چه كسي نام ايشان را معصومه نهاده است؟

مرحوم  علامه مجلسي در اين مورد مي گويد:

هي المعروفة اليوم بالمعصومةدر اين ايام به اين لقب معروف شده اند

اما بر اساس مطالعات انجام شده هيچ يك از القابي كه به ايشان نسبت داده شده است از يكي از ائمه معصومين عليهم السلام نقل نشده است و در كلمات متاخرين لقب «معصومه»براي آن حضرت اشاره نشده است.

اما بدون شك آن حضرت معصوم بوده و استعمال اين لقب براي ايشان با توجه به عظمت شأن شان و رواياتي كه از ائمه معصومين عليهم السلام بخصوص امام رضا عليه السلام و پدر بزرگوارشان امام كاظم عليه السلام  نقل شده اشكالي ندارد .

و) چه كسي ايشان را دفن كرد؟

پس از وفات حضرت معصومه (عليه السلام )جنازه ي مطهر را غسل داده و کفن کردند .... بين آل سعد اختلاف شد که ؛ چه کسي جنازه آن حضرت (عليه السلام ) را در آن سرداب به خاک بسپارد !؟سرانجام اتفاق کردند که سيدي پرهيزکار و پيرمردي پارسا که به نام "قادر " معروف بود وارد سرداب شود و آن گوهر پاک را دفن نمايد وقتي به نزديکي پيرمرد رفتند ناگاه از جانب صحرا دو نفر نقابدار پيدا شدند و بر پيکر آن حضرت نماز خواندند سپس داخل سرداب شده و جنازه را دفن کردند ،انگاه بيرون آمده و رفتند و کسي نفهميد که آنها چه کسي بودند.
برخي احتمال داده اند که آن نفابداران حضرت رضا و امام جواد عليهما السلام ) بوده اند که نشان از شان و مقام بالاي ان حضرت مي باشد ......

بحار الانوار،‌ج60

ز) چه كساني از ذريه اهل بيت عليهم السلام در حرم حضرت معصومه دفن شده اند؟

طبق نقلمرحوم حسن قمى(385 ه ق)  در تاريخ قم بيست تن از امام‏زادگان در اين حرم به خاك سپرده شدند قبر بانوان از اين گروه، در داخل روضه معصومه(س) و مردها در خارج آن واقع شده است.

اسامى بانوان مدفون در داخل روضه حضرت معصومه به اين صورت است:

1-    زينب

اين بزرگوار را برخى دختر امام جواد(ع) دانسته‏اند. او بعد از وفات حضرت معصومه(س) به قم آمد و گنبدى برمزارش ساخت. از احوالات و زندگى دختر بزرگوار امام جواد اطلاعى چندان در دست نيست. علامه حسن بن‏مطهر حلى در «المستجاد» و علامه طبرسى در «تاج المواليد» موقع شمردن دختران امام جواد(ع) نامى از وى به ميان نياورده‏اند. اما حسن قمى در تاريخ قم كه قديمى‏ترين كتاب در باره قم مى‏باشد به ورود، ساختن گنبد، وفات و دفن وى اشاره نموده است.

2-  ام محمد

در تاريخ قم از وى به عنوان دختر امام جواد نام برده شده است مرحوم سيد محسن امين در كتاب شريف اعيان الشيعه، در ترجمه اسحاق بن‏جعفر بن‏محمد(ع)، حكايتى از وى نقل كرده كه كمال فضل و دانش او را نمايان مى‏سازد بنا بر نقل حسن قمى وى در حرم مطهر فاطمه معصومه(س) دفن شده است.

3-  ميمونه

اين بانوى محترمه دختر امام كاظم(ع) است. در كتاب المجدى، ارشاد مفيد، و المستجاد علامه حلى نامش را در ميان دختران امام كاظم(ع) ثبت كرده‏اند. ولي حسن قمى از ميمونه و دو خواهر ديگرش (زينب و ام‏محمد) به عنوان دختران امام جواد(ع) نام برده است. و از آنجايى كه چنين نامهايى در ميان دختران امام جواد وجود ندارد سخن وى تضعيف مى‏شود.

