بررسی ویژگیهای فرهنگی و اجتماعی حکومت امام عصر
اکرم حیدری، علی‌رضا اسعدی، ژاله کوه‌بومی
مرجع : کمیته علمی همایش بین المللی دکترین مهدویت
چکیده
افزایش سطح آگاهی و بصیرت افراد درباره شناخت فرجام نهایی جهان و بایستگی‌ها و چگونگی‌های دولت در آینده جهان، انگیزه شیعیان را برای زمینه‌سازی ظهور بیشتر تقویت میکند. بسیاری از تمدن‌‌های بشری در راه هدایت مردم و فراهم کردن زندگی مطلوب برای آنان و ایجاد جامعه سالم با شکست مواجه شده‌اند. و در روزگارانی که تمدن بشر رو به زوال است، دورنمای آینده جهان در پناه حکومت حضرت مهدی(عج)، ما را به داشتن دولتی سرشار از معنویت نوید میدهد.
«اندیشه مهدویت»، پاسخ‌گویی کامل و جامع به خواسته و نیاز دیرین انسان‌ها در اصلاح وضعیت نابسامان زندگی بشری است و دولت مهدوی، عهده‌دار رفع تمامی کاستی‌ها و ناراستی‌ها بر اساس محوریت دین، اخلاق و معنویت است. اندیشه پیروزی نهایی حق، صلح و عدالت بر نیروی باطل، ستیزه و ظلم، گسترش جهانی ایمان اسلامی، استقرار کامل و همه جانبه ارزش‌های انسانی به وسیله شخصیتی مقدس و عالی‌قدر از قرآن مجید سرچشمه می‌گیرد. قرآن کریم با قاطعیت تمام، پیروزی نهایی ایمان اسلامی، غلبه قطعی صالحان و متقیان، کوتاه شدن دست ستم‌کاران و جباران برای همیشه و آینده درخشان و سعادت‌مندانه بشریت را نوید داده است.
این اندیشه هماره موجب نگرانی دشمنان غربی و غیرغربی اسلام بوده است و آنان به ویژه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، با فعالیت‌‌های تبلیغاتی گسترده اعم از ساخت فیلم، بازی‌‌های کودکان در قالب CD و ... در پی ضربه زدن به این اندیشه هستند.
ره‌آورد آگاهی از ویژگیهای حکومت پس از ظهور به این شرح است:
۱. شناخت بیشتر شخصیت امام که باعث افزایش عشق وعلاقه و ارادت افراد به آن حضرت میشود؛
2. ارتقای سطح آگاهی عمومی برای مقابله با تبلیغات استکبار جهانی؛
۳. شناخت بیشتر ارزش‌ها و ضدارزش‌ها، برای افزایش کیفیت زندگی و مبارزه با تهاجم فرهنگی؛
۴. تلاش و شوق و انگیزه بیشتر برای تعجیل در ظهور؛
۵. تحمل آسان‌تر سختی‌ها و مصایب انتظار.
این نوشتار می‌کوشد به برخی ویژگی‌ها و پی‌آمد‌‌های فرهنگی و اجتماعی دولت امام زمان(عج) بپردازد. از این‌رو، ویژگیهای فرهنگی در سه بخش مذهب، اخلاق و دانش و پایان ویژگیهای اجتماعی در قلمروهای امنیت، عدالت، اقتصاد و بهداشت در پی می‌آیند.
مقدمه
مسئله ظهور انسان کامل و الهی در همه ادیان به طور اعم و در اسلام به طور اخص از چنان اهمیتی برخوردار است که حتی مفتیان درباری حجاز منکر مهدویت را مرتدّ می‌خوانند. بدین ترتیب، جهان در انتظار بیداری عمومی، تأسیس مدینه فاضله، در انتظار پایان تاریخ و تولد تاریخی دیگر است. محرک تحقق این انتظار، نیز بیداری یا آگاهی و به عبارت روشن‌تر، ایمان به اصالت ارزش‌هاست.
برای ایجاد زمینه تحول بزرگ و تحقق تاریخ افتخارآمیزی به نام ظهور، ضرورت دارد که عوامل یأس و خودناشناسی را شناسایی و نابود کنیم. هم‌چنین عوامل سازنده آرمان‌ها، امیدها و انتظار‌ها را بازیابیم و با ارائه آن به تاریخ‌سازان، ارزش‌ها را احیا سازیم.
درباره عوامل سازنده آرمان‌ها و امیدها، بررسی اهداف و اعمال حضرت در دوران ظهور بسیار اهمیت دارد. در این مورد، احادیث بسیاری از فرقه‌های مختلف اسلامی، به تبیین افکار مردم عصر و سرزمین‌هایی می‌پردازند که با این انقلاب جهانی روبه‌رو می‌شوند.
حکومت حضرت مهدی(عج) پس از ظهور، از ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... در احادیث اسلامی و نظر اندیشه‌ورزان ادیان و مذاهب گوناگون بسیار بایسته است. در این پژوهش، به دو بعد فرهنگی و اجتماعی حکومت آن حضرت، می‌پردازد:
مفهوم‌شناسی
الف) فرهنگ
معنای لغوی فرهنگ به صورت‌های زیر بیان شده است:
«علم، دانش، ادب، معرفت، تعلیم و تربیت، آثار علمی و ادبی یک قوم یا ملت»، ادب، تربیت، دانش، علم، معرفت، مجموعه آداب و رسوم و مجموعه علوم و معارف و هنر‌های یک قوم. فرهنگ «به معنای فرهنج است که علم و دانش و ادب باشد.» «بر وزن و معنای فرهنج است که علم و دانش و عقل و ادب و بزرگی و سنجیدگی است.»
جامعه‌شناسان نیز اصطلاح فرهنگ را به مفهوم وسیع مردم‌شناختی آن، کل پیچیده‌ای می‌دانند که دانش، اعتقاد، هنر، اخلاق، قانون، رسم و هر نوع قابلیت و عادت دیگری را دربرمی‌گیرد که انسان به صورت عضوی از جامعه کسب میکند.
فرهنگ شامل الگوهایی است آشکار و ناآشکار از رفتار و برای رفتار که به واسطه نماد‌ها حاصل میشود و انتقال مییابد؛ نماد‌هایی که وسعت دست‌آورد‌های متمایز گروه‌های انسانی و از جمله تجسم‌های آنها را در کار ساخت‌ها تشکیل میدهند. هسته اصلی فرهنگ شامل عقاید سنتی به خصوص ارزش‌های وابسته به آنهاست. نظام‌های فرهنگ را میتوان از سویی، فرآورده‌های عمل و از سوی دیگر، مشروط‌کننده عناصر عمل بعدی تلقی کرد.
ب) اجتماع
در لغت، معانی زیر برای اجتماع مطرح شده است: «جمع‌شدن، در هم گرد آمدن، فراهم آمدن، به هم پیوستن و انجمن شدن». در اصطلاح نیز به شکل‌های گوناگون به صورت مترادف جامعه، سازمان اجتماعی یا نظام اجتماعی به کار رفته است.
مراد از اصطلاح اجتماعی در گسترده‌ترین معنا، هر نوع رفتار یا نگرشی است که از طریق تجربه حال یا گذشته از رفتار دیگر مردم تأثیر پذیرفته باشد یا اشاره به رفتاری است که به سوی دیگر مردم، جهت‌گیری شده باشد. به طور خلاصه، به کاری یا چیزی که به همگان تعلق داشته باشد، اجتماعی گفته میشود.
ج) حکومت
معنای لغوی آن به این شرح است: «فرمانروایی کردن، سلطنت کردن و حکم‌رانی.»
در اصطلاح عبارت است از فرآیند یا فعالیت ناظر بر وضع قواعدی برای گروهی معین از اشخاص و اجرای آن قواعد در مورد آنها. به طور خلاصه، فرمانروایی کردن بر یک شهر یا یک کشور و اداره کردن شئون اجتماعی و سیاسی مردم را حکومت گویند.
ويژگي‌هاي فرهنگي
فرهنگ هر ملت از اجزای جدایی‌ناپذیر موجودیت هر قوم است. از آن‌‌جا که فرهنگ را با مؤلفه‌های متفاوتی میتوان بیان کرد، در این‌جا به جایگاه مذهب، اخلاق و دانش امام عصر(عج) در حکومت می‌پردازیم.
الف) مذهب
از ویژگیهای ممتاز و بی‌نظیر جامعه موعود جهانی این است که همگان خدا را به یگانگی پرستش می‌کنند و شریکی برای او قرار نمی‌دهند. در این صورت، رابطه فرد با خدا تصحیح میشود و توحید ناب و پاک از هر شایبه شرک‌آلودی، حاکم می‌گردد.
الحاد، شرک و تحریف دین در طول تاریخ ـ به‌ویژه در عصر حاضر ـ گریبان‌گیر جوامع بوده که موجب پیدایش اختلافات، جنگ‌ها، هواپرستی‌ها و انحرافات بسیار و دور شدن از هدف و غایت اصلی زندگی (تقرب و نزدیکی به خدا) شده است.
بر این اساس، از برکات جاودان دولت مهدی(عج) به این موارد میتوان اشاره کرد: ریشه‌کن شدن بی‌دینی و الحاد، اختلاف در دین، شرک و دین‌ستیزی؛ حاکمیت یکتاپرستی؛ فراگیری آموزه‌های حیات‌بخش و انسان‌ساز دین مبین اسلام.
اکنون به صورت تفصیلی‌تر به برخی ویژگیهای مذهب در عصر ظهور می‌پردازیم.
1. برچیده‌شدن پرستش بت‌ها و گسترش یکتاپرستی
چندین هزار سال است که بشر به خاطر فراموشی ندای فطرت، سرشت خداپرستی خویش را به زنگار‌های جهل و نادرستی پوشانیده است و به جای کرنش در بارگاه قدس خداوند، در برابر نابکاران سر تسلیم فرود آورده و به جای رو نهادن به باب عطوفت و مهر ایزدی، در برابر هر آزمندی، دست طمع دراز کرده و به جای نیوشیدن فرمان جان فزای حضرت کردگار، طوق عبودیت خویش را به دست هر تبه‌کاری داده است.
