ورزنه یکی از شهرهای تاریخی استان اصفهان است که از لحاظ تاریخچه پیدایش و آثار باستانی، گنجینه‌ای بس غنی دارد.
پل قدیمی ورزنه، مسجد جامع، رباط شاه‌عباسی، کاروان‌سرا و بادگیرهای قدیمی، آب‌انبارهای متعدد، برج‌ها و کبوترخانه‌ها، قلعه‌ها و یاز آسیاب‌های آبی و امام‌زاده شاه زین‌العابدین از جمله ابنیه تاریخی این شهر محسوب می‌شوند.
بر اساس مدارک موجود بنای اولیه مسجد جامع ورزنه بر روی بقایای یک آتشگاه قدیمی بوده است که از تاریخ دقیق آن اطلاعی در دست نیست، اما ساختمان مسجد جامع کنونی را بر اساس نوشته‌های سر در مسجد به زمان تیموریان منسوب میدانند.
محراب مسجد از کاشی‌کاری زیبایی ساخته شده و دور تا دور هلال آن با خط ثلث بر زمینه لاجوردی آیات 37 تا 41 سوره آل عمران نوشته و در مجاورت آن منبری بنا شده است.
این مسجد همچنین دارای دو ایوان است که یکی در سمت شمال و در کنار مناره و دیگری در سمت جنوب و در نزدیک گنبد مسجد واقع شده است.؛هلال داخل ایوان جنوبی شامل کتیبه زوج کوفی و ثلث است که کتیبه کوفی با خط طلایی و کتیبه ثلث با خط سفید بر زمینه لاجوردی آراسته شده است.
بین دو ایوان شمالی و جنوبی حیاطی مربع شکل قرار دارد که حوضی در میان آن وجود دارد؛ همچنین در قسمت مغرب و مشرق مسجد دو شبستان به صورت طولی قرار دارد و مناره جلوی مسجد با ارتفاعی در حدود 20 متر دارای یک راه پله آجری مارپیچ برای دسترسی به قسمت بالای آن است.
ورزنه در گذشته از نقاط پر جمعیت و مشهور روی دشت اصفهان بوده و از لحاظ زبان‌شناسی گویش مردم ورزنه و روستاهای اطراف آن شاخه‌ای از زبان پهلوی ساسانی و پارسیک جنوبی است.
عده‌ای از مردم ورزنه بر این باور‌ند که زبان آنان ریشه زرتشتی دارد، چرا که بسیاری از واژه‌های متداول قدیمی که در این زبان به کار می‌‌رود در اوستا نیز وجود دارد، مانند «یسنا» که نام یکی از مزارع مشهور ورزنه است و در کتاب اوستا نیز آمده است.
در توضیح تاریخچه علمی شهر میتوان به اندیشمندان و صاحب نامان همچون آیت‌الله فاضل و مرحوم آخوند اشاره کرد که هر یک در زمان خود صاحب علم و معرفت بوده و اشعار و دست‌نوشته‌های علمی ارزشمندی از آنان به یادگار مانده است.
وجه تسمیه ورزنه با نظرات گوناگونی همراه است به گونه‌ای که در کتاب ذکر اخبار اصفهان از ورزنه با نام ذریه یاد شده که با نام یکی از آبادترین مزارع قدیمی ورزنه که هم‌اکنون به دیزی مشهور است مرتبط است.
در معنی دیگر ورزنه را معادل ورزیدن و کشت دادن میدانند و از آنجایی که ورزنه از روزگاران قدیم به عنوان یک منطقه کشاورزی مطرح بوده، به این نام معروف شده است.
در حکایت دیگری علت نام‌گذاری ورزنه این گونه توجیه شده است، که در عهد حکمرانان سلجوقی سیستان میراث خانوادگی آنان بوده و واژه ورزنه که همانا معادل کلمه سیستانی ورغنه و به معنی گسترده و پهن بوده، به این سرزمین اطلاق شده و واژه ورغنه در گذر زمان تحت تأثیر ادبیات زردشتی به ترتیب به ورژنه و در نهایت به ورزنه تبدیل شده است.
ورزنه را میتوان سفیدترین شهر ایران نامید، چرا که نخستین چیزی که در این شهر جلب توجه میکند زنان و دخترانی هستند که به جای پوشیدن چادر سیاه متداول چادری به رنگ سفید بر سر می‌کنند.
این رسمی است که از زمان‌های گذشته و شاید به قدمت پیدایش شهر در ورزنه وجود داشته و تمام زنان ورزنه به آن پایبند هستند؛برخی از مورخان معتقدند پوشیدن چادر سفید در این منطقه به خاطر مقابله با گرمای شدید تابستانی در این نقطه کویری است.
*کویر زیبای ورزنه قطب کویر‌گردی ایران است
کویر ورزنه در دسترس‌ترین کویر شهر اصفهان است که قطب کویر‌گردی ایران محسوب می‌شود و در یک سفر یک روزه مى‌توان از این منطقه دیدار کرد.
حدود یک‌صد کیلومتر دورتر از اصفهان در منتهى‌الیه جنوب شرق این استان زیباترین تابلو طبیعت که با سر انگشتان نقاشى چیره دست روى گستره بوم کویر این دیار دست نخورده نقش بسته است، هنرنمایى مى‌کند و زمانی که انسان پا بر روی دل داغ این شن‌زار لطیف می‌گذارد، هیچ ردى نیست که برجا نماند.
در این ماسه‌زار که فاصله آن تا اصفهان 110 کیلومتر و وسعت تل ماسه‌های آن بالغ بر 17 هزار هکتار است، انواع شکل‌های حاصل از فرسایش باد مانند تپه‌هاى ماسه‌اى طولى، تپه‌هاى هلالى، هرم‌هاى ماسه‌اى و امواج روى ماسه‌ها که در اصطلاح ریپل مارک گفته می‌شود را میتوان دید.
چشم انداز ماسه‌ها از بالاى تل ماسه‌ها بسیار زیبا و بکر به نظر مى‌آید و نوع پوشش گیاهى منطقه و سکوت زیباى حکم‌فرما بر آن براى تمام گردشگران روزى زیبا خلق میکند.
با توجه به اینکه این کویر در حدود 100 کیلومترى شهر زیباى اصفهان واقع شده است با برگزارى تورهاى دو یا سه روزه گردشگران مى‌توانند از نقاط تاریخی متعددى در شرق اصفهان بازدید کنند، که از جمله آنها میتوان به منار تاریخى زیار متعلق به قرون اولیه اسلام، مسجد دشتى، مسجد سلجوقى برسیان، کبوترخانه‌هاى زیباى رودشت، قلعه‌های تاریخى مانند قلعه هزار ساله قورتان و طبیعت بکر و زیباى ورزنه، نمک‌زار گاوخونى که داراى چند ضلعی‌های زیباى نمک است، تالاب بین‌المللی گاوخونى و مشاهده پرواز دسته جمعى پرندگان مهاجر و قلعه تاریخى خرگوشى در 30 کیلومترى تالاب گاوخونى اشاره کرد.
همچنین با توجه به اینکه این منطقه داراى آسمانى صاف است از قلعه تاریخى خرگوشى میتوان براى دیدن آسمان شب و ستارگان در شب‌هاى کویر استفاده کرد.
