محمد غفاري (ميرزا محمد خان غفاري) معروف به كمال الملك از بزرگترين و نام آورترين نقاشان ايران، فرزند ميرزا رضاخان غفاري در حدود سال 1226ش در شهر تهران متولد شد. ميرزا ابوالحسن غفاري (صنيع الملك) عموي كمال الملك و برادرش ميرزا رضاخان از برجسته ترين نقاشان عصر قاجار محسوب مي شدند.
محمد غفاري پس از پايان دوران مقدماتي تحصيلي در شهر كاشان، جهت ادامه تحصيل (عمدتاً در رشته نقاشي) در مدرسه دارالفنون به تهران رفت. در آن هنگام او فقط 13 سال سن داشت. معلم نقاشي دارالفنون مزين الدوله نقاش دربار ناصرالدين شاه بود و لقب " نقاش‌باشي " دربار را داشت.
محمد غفاري به خاطر ذوق و استعداد كم نظيرش به سرعت در عرصه نقاشي پيشرفت قابل توجهي كرد و خيلي زود آوازه او در نقاشي در شهر پيچيده و رجالي از دربار قاجار براي نقش تصاوير خود به او مراجعه مي كردند. در اين ميان ناصرالدين شاه در سال 1242ش كه تحت تأثير هنر نقاشي محمد غفاري قرار گرفته بود او را به عنوان پيشخدمت مخصوص و نقاش‌باشي به دربار برد و اين واقعه فرصت و امكان مناسب و مطلوبي براي اين هنرمند جوان به وجود آورد تا دهها تابلو نقاشي نفيس و زيبا از خود به يادگار گذارد.
محمد غفاري نقاش باشي دربار در سال 1269ش از سوي ناصرالدين شاه به لقب مهم " كمال الملك " مفتخر شد. در همين زمان بود كه تابلو مشهور و معروف به " تالار آيينه " را كه حدود هفت سال طول كشيده بود و از شاهكارهاي نقاشي او به شمار مي رود، با امضاي كمال الملك به اتمام رسانيد.
به دنبال وقوع كودتاي 1299 كمال الملك حاضر نشد به رضاخان روي خوش نشان دهد و در اين راستا حتي تقاضاي رضاشاه جهت ترسيم تصوير محمدرضا وليعهد وقت را رد كرد. اين موضعگيري همگام با سعايت ها و حسادت ها و فرصت طلبي هايي كه اطرافيان و برخي رجال نشان مي دادند، موجبات سرخوردگي رضاخان را از او فراهم كرده و منجر به برخورد و بي عنايتي حكومت و دولت رضاخان با او شد، سپس وزارت معارف چنانكه دلخواه رضاشاه بود بودجه مدرسه صنايع مستظرفه را كه تحت مديريت كمال الملك اداره مي شد، قطع نمود و مشكلات متعدد ديگري را پيش روي او قرار داد، تا جايي كه ديگر امكان اداره مدرسه از او سلب شد و به ناچار از خدمت در مدرسه نقاشي كه ساليان طولاني براي توسعه و اعتلاي آن زحمات طاقت فرسايي را متحمل شده بود، كناره گرفت و به فاصله كوتاهي شهر تهران را به مقصد مزرعه اي در روستاي حسين آباد از توابع شهر نيشابور ترك كرد و گوشه انزوا برگزيد.
كمال الملك طي برخي نامه هايي كه از روستاي دورافتاده حسين آباد براي تعدادي از دوستان قديم و شفيقش در تهران مي نويسد، با اشاره و گلايه و شكايت از مشكل سازي ها، حسادت ها، كوته نظري ها و خردستيزي هاي بي پايان درباريان، رجال و بسياري از كساني كه در تهران با او در ارتباط بوده اند، پناه آوردن به بيابان هاي خشك و عزلت گزيدن در مناطق دورافتاده و بدون امكانات و حتي دچار دزدان و قطاع الطريق شدن را مطلوب تر و خوشايند تر از مراوده و ارتباط با آن گروه پرشمار و خطرناك ساكن شهر و دربار ارزيابي مي كند و از اين كه با عزلت گزيدن در حسين آباد نيشابور ديگر سعادت برخورد و رو در رويي با آن جماعت را از خود سلب كرده است، احساس آرامش و شادماني مي كند.
آنچه بود كمال الملك نقاش چيره دست و كم نظير ايران زمين كه در عشق ورزي به وطن، آزاديخواهي، اخلاق و شرف و انسانيت سرآمد اقران بود، تا پايان عمر، زندگي در مزرعه شخصي اش در حسين آباد نيشابور را بر بازگشت به شهر ترجيح داد.
سالشمار زندگي کمال‌الملک:
1226- تولد کمال الملک در تهران .
- مهاجرت خانواده به کاشان در شش ماهگي .
1234- سفر به تهران براي تحصيل .
1235- ورود به مدرسه دارالفنون .
- آموزش زير نظر علي اکبر خان مزين الدوله .
1242- بازديد ناصرالدين شاه از دارالفنون .
- ورود به دربار به دستور ناصرالدين شاه درپي پسنديدن کار او .
1251- فوت برادر بزرگترش ابوتراب در سن 28 سالگي .
1253- خلق تابلوي دورنماي صفي آباد .
1255- گرفتن لقب نقاش‌باشي .
1258- گرفتن لقب نقاش‌باشي خاصه .
1261- فعايت مستمر در مقام نقاش دربار .
- شروع به آموزش و تدريس نقاشي به شاه .
- خلق اثر معروف با نام " حوضخانه صاحبقرانيه " .
1262- ازدواج با زهرا خانم خواهر مفتاح الملک از شخصيتهاي درباري .