خدای متعال وعده فرموده است که در آینده جهان، این انسان سرگشته، دوباره به سوی حضرت یزدان باز می‌گردد و ندای عقل و وجدان را به گوش جان می‌شنود و با سفیر الهی هم‌سو میشود:
خداوند به آنانی از شما که ایمان آورده‌اند و نیکویی‌ها را به جای می‌آورند، وعده فرموده است که ایشان را در زمین، جانشینان خویش قرار دهد؛ هم‌چنان‌که پیشینیان ایشان را جانشین گردانید و آیینی را که برای ایشان پسندیده است، ریشه‌دار و پایدار می‌سازد. او پس از ترس آنها، آرامش و امنیت را برایشان برقرار می‌سازد، چنان‌که تنها مرا می‌پرستند و چیزی را شریک من نخواهند ساخت.
خداوند چنین اراده فرموده است که در آینده جهان، آیین برگزیده‌اش ـ که حضرت مصطفی(ص) به جهانیان اعلام کرده است ـ دین زمینیان و آسمان می‌گردد و ندای «أشهَدُ أنّ علیاً وَلی الله» در کنار شهادت به وحدانیت ایزد منان و رسالت پیامبر اکرم(ص) در همه گل‌دسته‌های جهان طنین‌انداز میشود.
مفضل بن عمر گوید: از امام صادق(ع) (توضیح) این سخن خدای متعال را خواستم که (در قرآن) می‌فرماید: Gلِیُظهرهُ عَلَی الدّین کُلّهF (تا او را بر همه ادیان چیره کند.) و پرسیدم: آیا رسول خدا(ص) بر تمام ادیان چیره نشد؟ آن حضرت فرمود:
ای مفضل! اگر رسول خدا می‌خواست بر همه ادیان چیره می‌شد، دیگر نه زردشتی‌گری بود و نه یهودیت، نه صائبیان و نه مسیحیت، نه فرقه‌گری و نه اختلاف و نه شک و نه شرک و نه بت‌پرستی و نه بت و نه لات و نه عزی و نه خورشیدپرستان و نه ماه‌پرستان و نه ستاره‌پرستان و نه آتش‌پرستان و نه سنگ‌پرستان. سخن خدا در روز قیام مهدی(عج) است.
امام باقر(ع) فرمود:
هرگاه قائم ما قیام کند، دست مبارک خویش را بر سر بندگان قرار میدهد و به موجب آن، عقل‌های ایشان متمرکز میشود و اخلاقشان کامل می‌گردد. خداوند عزوجل به وسیله او دین خود را بر تمام راه‌ها و روش‌ها چیره می‌گرداند، گرچه مشرکان ناخوش دارند.... پس در زمین، معبودی جز خدای عز و جل نخواهد ماند و شکل‌ها و بت‌های صورت‌گری شده و ... جملگی به آتش خواهند سوخت.
امام صادق(ع) نیز فرمود:
به خدایی که جانم در قبضه قدرت اوست، هیچ آبادی نخواهد ماند؛ مگر آن‌که در آن‌‌جا هر صبح‌گاهان و شام‌گاهان به یکتایی خداوند و رسالت حضرت محمد(ص) شهادت داده خواهد شد.
هم‌چنین فرمود:
هنگامی‌که قائم خروج میکند، اسلام را بر یهود، مسیحیان، صائبیان، بی‌دینان، مرتدان و کافران در شرق و غرب زمین عرضه می‌دارد. پس اگر کسی با علاقه اسلام آورد، او را به نماز و زکات و آن‌چه در اسلام هست، امر میکند، اما اگر مسلمان نشد، گردن او را می‌زند تا در دنیا کسی نباشد که خدا را به وحدانیت نشناسد.
شیخ مؤمن شبلنجی شافعی، محدّث سنی، این روایت را از امام محمد باقر(ع) نقل میکند که فرمود:
...(چون مهدی(عج) قیام کند) هیچ یهودی و مسیحی و هر پرستش‌گر غیرخدای متعال باقی نمی‌ماند، مگر این‌که به او ایمان می‌آورد و او را تصدیق میکند و تمام جهان یک ملت واحد می‌شوند و آن ملت اسلام است و هر معبودی غیر خدای در زمین باشد، آتشی از آسمان فرود می‌آید و آن را می‌سوزاند.
در عصر اوست که مردمان گروه گروه به اسلام روی می‌آورند. در روزگار اوست که سد‌های برپا شده فرا راه حق، شکسته میشود و در آن هنگام است که نیکوکرداران از زشت‌سیرتان بازشناخته می‌شوند. عصر قیام او زمان در هم پیچیده شدن طومار همه تبه‌کاران و هنگام برچیده شدن بساط همه دورویان و پایان حیات همه ستم‌کاران است.
طبیعی است اگر انسان با تعجب بپرسد چگونه حضرت مهدی(عج) خواهد توانست اسلام را در میان ملت‌های غیرمسلمان گسترش دهد، با آن‌که آنها در زندگی مادی غوطه‌ورند و از ایمان و ارزش‌های معنوی به دورند و نسبت به اسلام و مسلمانان بدبین هستند؟
در این زمینه، باید به عوامل فراوان اعتقادی، سیاسی و اقتصادی نهضت ظهور حضرت توجه شود تا آن عصر، ملت‌های جهان، زندگی مادی و بدون دین و خلأ موجود و پاسخ‌گو نبودن این نوع زندگی به وجدان انسانی، را تجربه کرده‌اند. می‌دانیم که اسلام، دین فطری است و اگر زمام‌داران طاغوتی بگذارند نور اسلام به واسطه علما و مؤمنان راستین به ملت‌ها برسد، همه مجذوب نور آن می‌شوند و گروه گروه به اسلام می‌پیوندند.
به جز آن، پس آن‌چه در فراگیری آموزه‌های اسلام در آن عصر گفته میشود، باورپذیر است. پدید آمدن نشانه‌ها و معجزه‌هایی که حضرت مهدی(عج) براي ملل جهان می‌آورد و از بارزترین آنها ندای آسمانی است، در این زمینه مؤثر است. عامل دیگر، فرود آمدن مسیح(ع) و نشانه‌ها و معجزه‌هایی است که خداوند به دست با کفایت او برای ملت‌های غرب و مردم دنیا آشکار می‌سازد؛ ظاهراً نقش و فعالیت حضرت مسیح(ع) این است که ملل غربی و فرمان‌روایان آنها به سبب وجود او مسرور می‌شوند و همه به او ایمان می‌آورند.
در کنار همه اینها به جنبه اقتصادی مسئله باید اشاره کرد. به گفته روایات، مسلمانان در عصر او از نعمت فراوان برخوردار می‌شوند که در تاریخ جهان و ملت‌ها بی‌سابقه است و در مقابل آن، بحران‌های اقتصادی و سیاسی در کشور‌های غیر اسلامی به وجود می‌آید. بدیهی است چنین اوضاع و شرایطی بر ملت‌های غربی تأثیر فراوانی خواهد گذاشت.
2. معرفی اسلام اصیل
در عصر «پیش از ظهور»، مشکلات فراوانی فراروی دین قرار دارد:
یکم: احکام و معارف فراوانی از مجموعه فرهنگ اسلام، در گذشته به عللی (مانند پایین بودن سطح فرهنگ مردم یا نبودن زمینه آن) بیان نشده است.
دوم: تعالیم و احکامی از قرآن و احکام اسلام فراموش شده و از یادها رفته است و برای مسلمانان ناآشناست.
سوم: اصول و احکام فراوانی دچار تحریف معنوی یا موضوعی گشته است و امام آنها را دیگرباره مطابق اسلام اصیل مطرح میکند.
بر این اساس در روایات آمده است:
هنگامی‌که قائم(عج) قیام کند، امری جدید می‌آورد چنان‌که رسول خدا(ص) در آغاز اسلام، به امری جدید دعوت کرد.
و نیز گفته شده است:هنگامی‌که قائم(عج) خروج کند، امر تازه، کتاب تازه، روش تازه و داوری تازه با خود خواهد آورد.
روشن است که کتاب تازه به معنای قرآن جدید نیست، بلکه آن حضرت، اهداف و برنامه‌های اصیل قرآن و تفسیر واقعی آیات را بیان خواهد کرد.
3. آوردن احکام مخصوص
از ویژگیهای دولت مهدوی، آوردن احکام مخصوص است که تا عهد آن حضرت ظاهر و اجرا نشده است. در خصال، از امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) روایت است که فرمودند:
هرگاه قائم ما برخاست، حکم میکند به سه حکم که احدی قبل از او حکم نکرده است. پیر زانی و مانع زکات را می‌کشد و برادر را از برادرش در عالم ذز میراث میدهد، یعنی هر دو نفری که در آن‌‌جا، میانشان عقد اخوت بسته شد، در این‌جا از یک‌دیگر میراث می‌برند.
ب) اخلاق
حضرت مهدی(عج) اهداف، برنامه‌ها و عمل‌کردی کامل و همه جانبه دارد که در تمامی زمینه‌ها و ابعاد زندگی مادی و معنوی انسان تأثیر می‌گذارد. مهم‌ترین و بنیادی‌ترین هدف برنامه‌های آن حضرت، تأمین سعادت واقعی مردم در رساندن جامعه به خیرات و فضایل و تلاش برای رشد و بالندگی اخلاقی و معنوی انسان‌هاست.
قیام حضرت مهدی(عج) و تشکیل دولت جهانی ـ پس از خشکاندن ریشه ستم‌ها، فسادها و ناراستی‌ها ـ برای پرورش انسان‌ها و تزکیه و تهذیب نفوس و تکمیل مکارم اخلاقی است. بدین ترتیب، همه ساختارهای فرهنگی، علمی، دینی، سیاسی، اقتصادی، صنعتی و حکومتی در چارچوب تربیت اخلاقی و رشد و بالندگی معنوی انسان‌ها برای تقرب به خدا و دست‌یابی به سعادت جاویدان شکل می‌گیرند.