4-  ميمونه

او، دختر موسى المبرقع بن‏على بن‏موسى بن‏جعفر است، او از زنان عفيف و پرهيزكار بود. از اموال برادرش محمد، نيمى به ارث به او رسيد و بنا بر وصيتش بعد از وفات در بيرون بقعه حضرت معصومه(س) دفن شد. و بر مزارش گنبدى مانند گنبد اول ساختند. بقعه متعلق به قبروى در طرف شرق رودخانه و متصل به گنبد حضرت معصومه(س) است.

حادثه‏اى كه در سالهاى نه چندان دور اتفاق افتاد وجود قبر وى در حرم مطهر را مسلم ساخت از مرحوم آيت‏الله حاج‏آقا حسين مجتهد (جد پدرى حرم‏پناهى‏ها و جد مادرى اشراقيها كه آرامگاهش به صورت مرتفع در صحن نو مقابل قبر مرحوم آيت‏الله شهيد شيخ فضل‏الله نورى بوده است) چنين نقل مى‏شود كه هنگام فرش كردن حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) با سنگهاى مرمر ناگاه روزنه‏اى به سرداب (در قسمت پايين ضريح حضرت) پيدا شد; دو بانوى صالحه داخل شده متوجه شدند كه قبر مطهر حضرت معصومه(س) آنجا نيست، بلكه آن سرداب در پايين حرم مطهر واقع شده، در آن محوطه سه پيكر مطهر و تازه ديدند كه گويى همان روز روح از بدنشان خارج شده بود. چنين احتمال داده مى‏شود كه يكى از آنان ميمونه و دو نفر ديگر كه سياه چهره بوده‏اند دو تن از كنيزان وى باشند.

5-  ام اسحاق

او از بانوان ممتاز شيعه شمرده مى‏شود، ام اسحاق نزد محمدبن موسى‏بن محمدبن على بن‏موسى الرضا(ع) به خدمت اشتغال داشت. محمد بن‏موسى از نخستين كسانى است كه از كوفه به جوار حضرت معصومه(س) مهاجرت كرد. او كه از سادات رضوى بود در سال‏256ق در قم ساكن شد و در سال‏296 نيز وفات يافت. در فضيلت و عظمت ام اسحاق همين بس كه بعد از وفات در كنار حضرت معصومه(س) به خاك سپرده شد. تاريخ قم (حسن قمى) آرامگاه او را متصل به قبر ام‏حبيب و در كنار قبر حضرت فاطمه معصومه(س) مى‏داند.

6-  ام حبيب

وى را مادر ام‏كلثوم، دختر محمد، دانسته‏اند. او خدمتگزار ابوعلى محمد اعرج بن‏احمد بن‏موسى بود. و بعد از وفات ميمونه چشم از جهان فرو بست. محل دفن ام‏حبيب را بقعه حضرت معصومه(س) نگاشته‏اند.

7-  ام قاسم

او دختر على كوكبى است و بعد از ميمونه و ام‏حبيب وفات يافت. محل دفن وى بقعه دوم در حرم مطهر حضرت معصومه(س) مى‏باشد.

8-  ام احمد

دختر موسى مبرقع است كه بعد از وفات در جوار حرم حضرت معصومه(س) مدفون شد. برخى معتقد هستند وى همان ام‏محمد است.

9-  بريهه

دختر موسي بن امام جواد(ع).

طبق نوشته مؤلف تاريخ قم، قبه اول بر فراز قبر مطهره حضرت معصومه(ع) و قبور ام محمد و ام اسحاق قرار داشت و قبه دوم بر فراز قبر ام حبيب، ام قاسم و ميمونهخواهر حضرت معصومه(ع) قرار گرفته بود.

اما نظر مرحوم علامه نسابه عباس فيض در كتاب گنجينه آثار قمخلاف اين قول است وي قائل است كه درقبه اول1ـ فاطمه معصومه(ع). 2ـ ميمونه خواهر حضرت معصومه(ع). 3ـ ام محمد بنت موسي بن امام جواد(ع). 4ـ ام اسحق جاريه محمد بن موسي المبرقع بن امام جواد(ع).

اما اينكه مرحوم عباس فيض دراين قبه، ميمونه دختر امام موسي كاظم(ع) و خواهر امام رضا(ع) را مدفونه مي داند نظر به فرمايش مرحوم شيخ عباس قمي در كتاب"منتهي الآمالو همچنين نقل از كتاب انوار المششعين و او هم از صاحب كتاب بدايع الانوار نقل مي كند كه او هم از كتاب"انساب مجدي" كه يكي از كتابهاي معتبر در علم انساب است، مي نويسد كه ميمونه دختر حضرت امام موسي كاظم(ع) و خواهر حضرت فاطمه معصومه(ع) همراه و همسفر خواهر خود بوده و يكجا بقم آمده اند.