1263- به دنيا آمدن دخترش نصرت .
- کشيدن تابلو با نام " آبشار دوقلو " .
1267- متهم شدن به دزدي، هنگام کشيدن تابلوي تالار آيينه .
1269- گرفتن لقب کمال‌الملک از ناصرالدين شاه .
1272- آغاز به آموختن زبان فرانسه .
1273- سفر به اروپا ( فلورانس، رم و پاريس ) و اقامت در ايتاليا .
1274- ورود به پاريس .
1275- کشيدن تابلو با عنوان " مرد مصري " .
1276- ديدار با مظفرالدين شاه در فرانسه و تقاضاي شاه براي برگشت به ايران .
1277- بازگشت به ايران و گرفتن نشان درجه اول و حمايل سبز مخصوص دربار .
1278- سفر به عراق، هم‌زمان با سفر مظفرالدين شاه به خارج و بازديد از عتبات عاليات .
1279- ترسيم تابلوهاي فالگير بغداد، زرگر بغدادي و شاگردش، ميدان کربلاي معلا و عرب خفته .
1280- بازگشت به ايران و تمارض مصلحتي به سکته .
1285- مرگ مظفرالدين شاه .
1287- پيشنهاد تأسيس مدرسه صنايع مستظرفه به دولت .
1288- تاسيس مدرسه صنايع مستظرفه و آموزش شاگردان زبده .
1293- خلق تابلوي دهکده مغانک .
1296- درگذشت پسرش حسينعلي خان .
1297- درگذشت همسرش.
1298- درگذشت مادرش .
1299- عدم پاسخ مثبت به درخواست رضاشاه براي کشيدن تصوير محمد رضا ( وليعهد ).
1301- خلق اثر با نام " منظره کوه شميران " .
1302- درگيري کمال‌الملک با وزراي معارف دولت وقت.
1305- بالا گرفتن اختلافات بر سر نحوه اداره و مديريت مدرسه صنايع مستظرفه.
1306- استعفا از تدريس و کارهاي دولتي، آغاز بازنشستگي و اقامت در حسين‌آباد نيشابور.
1307- نابينا شدن يک چشمش بر اثر يک حادثه .
1319- سرانجام محمد غفاري (کمال الملک) در 27 مرداد سال 1319 درگذشت و در نيشابور و در کنار قبر عطار نيشابوري بخاک سپرده شد گشت.
فهرست آثارکمال‌الملک از سال 1290 تا زماني که چشمش آسيب ديد:
- مرد برهنه
- دورنماي دماوند
- دورنماي ديگري از دماوند
- آخوند رمال
- تصوير نيم‌تنه ناصرالدين‌شاه
- تصوير مشهدي ناصر
- زن پاي چراغ
- خانه سنگي
- خانه دهاتي
- دورنماي ديگري از باغ مهران
- کپيه از تابلوي مزين‌الدوله (تابلو ميوه)
- سن ماتيو
- کپيه تيسين
- رمال بغدادي
- تصوير عضدالملک
- دورنماي مغانک
- پيرمرد (ناتمام)
- مصري
- تصوير ديگر مصري
- فانتن لاتور
- کبک بي‌جان
- تصوير نيم‌تنه اتابک
- صورت جواني کمال الملک
- رمال
- تصوير کمال‌الملک در حال تبسم
- زرگر
- صورت کمال‌الملک با کلاه
- بن‌زور
- پرتيه
- صورت ديگري از کمال‌الملک با شنل
- تصوير زن(مداد)
- زري يراقي‌هاي جهود
- صورت ديگري از جواني کمال‌الملک
- زنجيري
- تصوير زن (که با همکاري گورديجاني کشيده شده)
- تصوير مرحوم ذکاء الملک
- تصوير رامبراند
- تصوير ديگري از کمال‌الملک
- دورنماي چراغ‌برها
- بازار مرغ فروش‌ها
- صورت سردار اسعد
- قاليچه صورت رامبراند
- قاليچه صورت کمال الملک
- قاليچه دورنماي منظره‌اي از شميران
- تصوير مرحوم حاج نصرالله تقوي
- قاليچه دورنماي ياخچي‌آباد
- کپيه رافائل
- کپيه تابلوي ديگري از تيسين
- کپيه ونوس
- تصوير مظفرالدين شاه
- تصوير احمد شاه
- تصوير کمال‌الملک (آبرنگ)
- تصوير مولانا (آبرنگ)
- عرب خوابيده (آبرنگ)
- حوض صاحبقرانيه
- تکيه دولت
- دورنماي پس قلعه
- دورنماي زانوس
- تالار آيينه
- دورنماي لار
- صورت ناصرالملک
- تصوير پسر ناصرالملک
- تصوير مشيرالدوله
- تصوير وثوق‌الدوله
- تصوير ضيع‌الدوله
- پرنده الوان (آبرنگ)
- دورنماي شهر از پشت‌بام صاحبقرانيه
- دورنماي کوه شميران از پشت‌بام مدرسه (ناتمام)
- قاليچه منظره خيابان شميران
- زن
- کپيه باسمه فرنگي (به دستور احمدشاه)
- کپيه باسمه‌اي ديگر (به دستور احمدشاه)
- نوازنده‌ها
- تصوير ايستاده يکي از پيشخدمت‌هاي دربار
- نيم‌تنه يکي از درباريان (آبرنگ)
- بازار کربلا
- منظره آبشار دوقلو
- حوضخانه عمارت گلستان
- تصوير ميرزاعلي‌اصغر خان اتابک (نيم تنه)
- تصوير ميرزا علي‌اصغرخان (تمام قد)
- تصوير آقاعلي‌معين‌الحضور (آبرنگ)