نیاز واقعی انسان‌ها به تغییر در رفتار و منش اخلاقی خود ـ به علت کثرت فساد و انحراف ـ در آستانه عصر ظهور به شدت احساس میشود. بر این اساس، در دولت کریمه مهدوی(عج)، روح و روان مردم تربیت میشود و صفات پست و ناپسند روحی و باطنی انسان‌ها از بین می‌رود.
به طور کلی، برنامه اخلاقی آن حضرت در دو محور اساسی پی‌گیری میشود:
۱. ریشه‌کنی رذایل و ناراستی‌های اخلاقی
یکم: مبارزه با هوای نفسانی
در نهج البلاغه آمده است:(مهدی(عج)، مردمی را که از مسیر نورانی انبیا(ع) منحرف شده‌اند و) از هوا پیروی می‌کنند، به سوی هدایت برمی‌گرداند، در آن هنگام که آن مردم، هدایت را به هوا و هوس خود ارجاع میدهند.
در عصر ظهور، بطلان و سقوط هوا و هوس و تمایلات حیوانی ـ که ملاک و محور رشد و کمال قرار گرفته بود ـ آشکار میشود.
حضرت مهدی(عج)، با تبیین ویژگیهای امیال حیوانی و ماهیت، لوازم و صفات هدایت برای همه آدمیان، راه‌کارهای تقویت اراده را به مردم تعلیم میدهد تا آن‌‌جا كه مردم، حیات خود را در هدایت و کمال ببینند و مرگ خود را در هوا و هوس.
دوم: از بین بردن زشتی‌ها و رذایل اخلاقی
همه خیرها در آن زمان است که مهدی(عج) قیام میکند و همه زشتی‌ها را از میان برمی‌دارد.
سوم: نهی از منکر
دنیا پایان نمی‌یابد تا این‌که خدای عز و جل، مردی از ما اهل‌بیت را برمی‌انگیزد؛ او به کتاب خدا عمل میکند و زشتی در شما نمی‌بیند، مگر این‌که از آن نهی میکند.
چهارم: از بین بردن کینه‌ها و دشمنی‌ها
اگر قائم ما قیام کند... کینه‌ها و دشمنی‌ها از سینه‌ها بیرون می‌رود.
کینه‌توزی، رفتاری شیطانی است که زمینه‌ساز پیدایش بیشترین ناسازگاری‌های اجتماعی به شمار می‌رود و از نابخردی و پایین بودن سطح فرهنگ انسانی سرچشمه می‌گیرد. با رشد و تکامل عقل انسانی، کینه به محبت و دوستی تبدیل میشود و با استوار شدن روابط اجتماعی بر اصل انسان‌دوستی و نوع‌خواهی، محبت در سطح جامعه بشری گسترش مییابد.
پنجم: درمان کوری و کری و گنگی (فهم و شناخت نادرست)
... بدانید اگر شما از منجی شرق، پیروی کنید، او شما را به راه و روش پیامبر راهنمایی میکند و از کوری و کری و گنگی نجات میدهد.
روشن است که منظور از درمان کوری، کری و گنگی، مداوای روحی است که در نتیجه آن چشم و گوش و زبان و روحشان گشوده میشود و بدون مانع و سرگشتگی، روش درست زندگی را کشف می‌کنند و مسئولیت‌ها و تعهد‌های اجتماعی و فردی خویش را نیک می‌شناسند و راه را از بی‌راهه، تمیز میدهند.
و) از بین بردن روحیه آزمندی و طمع
هر اندازه انسان به نیاز‌های واقعی خود توجه کند و از عزت نفس و استغنای روحی برخوردار باشد؛ به مسائل مادی کمتر توجه نشان میدهد و مال و ثروت برای او ـ جز استفاده مناسب و به اندازه نیاز ـ معنای دیگری ندارد. بر این اساس امام مهدی(عج) ابتدا به سیرت و فطرت انسان‌ها توجه میکند و با ولایت تکوینی خود و هدایت‌ها و ارشادات فراوان، بر دانش، معنویت و خردورزی آنان می‌افزاید، در نتیجه چشم بصیرت بین مردم باز شده و روحیه بی‌نیازی، استغنا و سیرت الهی آنان شکوفا می‌گردد.
ز) جلوگیری از معصیت و گناه
خدای در زمین معصیت نشود و حدود الهی میان مردم اجرا گردد...
۲. تربیت و تتمیم مکارم اخلاقی
در جامعه آرمانی اسلام، که در عصر ظهور تحقق مییابد، تنها سخن از آسایش تن و وفور ثروت و رفاه مادی نیست؛ بلکه در این جامعه، انسان موجودی است دارای ابعاد مختلف که تکامل و رشد او، در گرو رشد متوازن تمامی آن ابعاد است. تربیت و پرورش روح انسان‌ها و توجه به اخلاق و فضائل معنوی که از اساسی‌ترین برنامه‌های ظهور است، در همین راستا معنا مییابد.
در جامعه تحت رهبری امام مهدی(عج) انسان‌های صالح تربیت می‌یابند تا جامعه‌ای آرمانی و صالح بنا نهند. انسان‌ها علاوه بر دست‌یابی به غنای مالی از غنای قلبی و روحی نیز بهره‌مند می‌شوند و در کنار اتمام نعمت و وفور ثروت، به اکمال اخلاق و فضیلت‌های انسانی نیز راه می‌یابند.
الف) تکمیل و تقویت اخلاق
هنگامی‌که قائم ما قیام کند دستش را بر سر بندگان می‌گذارد و عقول آنها را متمرکز ساخته و اخلاقشان را به کمال می‌رساند.
این کارکرد ضروری‌ترین و مؤثرترین اقدامی است که یک دولت برای رشد و بالندگی جوامع و هدایت و ارشاد آنها به سوی نیکی‌ها و فضایل می‌تواند انجام دهد و این دولت اخلاقی امام مهدی(عج) است که به تمام وکمال آن را به سامان می‌رساند.
ب) دعوت به سنت و سیره پیامبر(ص)
رسول خدا(ص) درباره اقدامات فرهنگی حضرت مهدی(عج) می‌فرماید:
مردم را به اطاعت من و دین من وادار میکند و به قران دعوتشان می‌نماید.
و نیز:هیچ بدعتی نمی‌ماند که آن را از بین می‌برد و هیچ سنتی نمی‌ماند مگر این‌که آن را برپا می‌دارد.
ج) امر به معروف و نیکی‌ها
پیامبر و وصی او و قائم (هنگامی‌که قائم قیام کند) مردم را امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند.
و نیز:... از اخبار آسمان و زمین و حلال و حرام خدا، شما را مطلع می‌سازد.
د) تربیت در پرتو حکمت
به همه مردم، حکمت و دانش بیاموزند.
از این روایت بر می‌آید که حضرت مهدی(عج) که می‌خواهند همه اجتماع بشری را اصلاح فرمایند و جامعه‌ای انسانی و اسلامی، به تمام معنا، ایجاد نمانید؛ از وسائل تربیتی به طور کامل استفاده میکند و از طریق این وسایل، تعلیمات مربوط به تربیت درست و الهی گونه را صادر می‌فرماید. در همه جا تعلیمات اسلامی، در اولویت خواهد بود و مردم با حکمت و دانایی، به اصلاح رفتار و کردار خود خواهند پرداخت.
هـ) اخذ پیمان‌نامه از کارگزاران
یکی از اقدامات و برنامه‌های مهم حضرت مهدی(عج) در آغاز ظهور اخذ پیمان و بیعت اخلاقی از اصحاب و یارانش است. این پیمان نامه اخلاقی، نشان‌گر روی‌کرد و کار ویژه اخلاقی دولت آن حضرت و مشخص‌کردن خط و مشی و برنامه‌های آتی آن است. این پیمان و بیعت بر سر اصولی است که راه و رسم و شیوه امام را در حکومت تبیین میکند؛ مانند احترام، ارزش و حقوق انسان، دوری از ظلم، احتکار، فساد، دعوت به ساده زیستی، عدالت‌گستری، دادگری و ...
این پیمان‌نامه در دو محور قابل تبیین است:
０. پای‌بندی به فضایل اخلاقی:
فضایل و مکارم اخلاقی مورد تأیید امام مهدی(عج) عبارت است از:
1. طهارت و پاکی، امر به معروف و نهی از منکر، زهد و پارسایی، تواضع و فروتنی، جهاد و قناعت.
۲. دوری از رذایل و کژی‌های اخلاقی: مفاسد و ناهنجاری‌های مورد نهی حضرت عبارتند از: دزدی، زنا، هتاکی، قتل، آبروریزی، تجاوز، احتکار، گواهی دروغ، شرب خمر، دنیا دوستی و چپاول‌گری.
از این انگاره بدست می‌آید که دولت دینی ـ چه در حال و چه در آینده ـ باید یکایک این مفاسد و ناراستی‌های اخلاقی را مورد توجه قرار دهد و در ریشه‌کنی آنها و ترویج فضایل اخلاقی کوشا باشد.
از طرفی خود مردم نیز باید برای رویارویی و استقبال از دولت اخلاقی امام مهدی(عج) آماده باشند.
کسی که دوست دارد از یاران قائم باشد، باید در انتظار ظهور باشد و حتی باید کارهایش بر اساس تقوا، پاکی و اخلاق نیک باشد.
دانش
خدای متعال در دولت حقه آل محمد(ص) دریا‌های بی‌کران از دانش‌های درونی و فطری را به روی بشر باز خواهد فرمود و انسان‌ها به مقاماتی بالا و والا نائل خواهند شد.
از امام باقر(ع) نقل شده است که فرمودند:هرگاه قائم ما قیام نمود، دست خود را روی سر مردم می‌گذارد وبدان وسیله عقل‌های آنان جمع میشود و افکارشان کامل می‌گردد.
