافگر ماه های یخی مشتری (Juice) در سطح مناسبی قرار داشته باشد.
برای کاهش سطح خطرات، فضاپیمای یاد شده نخست چند دور آزمایشی را به دور مشتری خواهد زد و اگر همه چیز خوب پیش برود، آن را به گونه ای برنامه ریزی خواهند کرد که چندین مرتبه بر فراز آن پرواز کند و در همین حین مجموعه ای از اطلاعات را در رابطه با آن گردآوری کند و سپس در مدار خود به دور مشتری باز گردد.
پرسش مهم: اگر نقطه ای از منظومه خورشیدی با استفاده از میکروب های زمینی آلوده شود و بتواند در این فضا زنده بماند چه اتفاقی خواهد افتاد؟
انجام ماموریت های پاکسازی بیش از اندازه گران تمام می شود و آنطور که کونلی می گوید احتمال شکست این ماموریت ها هم همواره وجود دارد با این حال دانشمندان خطر آلوده شدن فضا را به جان می خرند چراکه اطلاعات به دست آمده در جریان این ماموریت ها کاملا ارزشش را دارد.
کونلی می گوید که در جریان ماموریت های فضایی نهایت تلاش خود را به کار می گیرند اما باز هم این خطر وجود دارد که سیاراتی مانند مریخ بیش از اندازه به میکروب های زمینی آلوده شوند.
مشکل دوم: ورود آلودگی های فضایی به زمین
ورود میکروب به جهانی ها خارجی می تواند بسیار خطرناک باشد اما برعکس این اتفاق به مراتب خطرناک تر خواهد بود. کونلی می گوید: ما دوست نداریم که به واسطه سفرهایمان به فضا میکروب های بیگانه را به تنها زیستگاه انسان وارد کنیم.
بنابراین اطمینان از عدم آلوده شدن زمین با میکروب های فرازمینی بیشترین اولویت را برای دانشمندان و البته افسران حفاظت از سیارات دارد. اما همزمان با برنامه ریزی آژانس های فضایی برای انجام ماموریت های بیشتر و بیشتر به فضا این مساله هم اهمیت بالاتری می یابد.
حال این سوال مطرح می شود که اگر فضانوردان روی سطح مریخ با میکروب های آن آلوده شوند، آیا باز هم باید آنها را به سطح زمین باز گرداند؟ اگر بخواهیم به صورت خلاصه بگوییم، خیر. این جوابی است کونلی در جریان اجلاس سفر انسان ها به مریخ در واشنگتن اعلام نمود.
در برنامه آپولو، فضانوردانی که از ماه باز گشته بودند در قرنطینه نگهداری شدند چراکه خاک سطح این سیاره با آنها برخورد کرده بود. از طرفی، نمونه های دریافت شده از خاک و صخره سطح سیاره سرخ نیز با در نظر داشتن جوانب امنیتی شدید به محیط آزمایشگاهی ارسال شدند اما کمی بعد، دانشمندان دریافتند که این سیاره فاقد حیات است و به همین خاطر دیگر این تدابیر امنیتی در نظر گرفته نشد.
اما اگر قرار باشد که انسان و نمونه های دریافت شده از سیارات ناشناخته دیگر به زمین باز گردانده شوند، باز هم همین اقدامات باید انجام شوند و حتی پیش از انجام گرفتن این ماموریت ها پروتکل های مختلفی برای آنها تعریف شده است.