منتهي الآمال جلد دوم صفحه 432.

گنجينه آثار قم جلد اول صفحه 393 انجم فروزان صفحه 62.

همچنين مرحوم علامه فيض اضافه مي نمايد كه محتمل است، ام حبيب بنت احمد بن موسي بن امام جواد(ع) در جوار فاطمه معصومه(ع) مدفون باشد چنانچه در انوار المشعشين هم مدفن او را يا در مقبره بابلان و يا در مشهد محمد بن موسي المبرقع دانسته است چنانكه ما در اول اين سطور به نقل از تاريخ قم نوشته ايم كه ام حبيب در قبه دوم مدفون بوده است.

قبه دوم1ـ ميمونه بنت موسي بن امام جواد(ع).2ـ ام حبيب جاريه محمد ابومحمد الاعرج بن احمد بن موسي بن امام جواد(ع). 3ـ ام قاسم دختر علي كوكبي. 4ـ زينب بنت امام جواد(ع).

قبه سوم1ـ بريهه دختر موسي بن امام جواد(ع). 2ـ ام حبيب دختر احمد بن موسي بن امام جواد(ع). 3ـ ميمونه بنت .

سادات و امامزادگان ديگري تا سال تاليف تاريخ قم"378 هـ .ق" در مقبره بابلان دفن شده اند كه نام و نسبشان در آن تاريخ ثبت و ضبط شده است ما هم اسامي آن سادات جليل را ذكر مي نمائيم كه اسامي آن امامزادگان عبارتند از:

1ـ سيد ابوالحسن حسين بن الحسين بن جعفر بن محمد بن اسماعيل بن امام جعفر الصادق(ع).

2ـ حمزه بن احمد الرخ بن محمد بن اسماعيل بن محمد بن عبدالله الباهر بن امام زين العابدين(ع).

3ـ قبر فرزندش ابوجعفر محمد بن حمزه.

4ـ قبر فرزند ديگرش ابوالقاسم علي بن محمد بن حمزه.

5ـ علي بن حمزه برادر محمد بن حمزه.

6ـ ابوعلي احمد الخطيب الشجري ابن علي بن محمد بن عمر الشجري ابن علي بن عمر الاشرف ابن امام زين العابدين(ع).

7ـ قبر پسر او ابوجعفر محمد بن احمد الخطيب.

8- قبر پسر ديگرش ابومحمد حسن بن احمد الخطيب.

9ـ و فرزند ابومحمد حسن، بنام ابوعلي احمد بن حسن.

اين سادات جليل كه اساميشان ذكرگرديد در اطراف روضه فاطمه‌ معصومه(ع)بخاك سپرده شدند و داراي چندين قبه جداگانه بوده اند كه جزء بيوتات آستانه مباركه در آمده و هيچ اثري از قبور آن بزرگان نمايان نمي باشد.

و اما دو كنيز سياه كه در آن بقعه شريفه مدفونند عبارتند از:

1ـ ام اسحاق:

كنيز محمد بن موسي مبرقع. (محمد پسر مبرقع به سال 296 هـ .ق در قم وفات كرده قبر شريفش در خيابان آذر زيارتگاه خاص و عام است و فرزندي از او بجا نمانده است.

ريحانه الادب جلد 8 صفحه 287. عمده الطالب صفحه 201. جدي فروزان صفحه 64.

2ـ ام حبيب:

كنيز ابوعلي محمد بن احمد. (ابوعلي از تبار امام هشتم و از سادات جليل القدر است، كه روز يكشنبه سوم ربيع الاول 315 هـ .ق در قم درگذشته و دركنار محمد بن موسي مبرقع دفن شده است.

تاريخ قم صفحه 218.

صاحب تاريخ قم تصريح نموده اين دو كنيز در حرم مطهر حضرت معصومه(ع) و در بقعه مجاور و ملاصق بقعه آنحضرت دفن شده اند. و درعظمت اين سه بانوي بزرگوار همين بس كه پس از 11 قرن بدن مباركشان هيچ تغيير نكرده است.

تاريخ قم صفحه 214.

موسسه تحقيقاتي حضرت ولي عصر عج