در عصر طلائی ظهور، از نظر ارتباطات صوتی و تصویری در جهان، تغییرات خاصی صورت می‌پذیرد. در آن دوران نه تنها شیعیان تصویر آن حضرت را ملاحظه می‌کنند، بلکه یاران آن حضرت ـ در هرجای عالم که باشند ـ همان بدن مبارک حضرتش را می‌بینند. و همان بهره‌ای را که اطرافیان از او می‌برند، افراد در دوردست نیز همان بهره را خواهند برد.
امام صادق(ع) فرمودند:قائم ما آن‌گاه که قیام کند، خداوند چنان نیرو به گوش‌ها و دیدگان شیعیان ما می‌دهدکه میان آنها و قائم ما، پیک نخواهد بود. سپس قائم ما با آنها صحبت میکند و آنها هم صدای او را می‌شنوند و به وی نگاه می‌کنند، در حالی‌که او در محل خودش می‌باشد.
ابن سکان گوید: از حضرت امام صادق(ع) شنیدم که فرمود:
در زمان دولت قائم، یک فرد با ایمان که در شرق باشد برادرش را در مغرب می‌بیند و آن‌کس که در مغرب است، برادرش را که در مشرق می‌باشد، می‌بیند.
آن‌چه از دانش در عصر همه پیامبران ـ حتی در عصر اسلام توسط پیغمبر اسلام و اوصیای گرامی‌اش ـ آشکار شده، تنها دو حرف از دانش است. در دوران حکومت حضرت مهدی(عج) بیست و پنج حرف دیگر، از بیست و هفت حرف دانش، آشکار خواهد شد که در گذشته تاریخ سابقه نداشته است. و آن حضرت از نوامیس طبیعی، چیزهایی را ظهر می‌فرماید که اصلاً در اندیشه بشر جای ندارد.
امام صادق(ع) می‌فرمایند:علم، بیست و هفت حرف است. تمام آن‌چه پیغمبران آورده‌اند دو حرف است و مردم هم تاکنون بیش از آن دو حرف را ندانسته‌اند. پس زمانی‌که قائم ما قیام کند، بیست و پنج حرف دیگر را بیرون می‌آورد و آن را در میان مردم منتشر می‌سازد و آن دو حرف را هم به آنها ضمیمه می‌نماید، تا آن‌که بیست و هفت حرف (علم) را منتشر میکند.
آن حضرت، تمام دشواری‌های دانش‌های آشکار شده توسط انبیا و اوصیای انبیا را حل و آسان میکند و گره از روی همه پنهانی‌های علمی و مجهولات برمی‌دارد.
امیرالمؤمنین(ع) در ضمن سفارش‌هایی به جناب کمیل بن زیاد می‌فرمایند:...ای کمیل بن زیاد.... و هیچ علمی نیست مگر این‌که من آن را می‌گشایم و هیچ سری نیست مگر آن‌که قائم(عج) آن را پایان میدهد.
یاران آن حضرت، در مسجد کوفه، خیمه‌ها می‌زنند و حقایق قرآن را ـ آن‌چنان‌که نازل شده است ـ برای مردم بیان می‌کنند. در آن دوران دیگر از اختلاف نظرها خبری نیست، و دیگر جایی برای تناقض‌گویان نخواهد بود. همه یک گونه سخن می‌گویند و همه به ژرفای حقایق اسلامی، بدون حیرت و جهل، راه می‌یابند.
جاهلان دانش‌مندنما بر همگان آشکار می‌گردند و باتلاق‌های برکه نما، رسوا می‌شوند.
از سرچشمه زلال حقایق، رودهایی پاکیزه، به کشت‌زار‌های جان انسان‌ها جاری می‌گردد و از اقیانوس مواج حقایق علوی، برکه‌های خوش گوار دانش در اختیار جهانیان قرار می‌گیرد.
جابر از امام باقر(ع) نقل میکند که آن حضرت فرمودند:هرگاه قائم آل‌محمد(ص) قیام کند خیمه‌هایی نصب میکند برای کسانی که قرآن را همان‌طور که نازل شده به مردم تعلیم کنند. و در آن روز مشکل‌ترین کارها برای حافظان قرآن است زیرا آن را از نظر جمع‌آوری و ترکیب، مخالف وضع فعلی می‌بینند.
و نیز:وقتی قائم ما قیام کند و سخن‌گوی ما سخن بگوید، قرآن و احکام دین را همان‌گونه که بر پیامبر نازل شده است از نو به شما می‌آموزد.
از حضرت امام صادق(ع) نقل شده که فرمودند:گویا من شیعیان علی(ع) را می‌بینم که در دست ایشان قرآنی است و مردم را قرآن می‌آموزند.
سطح دانش عمومی چنان بالا می‌رود که بانوان در منازل خود، به کتاب خدا و سنت پیامبر(ص) حکم می‌کنند.
چنان‌که امام باقر(ع) فرمودند:در زمان مهدی(عج) حکمت و دانش به (مردم) ارزانی میشود تا جایی که زنان در خانه خود به کتاب خدا و سنت پیامبر(ص) حکم کنند.
محمد بن جعفر از پدر گرامی خود نقل میکند که آن حضرت فرمود:
هرگاه قائم(عج) قیام کند، در سراسر زمین، در هر سرزمینی مردی را می‌فرستد و به او می‌گوید: فرمان در کف دست توست. پس هرگاه چیزی بر تو وارد شد که ان را نمی‌فهمیدی و حکم قضاوتی را در آن نمی‌دانستی، پس به کف دست خود بنگر و بدان‌چه در ان است عمل کن...
خلاصه کلام آن‌که خدای متعال به دست توانای حضرت مهدی(عج) تمام زمین را از علم و دانش آکنده میکند و در کنار امنیت و عدالت، علم و دا نش نیز عالم‌گیر میشود.
اصبغ بن نباته گوید: روزی امیرالمؤمنین(ع) به سوی ما خارج شد در حالی‌که دست فرزندش امام حسن(ع) به دست او بود و برای ما حدیثی از پیغمبر(ص) درباره خود نقل فرمود و سپس به معرفی امامان بعد از خود فرمود تا آن‌‌جا که فرمود:
... و پس از حسین، نه نفر از فرزندان او خواهند بود. ... نهمین آنها قائم است که خدای عز و جل به وسیله او زمین را از نور آکنده میکند، پس از تاریکی آن. و از داد پر میکند پس از ستم آن. و از دانش مالامال میکند، پس از جهل آن.
در دوران حضرت مهدي(عج)، به دست ملکوتی آن حضرت، عقل‌ها کامل میشود و مردمان از نعمت کمال عقل بهره‌مند می‌شوند. از آن‌‌جا که عقل، وسیله کشف خوبی از بدی و زشت از زیباست، لذا با کمال عقل، افراد بشر، از پلیدی دوری می‌جویند و به خوبی‌ها نائل می‌شوند. و با تکامل عقل انسان‌ها به همه کمالات می‌رسند. در روایات مأثوره از لسان وحی(ع) آثار کمال عقل به گستردگی طرح شده است.
ويژگي هاي اجتماعي
بستر اجتماعی هر جامعه‌ای نقش کلیدی در ساماندهی اهداف و استراتژی‌های آن جامعه دارد. سیاست‌های کلان هر کشوری در ساختار اجتماعی آن مرز و بوم می‌تواند نقش خود را ایفا نماید. شناخت ویژگیهای اجتمای دوران حکومت امام عصر(عج) می‌تواند دید کلی و مناسبی را نسبت به آن دوران در ذهن ایجاد نماید. شاخه‌های اصلی بحث این فصل را که در این زمینه می‌باشد، امنیت، عدالت، اقتصاد، عمران و آباد کردن زمین و تولید زیاد محصولات کشاورزی و سلامتی و بهداشت تشکیل میدهند.
امنیت
در حالی‌که پیش از ظهور حضرت مهدی(عج) شرایط ناامنی بر جهان چیره است، یکی از بنیادی‌ترین کار‌های حضرت، بازگردان امنیت به جامعه است. در حکومت حضرت مهدی(عج) با برنامه‌ریزی دقیقی که انجام میشود، در مدت کوتاهی امنیت در همه زمینه‌ها به جامعه بر می‌گردد و مردم در محیطی پر از امنیت به زندگی خود ادامه میدهند؛ امنیتی که بشر در هیچ روزگاری مانند آن را ندیده است.
بیش از همه، آن‌چه یک شهروند از نظام سیاسی و دولت توقع دارد، پاس‌داری از امنیتش است. امنیت به مفهوم گسترده آن؛ یعنی حفظ جان، مال و حیثیت تک تک افراد و تأمین آزادی فردی و اجتماعی، داشتن شغل و مسکن مطمئن و ... تحقق امنیت، آرزوی کلیه ملیت‌هایی است که در پی ساختن تمدن انسانی می‌باشند و چنان‌چه امنیت و آسایش سیاسی یک کشور دچار تزلزل گردد، برپایی هر نوع پیش‌رفت و تمدن در آن دشوار خواهد بود.
ملت‌ها در هر زمان و مکان، پیوسته در جست‌و‌جوی امنیت و صلح و آرامش هستند؛ چراکه مسابقه تسلیحاتی در همه کشورها و فزونی تنازعات و اختلافات، امنیت و صلح را به مخاطره افکنده است و به نظر می‌رسد بیش از پیش به امنیت و صلح نیازمند هستیم. این امر به دست مهدی موعود(عج) تحقق خواهد یافت و با از بین رفتن عوامل و زمینه‌های مادی و معنوی آن جامعه به استقبال صلح و آرامش خواهد رفت.
در جهان بشری استقرار سه گونه امینت لازم است:
الف) فردی؛
ب) اجتماعی؛
ج) جهانی.
اینک به گوشه‌ای از تصویر امنیت در عصر موعود اشاره می‌کنیم:
الف) امنیت فردی
عصر حكومت حضرت مهدي(عج) دوران حاکمیت عدالت و زوال حکومت‌های ظلم‌مدار است. راه‌ها امن می‌گردد و دزدی و تباهی از میان می‌رود. نه کم‌بود وجود دارد که کسی دست به دزدی بیالاید، نه قوانین دست و پاگیر در امر ازدواج باقی می‌ماند که موجب بی‌عفتی شود، نه از عوامل پرخاش‌گری اثری می‌ماند که افراد ناخواسته بر هم درشتی کنند. نه پدر و مادر را حق گزاف‌گویی بر فرزندان خواهد بود و نه کودکان را اجازه مخالفت با پدر و مادران.
