روزنامه ایران:نقاشى كودكان اين روزها مورد توجه بسيارى از والدين و مدارس قرار گرفته است بطورى كه بسيارى از مدارس براى جذب كودك از او مى خواهند تا يك نقاشى بكشد، تحليل اين نقاشى سرنوشت او را رقم خواهد زد. اطلاعاتى را كه والدين در اين ميان از مسئولان مدرسه به صورت جسته و گريخته مى گيرند، باعث مى شود تا در بسيارى از موارد دچار ترس و اندوه شوند. با دكتر مهدى كرمى، روان شناس كه تحقيقاتى را در گشودن و پالودن نقاشى كودكان به ثمر رسانده است، در اين باره به گفت وگو نشسته ايم.
نقاشى در روحيه و توان ذهنى كودكان چه تأثيراتى دارد؟
هر مهارتى كه در برگيرنده مهارت هاى ديگر باشد، مطمئناً به شكل خلاقانه به كار خواهد رفت. نقاشى از جمله اين امور است زيرا در ايجاد هماهنگى، رشد و گسترش توانايى هاى ذهنى، روانى و مهارت هاى حركتى بى تأثير نيست.در واقع برخلاف تصور والدين نقاشى امرى ساده نبوده و در حد گرفتن قلم و اتصال كردن چند خط نيست، بلكه به تنهايى تنظيم كننده و هماهنگ كننده قواى متعدد است.
گاهى از جهات كارى متفاوت در درون ساختار آدمى است. براى مثال نقاشى كردن توان كنترل حركت هاى غيرارادى انگشتان، مچ، آرنج و كتف، مقابل هم قراردادن انگشتان شست و نشانه، ايجاد ارتباط عصب شناختى بين چشم و دست، توان ترسيم خطوط و رسيدن به اهداف از پيش تعيين شده، رشد و تكامل حس زيباشناسى، ايجاد تعامل و ارتباط بيشتر با محيط، توان جداسازى امور و مديريت در ترسيم اشكال را دارد كه از جمله واضح ترين آثار نقاشى بر روند تكامل فرآيندهاى ذهنى و روانى كودك است.
شروع نقاشى كردن در كودكان چه سنى است؟
سن واضح و روشنى براى آغاز نقاشى از طرف متخصصان رشد ارائه نشده است. آن هم به دليل وجود توانايى هاى متفاوتى است كه در يك گروه سنى به شكل گسترده ديده مى شود اما زمان در دست گرفتن قلم به شكل پنج انگشت و ترسيم خطوطى معين عموماً از سن دو سالگى به بعد مشاهده شده و قابل ارزيابى است، البته نحوه ترسيم خطوط پيش از اين سن تعابير خاص خود را دارد كه خارج از مبحث ماست.
شناخت رنگ در نقاشى از چه سنى در بچه ها كامل مى شود؟
كودكان عموماً به رنگ ها از ابتدا و بعد از هماهنگى چهار سويه چشم (حركت بالا، پائين راست و چپ) علاقه و رغبت نشان مى دهند، امروز براى تقويت حافظه و قواى تشخيص كودك در نخستين ماه هاى پس از تولد از رنگ ها آن هم به صورت كارت ها يا دفترچه هايى استفاده مى شود و والدين توسط آن و تغيير روزانه رنگ ها و يا كارت ها در مقابل ديدگان نوزاد سعى مى كنند در تقويت قواى مذاكره تأثيرگذار باشند.براى انتقال مفاهيم نقاشى و رنگ به كار رفته در آن كه البته نزد روان شناسان از اهميت خاصى نيز برخوردار است پس از سه سالگى است كه رنگ ها داراى ارزش عاطفى و تشخيصى مى شوند و مى توانند نمادى از تمايلات و اميال واخورده يا تثبيت شده كودك را در برگيرند.