نه شوهر بر زن خویش درشتی میکند و نه زن مخالفت از امر شوهر. دامنه الفت به آن‌‌جا می‌رسد که گویا همسایگان اعضای یک خانواده هستند. در کشور مهدی(عج) شهروندان از هم‌دیگر و مردم از حکم‌رانان و حکم‌فرمایان از مردم در امان خواهند بود.
امیرمؤمنان(ع) در ترسیم آن زمان می‌فرماید:هرگاه قائم ما قیام کند، آسمان باران خویش را فرومی فرستد و زمین روییدنی‌های خود را می‌رویاند. کینه‌ها و دشمنی‌ها از قلب مردم، رخت برمی‌بندد. درندگان و چارپایان به صلح و آرامش با هم خواهند زیست. تا آن‌‌جا که زنی (تنها) میان شام و عراق راه می‌پیماید؛ به طوری‌که پاهایش را تماماً بر روی گیاهان (سرسبز) می‌گذارد و زیور‌های خود را بر بالای سرخود دارد. نه هیچ درنده‌ای او را به هراس می‌افکند و نه او از آنها می‌ترسد.
به کارگیری کلمه «زن» در این حدیث دلالت ویژه‌ای دارد، زیرا خطرات وارد بر زنان بیش از مردان است. در عصر حضرت مهدی(عج) دیگر هیچ خطری متوجه هیچ زنی نخواهد شد. هم‌چنین با تعبیر «زیور‌های خود را بر سر دارد» این نکته را می‌رساند که دزدی و تجاوز از زمین رخت برمی‌بندد و انسان‌ها نیاز ندارند که برای نگهداری و انتقال اشیای خود، به جعبه‌ها، گاوصندوق‌ها و کیف‌های ضدسرقت و صندوق‌های امانات سنگین و گران‌بها متوسل شوند.
در دولت آل‌محمد(ص)، پاسخ نیاز‌های فطری انسان‌ها داده میشود و دل مرده به یاد ایزد منان زنده می‌گردد و خدای مهرورز با گذشت به بشریت معرفی میشود. گریختگان از آستان یزدان به بارگاه ایزدی باز می‌گردند و کرنش‌های بیهوده در برابر انسان‌های بی‌ارزش، به کرنش در برابر خداوند متعال تبدیل میشود. دیگر نه اضطراب روانی باقی می‌ماند و نه دل پردرد.
آن حجت بزرگ خداوندی خود ذکر الهی است که به او دل‌ها آرام خواهد گرفت و روان‌های پرتلاطم در سایه حکومت و عنایت او، قرار و ثبات خواهد یافت.
ب) امنیت اجتماعی
دوران قیام حضرت مهدی(عج) عصر بازگشت حق به صاحبان حقوق است. عصر نجات مظلوم از دست ظالم است و عصر رهایی بشر از دام تباهی است و عصر آزادی انسان از بند هرگونه پلیدی. تمامی شرها ـ به خصوص کژی‌هایی که به وسیله حاکمان ستم‌گر، ثروت‌اندوزان فاسد و متکبران کینه جو شیوع یافته از بین خواهد رفت و تنها خوبی‌ها و نیکی‌ها باقی خواهد ماند. «به وسیله او زمین را از هر تجاوزی پاک و از هر ستمی خالی میکند».
امام صادق(ع) فرمودند:هرگاه قائم ما قیام کند... راه‌های اصلی را توسعه میدهد؛ هرچیزی را که سر راه‌ها بنا شده باشدخراب میکند؛ (تا جایی‌که) ناودان‌هایی را که به کوچه می‌ریزد، از بین می‌برد، هیچ بدعتی نمی‌ماند مگر این‌که از میان می‌برد و هیچ سنتی نمی‌ماند، جز این‌که برپا می‌دارد.»
چنان‌که در این حدیث مشاهده میشود، دامنه امنیت و توجه به حقوق اجتماعی تا بدان جا می‌رسد که حتی نباید آب ناودان خانه افراد در معابر عمومی موجب آزار مردم شود.
آن حضرت تمامی عوامل فسادآفرین و ستم‌گر را از میان می‌برد؛ نه کسی بر زمینیان می‌تواند ستم کند و نه فردی حق ظلم بر پرندگان را دارد؛ نه به شخصی اجازه آزار درندگان بیابان داده میشود و نه گروهی می‌توانند حیات موجودات دریایی را در معرض خطر قرار میدهند.
امیرمؤمنان فرمودند:هرگاه قائم ما قیام کند... کینه‌توزی از دل‌های همه مردم رخت برمی‌بندد و چارپایان رام می‌گردند. تا آن‌جایی که زنی مسیر از عراق تا شام را می‌پیماید، در حالی‌که زینت آلات خویش را بر سردارد، اما نه درنده‌ای او را به هراس آورد و نه او از آنها ترسد.
این بدان معنی است که راه‌ها امن می‌گردد و دزدی و تباهی از میان می‌رود. آری آن امنیت موعود و آسایش معهود و آرامش مطلوب در دوران حکومت مهدی(عج) تحقق خواهد یافت.
ج) امنیت جهانی
قیام حضرت مهدی(عج) یعنی اتمام حیات همه ظالمان و فرعونیان و فاسدان تاریخ؛ قیام حضرت مهدی(عج) یعنی پایان زندگی همه بیدادگران وستم‌پیشگان جهان و برچیده شدن تمام کاخ‌های بیداد در سراسر گیتی.
حضرت امام حسن مجتبی(ع) فرمودند:... در آخرالزمان و شدت روزگار و جهالت مردمان، خداوند مردی را برمی‌انگیزد که وی را فرشتگان تأیید میکند و یارانش را محافظت می‌فرماید و او را با آیات و معجزات یاری میدهد و بر سرتاسر زمین مسلط می‌گرداند تا همگان در برابر او، خواه یا ناخواه، تسلیم شوند. او زمین را با تسلط و عدالت و نور و برهان پر میکند و طول و عرض جهان به تسلط او در می‌آید. در روی زمین کافری نمی‌ماند؛ مگر این‌که ایمان می‌آورد و شخص ناشایستی نمی‌ماند؛ جز آن که به صلاح و تقوا می‌گراید... .
در کتب مسلمانان غیرشیعی نیز تصویر آن دوره به روشنی بیان شده است. سلیمان بن ابراهیم خواجه کلان قندوزری در کتاب ینابیع المودة به نقل از «رویانی» و «طبرانی» و «ابونعیم اصفهانی» و «دیلمی» و نیز «گنجی شافعی»، در کتاب البیان فی اخبار صاحب الزمان از رسول خدا نقل می‌کنند که فرمودند:مهدی از فرزندان من است ... او زمین را از عدل پر میکند؛ هم‌چنان‌که از ستم پر شده باشد. به خلافت او، آسمانیان و زمینیان و حتی پرندگان در فضا خشنود خواهند شد.
عدالت
عدالت واژه‌ای است آشنا که همگان آن را دوست دارند و در پی آنند. عدالت چیزی است که از هرکس صادر شود، نیکو و زیباست و از مسئولان و فرمان‌روایان زیبنده‌تر؛ ولی جای تأسّف است که در روزگاران بسیاری، جز نام، نشان دیگری از عدالت نمی‌توان یافت و بشریت جز در روزگاران اندکی، آن هم در حکومت مردان الهی، عدالت را مشاهده نکرد.
عدالت اجتماعی که پیامبر اسلام(ص) در طول بیست و سه سال با تحمل رنج و شکنجه در جامعه‌ای دور از تمام فضایل انسانی ایجاد کرد، متأسفانه به خاطر پذیرش خلافت علی(ع) رنگ باخت و با شهادت اسوه عدالت در محراب مسجد کوفه، عدالت نیز مدفون شد.
دکتر علی الوردی می‌نویسد:دین مساوات که پیامبر(ص) آورد با علی بن ابی طالب در یک قبر مدفون شد.
و با انزوا کشانیدن امام‌ها و عدم یاری آنان در مسیر اهداف بلندشان، بشریت از عدالت خاندان وحی محروم شد.
بنابراین عدالت ـ عدالت سیاسی، قضایی، اجتماعی و اقتصادی ـ یکی از خواست‌ها، آرمان‌ها و آرزوهایی است که بنی‌آدم در طول تاریخ به آن توجه داشته و در تمامی عرصه‌های زندگی به آن نیازمند بوده است. این نیاز حقیقی و دائمی انسان ها، تنها در حکومت جهانی مهدوی(عج)، برآورده شده و عدل و قسط و مساوات، نماد اصلی حکومت او خواهد بود:
یَمْلأ الأرض قسطاً و عدلاً کَما ملئت جوراً و ظلماً.
پر شدن تمام روی زمین از عدل و داد درکمتر خبری، الهی یا نبوی، خاصی یا عامی، ذکری از حضرت مهدی(عج) شده که این بشارت و این منقبت برای آن جناب، در آن مذکور نباشد.
عدالت را میتوان در چهار عرصه قابل تبیین دانست:
الف) در تکوین و نظام خلقت؛
ب) در تشریح و قانون‌گذاری؛
ج) تدبیر و نظام اجرایی؛
د) منش و روش زندگی فردی و اجتماعی.
قرآن، همه مؤمنان را فرا می‌خواند که سخت کمر همت بربندند و با تمام توان بکوشند تا قسط را در جامعه نهادینه سازند. توصیه‌های مکرر قرآن به قسط و عدل، بدان سبب است که در جامعه تهی از عدالت، شایستگی‌ها و استحقاق افراد رعایت نمی‌شود. از طرفی قرآن، تبعیض و بی‌عدالتی را از جمله عوامل سقوط تمدن‌ها معرفی کرده است و این امر در جامعه پیش از ظهور به صورت مشکلی جهانی و عمومی در می‌آید، در این‌جاست که خداوند به دست مهدی موعود(عج) جهان را از عدل آکنده ساخته و ریشه ظلم و ستم را برخواهد کند. مهدی(عج) خواهد آمد و جایگاه بایسته هریک از حقوق را روشن خواهد کرد و آفاق پنهان عدالت را آشکار خواهد نمود.
ایجاد عدالت، اقدام اصلی و سرلوحه برنامه‌های امام مهدی(عج) است. عدالت امام مهدی(عج) ابعاد و وجوه مختلفی دارد که به اختصار به آنها اشاره میشود.
عدالت سیاسی
در این بعد، امام مهدی(عج) و زمام‌داران و کارگزاران او عادل و دادگر هستند و به کسی ظلم و ستم نمی‌کنند و حق کسی را پایمال نمی‌سازند. از زور به دور و با ظالمان و ستم‌گران ناسازگار هستند.
امام علی(ع) در مورد عدل امام مهدی(عج) می‌فرماید:
روش عادلانه در حکومت حق را به شما می‌نمایاند و کتاب خدا و سنت پیامبر(ص) را زنده میکند.
مهدی(عج) چنان عدالتی در جامعه برپا میکند که زندگان آرزو می‌کنند کاش مردگانشان زنده بودند و از عدالت او بهره‌مند می‌شدند.
حضرت مهدی(عج) عدالت را با محبت و مهرورزی به مردم آكنده ساخته و با شفقتی پدرانه، عدالت و قسط را تا عمق خانه‌ها و جان‌های مردم می‌گستراند:
بدانید به خدا سوگند! همان‌طور‌که سرما و گرما به خانه‌های مردم نفوذ میکند، عدالت او به درون خانه هایشان راه مییابد.
یکی دیگر از وجوه «عدالت سیاسی»، توزیع قدرت و مناصب سیاسی، بر حسب استحقاق و شایستگی و کارآمدی افراد است و چنان‌که گذشت امام مهدی(عج)، کارگزاران و زمام‌داران جهان را از افرادی صالح، شایسته، پاک‌دامن و دانش‌مند و دادگر انتخاب و دستورات اکید مبنی بر رعایت عدالت ارائه خواهد کرد.
دولت امام مهدی(عج)، بر رفع ظلم و ستم و حکومت عادلانه استوار است؛ چنان‌که امام صادق(ع) می‌فرماید:چون قیام کند به عدالت داوری میکند و در زمان او ستم ریشه‌کن میشود و راه‌ها امن می‌گردد و زمین برکت‌های خود را ظاهر میکند و هر حقی به صاحب حق برمی‌گردد و پیرو هیچ آیینی نمی‌ماند، جز این‌که به اسلام روی می‌آورد و به آن ایمان می‌آورد.
عدالت قضایی
عدالت قضایی (دادگری) در دوران ظهور به طور جدی رعایت گشته و حقوق ضعیفان و مظلومان، پایمال نخواهد شد. آن حضرت ترازوی عدالت را در جامعه برپا ساخته و بر رفتار قضاوت به دقت نظارت نموده و با متخلفان برخورد شدید خواهد کرد.
امام علی(ع) می‌فرماید: قاضیان زشت کار (و بیدادگر) را کنار می‌زند و دست سازش‌کاران را از سر مردم کوتاه میکند. زمام‌داران ستم‌پیشه را عزل کرده و زمین را از هرچه انسان نیرنگ‌باز و فریب‌کار پاک می‌سازد.
آن حضرت خود به عدالت، حکم و داوری خواهد کرد (حَکَمَ بِالعَدل). امیرمؤمنان(ع) فرموده است:او همان خورشیدی است که از مغرب طلوع خواهد کرد، در میان رکن و مقام ظاهر میشود؛ پس زمین را پاکیزه می‌سازد و ترازوی عدالت را می‌گستراند، دیگر کسی به کسی ستم نمی‌کند.
رسول خدا(ص) نیز فرموده‌اند:در دوران (حکومتش) جز به هنگام اجرای صدور الهی، کسی را مورد ضرب قرار نمی‌دهد خداوند همه بدعت‌ها را به وسیله او نابود می‌سازد و همه فتنه‌ها را به دست او از میان برمی‌دارد.
هم‌چنین امام مهدی(عج) بر اساس کتاب‌های آسمانی داوری میکند و چون داوود و سلیمان قضاوت.
... وقتی قائم آل محمد(ص) قیام کند، به حکم داوود حکم میکند.
زمانی که قائم آل محمد(ص) فرمان‌روا شود، در میان مردم به حکم داوود، داوری میکند و نیازی به شاهد و گواه ندارد و در هر موردی خداوند، حکم واقعی را به او الهام میکند و او بر اساس علم خود قضاوت میکند و هر قومی را از اجتهاد و استنباطشان خبر میدهد. دوست و دشمن خود را با نشان الهی می‌شناسد.... .
پر شدن زمین از قسط و عدل توسط حضرت قائم(عج) در زمانی که علم به قدرتی بالا برود که کشف تعداد بی‌شمار حق‌ها ممکن بوده باشد، تحقق مییابد و حضرتش به کمک دانش زمان و آموزش‌های حاصل آمده از وحی این مهم را به کمک مردم به اجرا درمی آورد.
اقتصاد
احادیث درباره رفاه اقتصادی «عصر ظهور» و برخورداری از امکانات فراوان زیاد است و تأکید فراوانی هم به آن شده است. در این کارکرد، دولت زمینه‌های رفاه و آسایش اقتصادی را فراهم میکند و امکانات زیادی در اختیار مردم می‌گذارد و آنان را غرق در نعمت و دارایی میکند.
در آن زمان امت من چنان از نعمت برخوردار می‌شوند که هرگز امتی آن‌چنان از نعمت برخوردار نشده باشد. سرتاسر زمین محصول میدهد و هیچ چیز را از آنان دریغ ندارد و اموال انبوه میشود. هرکس نزد مهدی(عج) آید و بگوید: به من مالی ده، او بی‌درنگ می‌گوید: بگیر!
امام علی(ع) می‌فرماید:بدانید اگر شما از منجی شرق (مهدی)، پیروی کنید، شما را به روش پیامبر درمی آورد تا از رنج و سختی (برای دست‌یابی به وسایل زندگی) آسوده باشید و بار سنگین (زندگی) را از شانه‌هایتان بر زمین نهید.
در این‌جا ممکن است این سؤال پیش آید که رفع این کم‌یابی و فزونی امکانات برای چیست؟
در پاسخ گفتنی است: در این‌جا انسان به جای این‌که از مصرف کالاها و خدمات کم‌یاب بهره‌مند شود، به بهره‌مندی و کسب رضایت و آرامش خاطر از ناحیه عمل به ارکان اسلام، تعمیق فضای عدالت مشغول می‌گردد و مطلوبیت‌های مربوط را کسب میکند. احتمالاً در چنین شرایط جدید و آرمانی، مفهوم وسیله بودن امکانات اقتصادی (برای نایل شدن به اهداف متعالی و بلند) جلوه‌گر میشود و انسان در آن عصر ـ که مستظهر به شکوفایی اقتصادی است و کمترین دغدغه‌ای از کم‌بود و محدودیت ندارد ـ به عبادت پروردگار مشغول میشود.
امام باقر(ع) می‌فرماید:هنگامی‌که قائم اهل‌بیت(ع) قیام کند، بیت‌المال را به گونه‌ای یک‌سان در میان مردم قسمت کرده، به عدالت در میان مردم رفتار میکند.
هم‌چنین از آن حضرت نقل شده است که:
ثروت‌های روی زمین (مانند خمس و زکات) و ثروت‌های زیر زمین (مانند گنج‌ها و معادن) نزد آن حضرت گرد می‌آیند. آن‌گاه حضرت به مردم خطاب میکند: بیایید و بگیرید آن‌چه را که برایش خویشاوندی را قطع می‌کردید و به خون‌ریزی و گناهان دست می‌زدید. او چنان اموال می‌بخشد که کسی پیش از او چنین نکرده است.
رسول خدا(ص) می‌فرماید:شما را به ظهور مهدی(عج) بشارت می‌دهم، زمین را پر از عدالت میکند همان‌گونه که از جور و ستم پر شده است، ساکنان آسمان‌ها و زمین از او راضی می‌شوند و اموال و ثروت‌ها را به طور صحیح (به طور مساوی) در میان مردم تقسیم میکند. دل‌های مؤمنان را پر از بی‌نیازی میکند و عدالتش همه را فرامی گیرد... .
بخشش مهدی(عج) پدرانه و بدون منّت است و به این علت گوارا می‌باشد. بر خلاف بخشش دیگران که به قیمت بندگی، یا دین‌فروشی و یا گروگذاشتن آبرو تمام میشود.
امام علی(ع) می‌فرماید:(مهدی(عج))... هر بنده مسلمانی را می‌خرد و آزاد میکند. بده‌کاری نمی‌ماند جز این‌که بدهی‌اش را پرداخت میکند و حق کسی را در دست کسی (باقی) نمی‌گذارد، جز این‌که از او باز می‌ستاند و به صاحب حق برمی‌گرداند. کسی کشته (قصاص) نمی‌شود مگر این‌که دیه او را به صاحبانش تسلیم میکند و آن‌کس که کشته شد بدهی‌اش را می‌پردازد و زندگی خانواده او را تأمین میکند تا این‌که سراسر زمین را از قسط و عدل پر سازد... .
رسول خدا(ص) می‌فرمایند:ثروت را میان مردم به فراوانی می‌بخشد کسی که درصدد صدقه دادن باشد اموالی را برمی‌دارد و به مردم عرضه می‌دارد به هرکس میدهد می‌گوید من نیازی ندارم و در حکومت او مال و ثروت بر هم انباشته خواهد شد.
این حدیث کنایه از رفع نیازمندی‌های جامعه است؛ به صورتی که اموال از موارد مصرف بیشتر میشود. به سخن دیگر، دولت حضرت مهدی(عج) نه تنها کسری بودجه ندارد، بلکه درآمد آن بر بودجه‌اش فزونی دارد.