تحليل نقاشى از چه رده سنى تا چه رده سنى امكان پذير و علمى است؟
براى اين منظور محدوديتى در نظر گرفته نشده و در ضمن همواره نيز لازم نيست تا حتماً يك نقاشى براى تحليل وجود داشته باشد، بلكه گاهى ميزان فشار قلم بر صفحه يا تعداد خطوط و يا شكل گرفتن آنها، خود به اندازه كافى براى ايراد ديدگاه ها واجد اهميت است اما كودك بايد به لحاظ سنى براى ترسيم افكار، تخيلات، احساسات و هيجانات به حداقلى از رشد رسيده باشد.
چه چيزهايى در نقاشى بايد مورد توجه واقع شود ؟
در واقع هيچ چيز نبايستى از نگاه يك روان شناس مخفى بماند. چه بسا تمام ابعاد يك نقاشى داراى مفاهيمى ساده و عارى از تحليل باشد، ولى حضور چند خط يا رنگ و يا مكان ترسيم، خود بيانگر حقايق مهمى در خصوص خالق آن است.در حقيقت هر چيز سوژه اى است مهم و غيرقابل قصور، اين تنها دليلى است كه انتظار مى رود به دليل ظرافت و حساسيت، نقاشى توسط يك متخصص مورد گشودن و پالودن قرار گيرد.
از تاريخچه تحليل نقاشى بگوييد. تحليل نقاشى از چه زمانى آغاز شد
بيشتر اقدام به گشودن يا تحليل روان شناختى نقاشى به بعد از حضور و رشد روان كاوى و ديدگاه فرويد باز مى گردد به خصوص كارهاى آنا فرويد اما همان طور كه مى دانيد باستان شناسان و ديرينه پردازان از جمله نخستين تحليل گران تاريخ هستند.
در حقيقت بررسى شواهد ترسيم شده توسط انسان هاى غارنشين از جمله نخستين اقدامات تحليل گرايانه انسان است كه خود بيانگر انگيزه و ميل بالاى انسان براى ورود به دنيايى است كه توان گفت و شنود و تبادل دانش در خصوص آن به دليل عدم حضور آفريننده اش وجود ندارد. در واقع اقدام به گشودن و پالودن نقاشى نيز بيشتر اقدامى است تكميلى براى ورود به دنياى ذهنى كودك و درك احساسات درونى وى به دليل ناكافى بودن ذخاير كلمات و تظاهرات رفتارى او. به شكلى واضح مى توان تأثير اقدامات باستان شناسان و ديرينه پردازان را در گشودن نقاشى كودك بسيار مهم ارزيابى كرد زيرا سال هاى اوج اقدامات كشف و اكتشافات تاريخى در كشورهايى مثل مصر و امريكاى لاتين و ظهور انديشه گشودن نقاشى در نزد روان شناسان به يك دوره زمانى مشترك باز مى گردد و عجيب اينجاست كه گاهى نوع تحليل هاى اين افراد متأثر از آگاهى هاى مشتركى است كه به صورت تجربى كسب كرده اند.
در مدارس و بخصوص پيش دبستان درباره تحليل نقاشى كودكان، ارزيابى چقدر علمى است؟
تا زمانى كه اين اقدام توسط يك غيرمتخصص و بدون آگاهى از شرايط محيطى و درون سيستمى خانواده و صرفاً به منظور گرفتن تنها يك نقاشى انجام گيرد، به هيچ عنوان از اعتبار علمى برخوردار نخواهد بود.خود روان شناسان نيز براى پالودن و گشودن يك نقاشى از والدين مى خواهند تا در مدت زمانى دوماهه نقاشى هاى كودك را براى آنان بفرستند تا طيف تغييرات صورت گرفته را بتوانند به صورت مقطعى و ناپيوسته مورد ارزيابى قرار دهند. با چنين حساسيتى طبيعى است كه يك نقاشى نمى تواند بيانگر كليه حالات روانى و ذهنى كودك باشد.
نقاشى دختران و پسران و رنگ هايى كه به كار مى برند تفاوتى دارد؟
بله، نقاشى هاى اين دو جنس كاملاً در زمينه هاى مختلف متفاوت است. روان شناسان معتقدند توجه به مركز كاغذ، اهميت به جزئيات، رنگ ها، بهره گيرى از تخيل انفعالى يا اختراعى، گرايش به جهت هاى چهارگانه صفحه و مواردى از اين دست، تفاوت هايى را بين دو جنس به وجود مى آورد. در پژوهشى كه به همين منظور انجام گرفته است، اين واقعيت مشخص شد كه مهارت قرينه سازى در دختران دو الى سه سال زودتر از پسران ظاهر مى شود اما بايستى توجه كرد با يكسان شدن شرايط محيطى و آموزشى هر دو جنس احتمالاً اين تفاوت ها به مرور كمتر خواهند شد.
هر رنگ چه مفاهيمى را مى رساند و بيانگر چيست؟
رنگ ها نشانه توجه كودك به واقعيت هاست و در دختران رغبت بيشترى براى اغراق در آن ديده مى شود، به هر صورت حضور رنگ ها در زنده پندارى تصوير و القاى آثار آن به بيننده نقش بسيار مهمى را برعهده دارد. بعضى از روان شناسان عقيده دارند ميزان طبيعى بودن رفتار كودك، ارتباط مستقيمى با نوع رنگ هايى دارد كه او در نقاشى خود به كار برده است.
به نظر اين انديشمندان هرچه سن كودك كمتر باشد، استفاده از رنگ هاى زنده و اغراق آلود بيشتر خواهد بود و بالعكس به ميزانى كه سن افزايش پيدا مى كند، استفاده از رنگ هاى تيره تر و واقع گرايانه نيز بيشتر مى شود. در تحقيقى ثابت شده است دختران به رنگ هايى با طيف آبى تمايل دارند در حالى كه پسران به طيف قرمز متمايل تر هستند. البته بايستى نسبت به عموميت دادن اين دستاوردها دقت لازم به عمل آيد.
آيا نقاشى مى تواند ملاك ارزيابى ضريب هوشى كودك باشد يا خير ؟
هوش، جريانى است پويا و قابليت پذير. اين كه نقاشى بتواند چنين قابليتى را بسنجد از گذشته تاكنون بين روان شناسان اختلاف نظرهاى زيادى وجود داشته است اما امروز با گسترش ديدگاه تركيبى به اين نتيجه رسيده ايم كه براى سنجش هوش استفاده از ابزار و آلات متعدد روان شناسى از اعتبار بيشترى در زمينه سنجش هوش برخوردار است تا استفاده از يك وسيله، به همين منظور توصيه مى شود در زمينه سنجش هوش از دو يا سه وسيله استفاده شود و دو كودك در طول يك مدت زمان مشخص و با فاصله هاى معين مورد آزمون و سنجش قرار گيرند. تركيب اعداد به دست آمده و كسب ميانگين آنها از اعتبار بيشترى براى دستيابى به هوش عمومى برخوردار خواهد بود.
چه چيزهايى بايد به عنوان علائم هشداردهنده براى والدين مورد توجه قرار گيرند؟
در مورد اين كه والدين تا چه حدى بايستى در جريان نقاشى كودكان خود قرار گرفته و قادر به رديابى مضامين موجود در آن باشند، هنوز بين روان شناسان اتفاق نظر وجود ندارد. گروه مخالف حضور والدين معتقدند درك مضامين موجود در نقاشى ها جز ايجاد نگرانى و سردرگمى والدين حاصلى نداشته و باعث فشار ناخودآگاه بر كودك مى شود و حتى گاهى ديده شده است والدين براى جلوگيرى از يك نماد بطور ناخودآگاه سعى كرده اند با دخالت و آموزش به كودك آن نماد حياتى را پنهان يا تغيير دهند اما در مقابل گروه موافق معتقدند آموزش مقدماتى والدين در زمينه پالودن نقاشى كودك نه تنها زياد نيست، بلكه به پيشگيرى سريع تر اختلالات در حال بروز منجر مى شود، به عنوان نمونه ديدن خطوط شكسته يا خط خطى كردن چهره آدمك ترسيم شده و يا استفاده از رنگ هاى خاص به عنوان يك علامت، والدين را به بهره گيرى سريع و به موقع از خدمات روان شناسى هدايت كرده كه در نهايت منجر به حذف استرس هاى پيرامونى و كمك به اصلاح رفتار كودك خواهد شد.