امام صادق(ع) می‌فرمایند:به بینوایان طعم کره را می‌چشاند و در روزگار او دنیا پاکیزه میشود و اهل دنیا نیک می‌گردند.
و هم‌چنین:
خداوند به دست او ... روزگار سخت را از میان برمی‌دارد و ریسمان بردگی و بندگی را از گردن‌هایتان برمی‌دارد.
امام باقر(ع) می‌فرماید:مردم مالیات خود را بر گردن گذاشته به سوی مهدی می‌روند. خداوند به شیعیان ما در زندگی رفاه و آسایش داده است و آنان در بی‌نیازی به سر می‌برند. و اگر لطف و سعادت خداوند آنان را در برنمی‌گرفت، با آن بی‌نیازی سرکشی می‌کردند.
و هم‌چنین ایشان می‌فرمایند:حضرت مهدی(عج) سالی دو بار به مردم عطایایی میدهد. آن حضرت ماهی دو بار حقوق میدهد و بین مردم یک‌سان رفتار میکند، به گونه‌ای که فرد نیازمند به زکات در جامعه یافت نمی‌شود. دارندگان زکات، سهم فقیران را نزد آنان می‌آورند؛ ولی آنان نمی‌پذیرند. به ناچار اموال را در کیسه‌های مخصوص پول می‌گذارند و در محله‌ها می‌چرخانند؛ ولی آنان می‌گویند ما را به درهم‌های شما نیازی نیست.
از روایات بالا دو نکته دانسته میشود: نخست این‌که مردم در حکومت مهدی(عج) چنان از نظر فکری رشد می‌کنند که بدون زور و فشار به وظایف خود در همه ابعاد عمل می‌کنند. یکی از آن وظایف، پرداخت مالیات درآمد به دولت اسلامی است.
اگر همه مسلمانان خمس درآمد و زکات اموال خود را به حکومت اسلامی پرداخت کنند، رقم بزرگی را پدید می‌آورند و دولت بر هرگونه اقدام اصلاحی و خدمات همگانی قادر میشود.
دوم این‌که: هرچند بخشش آن حضرت در آن روزگار بی‌حساب است و مردم به شیوه‌های گوناگونی درآمدهایی دارند که آنان را بی‌نیاز میکند؛ ولی آن‌چه نظر را بیشتر جلب میکند بلند طبعی و روح بی‌نیازی در آنان است، چه بسیارند انسان‌های ثروت‌مندی که طبعی گرسنه و روحی آزمند دارند و چه بسیارند انسان‌هایی که در عین فقر، از طبعی بزرگ و روحی عنی برخوردارند و این همان دگرگونی معنوی است که در آن عصر پدید می‌آید.
طاووس یمانی می‌گوید:ویژگی مهدی(عج) این است که نسبت به فرمان‌روایان و کارگزاران خود سخت‌گیر است. در امور مال (و اقتصادی) بخشنده است و به همه مسکینان مهربانی می‌ورزد.
دولت کریمه کریمه مهدوی، فقر و نداری را از میان برمی‌دارد و استعمارگران و صاحبان زور و تزویر را سرجای خود می‌نشاند. مردم را از اسارت مادیات و تأمین خواسته‌های غیرضروری دنیوی رهایی می‌بخشد و عدالت اجتماعی، مساوات و رفاه اقتصادی را محقق میکند. در مردم غنا و بی‌نیازی به وجود می‌آورد و مال فراوان به آنان می‌بخشد. با این حال مال و ثروت جهان از ارزش می‌افتد و کسی طالب آن نمی‌گردد.
عمران و آباد کردن زمین
عمران و آبادی زمین، و بهره‌برداری از امکانات آن تا سر حد امکان، از دیگر اقدامات و کارکرد‌های دولت مهدوی(عج) است. این کار، در دوران پیش از ظهور ـ با همه پیش‌رفت علوم و تکنولوژی در همه زمینه ها ـ به طور کامل انجام نشده است.
اما در عصر ظهور وضعیت فرق میکند و همه امکانات برای منافع عمومی و آبادانی زمین به کار می‌رود. توسعه و رشد اقتصادی نیز به حدی است که می‌تواند عمران و آبادانی سراسر زمین را در پی داشته باشد.
دستور و برنامه امام مهدی(عج) اینست:«(به کارگزاران خود در تمامی بلاد) دستور میدهد که شهرها را آباد سازند.» و «روی زمین نقطه ویرانی نمی‌ماند، جز این‌که آباد می‌گردد» و «زمین به وسیله مهدی(عج) سرسبز و خرم میشود» .
در دوران پربرکت حضرت مهدی(عج)، تمام زمین به حکم یک شهر خواهد شد، و از ساختمان‌های به هم پیوسته برخوردار میشود، و زمین برای عمران و آبادانی در دست بندگان صالح خدا قرار می‌گیرد. چنان آبادانی در زمین پدید می‌آید که با نیاز‌های واقعی بشر مطابقت داشته و حقوق واقعی بشر در این عمران نادیده بماند.
از عماراتی که آسایش همسایگان را به خطر می‌اندازد، خبری نخواهد بود و از بزرگ‌راه‌هایی که موجب ملالت اطرافیان آن مسیرها گردد، نشانی نمی‌توان جست. حتی ناودان‌های خانه‌هایی که بر گذرگاه‌های عمومی می‌ریزند، مسدود می‌گردد.
فاضلاب‌های شهری، حیات مردم کم توان را به خطر نخواهد انداخت. دیگر از دود‌های تولید شده از خودروها که آسایش شهروندان را به خطر افکند، خبری نخواهد بود. راه‌های سراسری میان کشورها کشیده خواهد شد.
کویر‌های تفتیده به جنگل‌های سرسبز و با درختانی انبوه بدل می‌گردند. چشمه‌های خوش‌گوار در تمامی زمین جاری می‌گردد. نه از گرما‌های سخت غیر قابل تحمل، خبری هست و نه از سرما‌های جان سوز.
پیامبراکرم(ص) فرمودند:سلطنت او شرق و غرب عالم را خواهد گرفت. تمامی گنجینه‌ها برای او آشکار می‌گردد و در زمین نقطه ویرانی باقی نمی‌ماند، مگر این‌که او آن‌‌جا را آباد میکند.
هم‌چنین امام علی(ع) می‌فرمایند:... زمین به مهدی‌اش آباد می‌گردد و صفا و طراوت مییابد. به (برکت) او، رود‌های زمین جاری میشود.
بنابراین حدیث، در حکومت موعود، نه آلودگی هوا خواهد بود و نه مشکلات جوی، نه کم‌بود هوای سالم خواهد بود و نه مشکل کم آبی؛ حتی تمام آلودگی‌ها از آب زدوده میشود.
آن حضرت مرکز حکومت خود را در مسجد کوفه قرار میدهد؛ همان جایی که امام علی(ع) بنای گسترش عدل خویش را آغاز کرد. این شهر به عنوان پایتخت کشور جهان خواهد بود و حکومت واحد جهانی از این شهر اداره میشود. گستره این کلان شهر، فرسنگ‌ها خواهد شد. همگان آرزو خواهند کرد که ای کاش در این شهر زندگی می‌کردند.
از جمله اصلاحات عمرانی امام زمان(عج) عبارتنداز:
تعدیل مسجد کوفه و تعدیل قبله آن: امیرمؤمنان می‌فرمایند:
بی‌گمان هنگامی‌که قائم ما قیام کند، مسجد کوفه را ویران کرده، قبله آن را تعدیل میکند.
تخریب مساجد در مسیر جاده و مشرف: امام باقر(ع) فرمودند:
هنگامی‌که قائم ما قیام کند، چهار مسجد را در کوفه ویران می‌سازد و هیچ مسجد مشرفی را نمی‌گذارد، مگر این‌که کنگره و اشراف آن را بر جای می‌گذارد و هر مسجدی را که در مسیر جاده قرار گیرد، ویران می‌سازد.
ویران کردن مناره‌ها: امام حسن عسکری(ع) فرمودند:
“هنگامی‌که حضرت قائم قیام کند، دستور میدهد مناره‌ها و مقصوره‌هایی که در مساجد است، ویران شود، چون اینها بدعت و نوآوری‌هایی است که پیامبر و امامی آن را نساخته است.
تخریب سقف مساجد و منبرها: امام باقر(ع) می‌فرماید:
نخستین چیزی که حضرت مهدی(عج) از آن آغاز میکند سقف مساجد است، آنها را ویران میکند و سقف‌هایی مانند عریش موسی(ع) بر آن قرار میدهد.
این روایت بر استحباب حمل شده است زیرا نبودن مانع و حائل میان نمازگزار و آسمان مستحب است و نبودن حائل یکی از اسباب قبولی نماز و استجابت دعاست.
بازگرداندن مسجد الحرام و مسجد النبی به اندازه واقعی: امام صادق(ع) می‌فرماید:هنگامی‌که حضرت قائم(عج) قیام کند، خانه خدا را به اندازه نخستین آن بازمی‌گرداند، با مسجد پیامبر و مسجد کوفه نیز چنین میکند.
تولید زیاد محصولات کشاورزی
یکی از بخش‌هایی که در حکومت امام زمان(عج) دگرگونی شایان توجهی پیدا میکند، بخش کشاورزی و دام‌داری است. پس از آن‌که مردم طعم تلخ کم‌بود باران و خشک‌سالی‌های پیاپی و کم‌بود مواد غذایی و نابودی کشت‌زارها را چشیده‌اند و برای تهیه لقمه نانی چه زحمت‌ها و خفت‌ها را تحمل کرده‌اند؛ دگرگونی شگفت‌انگیزی در کشاورزی پدید می‌آید و مواد غذایی در جامعه فراوان میشود.
در روایات آمده است از یک من گندم، صد من محصول بدست می‌آید.
و نیز:در دولت او آب‌ها فراوان میشود و نهرها گسترش می‌یابند و زمین محصولات خود را چند برابر میکند و گنج ها، استخراج میشود.
و زمین همه نباتات خود را می‌رویاند.
این روایات نشان‌گر اهمیت و رونق کشاورزی و توجه فزون‌تر دولت مهدوی به تولید محصولات کشاورزی و رفع نیاز‌های غذایی مردم است.
یکی از اقدامات مهم حضرت مهدی(عج) دستور به حفر آب‌راه‌ها و نهرهاست. به عنوان نمونه در روایتی آمده است:دستور میدهد که از پشت حرم امام حسین(ع) نهری حفر کنند که کربلا را به نجف متصل کند. آن‌گاه پل‌هایی روی آنها و آسیاب‌هایی کنار نهر می‌سازد. گویا با چشم خود می‌بینم که پیرمردان گندم‌ها را روی سر خود حمل کرده و در این آسیاب‌ها به طور مجانی آرد می‌کنند. در آن زمان خانه‌های کوفه به نهر کربلا (فرات) متصل میشود.
به نظر می‌رسد هر اندازه ظلم و ستم و فساد به دست امام مهدی(عج) از جامعه رخت برمی‌بندد و عدالت و قسط و تقوا حاکم میشود؛ برکات زمین نیز فراوان می‌گردد و نعمت‌ها فزونی مییابد. از طرفی اسراف و تبذیر از بین می‌رود و هرکس به اندازه نیاز خود بهره‌برداری میکند.
امام علی(ع) می‌فرماید:چون قائم قیام کند، چنان‌که باید باران می‌بارد و زمین گیاه می‌رویاند. به صورتی که زن از عراق به شام می‌رود و جز بر زمین‌های سرسبز گام نمی‌نهد.
سلامتی و بهداشت
یکی از آرزو‌های دیرینه بشر افزایش عمر طبیعی انسان است. مراکز تحقیقاتی فراوانی در سرتاسر جهان به این مهم پرداخته‌اند تا با کشف داروها و جلوگیری از عوامل فرساینده عمر طبیعی انسان را بالا ببرند؛ اما هنوز به نتیجه‌ای مطلوب نرسیده‌اند و هرچه تمدن فسادزای امروزی پیش می‌رود و صنایع شیمیایی گسترش مییابد، ضایعات ناشی از آنها سایه مرگ‌بار خود را بر محیط زیست می‌گستراند و حیات انسان و حیوان و نباتات را تهدید میکند.
پیدایش بیماری‌های نو به نو، گسترش آلودگی‌های محیط زیست، تقلیل اکسیژن و افزایش گاز‌های مضر، باقی ماندن ضایعات رادیو اکتیو و تشعشعات زباله‌های اورانیوم و فضولات مضر حیات، حتی زندگی محدود را برای انسان‌ها در معرض تهدید جدی قرار داده است.
شکوفایی شگفت‌انگیز دانش‌ها، به ویژه علم بهداشت و درمان در عصر حکومت مهدی(عج) و بهره‌گیری از آن برای گسترش بهداشت در جامعه و فرونشستن شعله‌های جنگ و پیدایش آرامش روانی و تأمین بهداشت روحی با اصلاح شدن انسان‌ها و نیز گسترش کشاورزی و دام‌داری و تأمین تغذیه در حد مطلوب از جمله عواملی است که بهداشت را در روزگار امام عصر(عج) به حد بالا و ایده‌آل خود می‌رساند و چنان میشود که وضعیت جسمی مردم دگرگون میشود و عمر آنها طولانی میشود؛ به گونه‌ای که گاهی یک شخص هزار فرزند، نوه و ... خود را می‌بیند و آن‌گاه چشم از جهان فرو می‌بندد.
رسول خدا(ص) می‌فرماید:هنگامی‌که عیسی(ع) از آسمان فرود می‌آید و دجال را کشت و شب، هنگامی‌که در صبح آن، خورشید از مغرب طلوع کند (نه از سوی مشرق) تا چهل سال زندگی پربار و آسوده‌ای خواهید داشت و در این مدت نه کسی می‌میرد و نه بیمار میشود.
شاید منظور از این سخن، آن باشد که مرگ و بیماری‌هایی که پیش از ظهور آن حضرت، گسترش یافته، در دوران حضرت به اندازه‌ای اندک و ناچیز است که میتوان آن را در حکم عدم دانست و شاید معنای ظاهری مراد باشد؛ یعنی در این مدت مرگ و بیماری وجود نداشته باشد و آن به دلیل مقدم مبارک حضرت بقیة‌الله الاعظم است.
مفضل بن عمر می‌گوید: امام صادق(ع) فرمود:هنگامی‌که قائم ما قیام کند... مردم در سایه فرمانروایی او، عمری دراز خواهند داشت؛ به گونه‌ای که برای هر شخص هزار فرزند متولد میشود.
امام سجاد(ع) در این باره می‌فرماید:هنگامی‌که قائم ما قیام کند خداوند عزوجل، بیماری و بلا را از شیعیان ما دور می‌سازد و قلب‌هایشان را همانند آهن‌های محکم قرار میدهد و توان و نیروی هریک از آنان را برابر نیروی چهل مرد می‌گرداند و آنان فرمان‌روایان روی زمین و بزرگان آن می‌شوند.
امام باقر(ع) درباره بهداشت محیط زیست در حکومت امام زمان(عج) می‌فرماید:هنگامی‌که قائم ما قیام کند... چاه‌های فاضلاب و ناودان‌هایی را که در مسیر راه‌هاست، از بین می‌برد.
حفظ بهداشت شهرها و محیط جامعه، از وظایف حکومت‌هاست. بنابراین، باید از هر عاملی که سبب به خطر افتادن بهداشت محیط زیست میشود، جلوگیری گردد. ریختن فاضلاب خانه‌ها در کوچه‌ها و احداث چاه‌های توالت و دست‌شویی در بیرون از خانه‌ها ـ چنان‌چه در برخی از شهرها و روستاها مرسوم است ـ سبب نابودی بهداشت محیط زیست میشود. از این رو می‌بینیم که یکی از کار‌های حضرت مهدی(عج) جلوگیری از این‌گونه تخلفات بهداشتی می‌باشد.
درمان
چون در روزگار حضرت مهدی(عج) بهداشت در حد مطلوب آن وجود دارد، بیماری‌ها کاهش یافته، تعداد اندکی از افراد به بیماری‌های گوناگون دچار می‌شوند؛ ولی دانش پزشکی نیز در آن عصر در اوج پیش‌رفت خود می‌باشد و بیماران گوناگون در کوتاه‌ترین مدت معالجه می‌شوند. افزون بر این‌که حضرت بیماران غیر قابل درمان را نیز بهبود می‌بخشد و میتوان گفت: در حکومت حضرت بیماری یافت نمی‌شود.
امام حسین(ع) درباره حکومت مهدی(عج) می‌فرماید:هیچ نابینا، زمین‌گیر و دردمندی بر روی زمین نمی‌ماند، مگر آن‌که خداوند درد او را برطرف می‌سازد.
از این روایت استفاده میشود که حضرت مهدی(عج) خود در درمان بیماری‌های غیر قابل درمان نقش اساسی دارد. امام صادق(ع) می‌فرماید:هنگامی‌که حضرت قائم قیام کند، خداوند بیماری‌ها را از مؤمنان دور می‌سازد و تندرستی را به آنان باز می‌گرداند... .
امام باقر(ع) در این باره می‌فرماید:هرکس قائم ما اهل‌بیت مرا درک کرد، اگر به بیماری دچار باشد شفا مییابد و چنان‌چه دچار ناتوانی باشد، توانا و نیرومند می‌گردد.
نتيجه‌گيري
آن‌چه از سرتاسر این بحث برمی‌آید اینست که خدای متعال، سرانجام این جهان را چنان مقدر کرده که در عصر حکومت پربرکت بقیة‌الله الاعظم(عج)، موجودات عالم خلقت به کمال مطلوب دست یابند.
مهم‌ترین دست‌آورد‌های دولت مهدوی(ع) در عرصه سیاست استقرار دولت حق و نابودی دولت‌های باطل، گسترش عدالت و ایجاد قسط، تثبیت صلح و امنیت جهانی و رفع اختلاف‌ها و ستیزش‌ها است.
در زمینه فرهنگ و دین نیز رشد و تعالی اخلاقی و معنوی مردم و نورانیت جهان، ترویج فضایل اخلاقی و ریشه‌کن شدن رذایل، حاکمیت آیین اسلام و توحید و یکتاپرستی، جلب رضایت عمومی، توسعه و پیش‌رفت علم و دانش و شکوفایی اندیشه و خرد و ایجاد آرامش روحی و روانی و... به دست خواهد آمد.
از نظر اقتصادی و عمرانی نیز بشر شاهد وفور نعمت و برکت، حیات مجدد و تکامل در روی زمین، رونق کشاورزی و کثرت محصولات، رفاه و آسایش بشری، عمران و آبادی زمین و... خواهد آمد.
آن‌چه از متن صریح روایات بر می‌آید اینست که در دولت کریمه امام زمان(عج):
در سرتاسر زمین گیاه می‌روید؛
آسمان در نهایت رحمت می‌بارد؛
معادن و گنج‌ها آشکار می‌شوند؛
شهرها وسعت پیدا میکند؛
مرز‌های میان سرزمین‌ها برداشته میشود؛
راه‌ها گسترش مییابد؛
خرابی‌ها اصلاح می‌گردد؛
زمین نورباران میشود؛
راه‌های آسمان گشوده میشود؛
سفر‌های فضایی همگانی میشود؛
میان انسان و طبیعت آشتی برقرار میشود؛
گرگ و میش با یک‌دیگر می‌چرند؛
حیوانات وحشی و موذی برای انسان‌ها خطری نخواهند داشت؛
پاکان عزیز و نابه کاران خوار می‌شوند؛
عدالت بر جهان سایه می‌گسترد؛
فقر و فلاکت از گیتی رخت برمی‌بندد؛
بی‌خانمانی اتمام مییابد؛
گرسنگی از سراسر جهان برچیده میشود؛
زنان و کودکان بی‌سرپرست، تحت اداره دولت حضرت بقیة‌الله الاعظم(عج) قرار می‌گیرند؛
امراض و بیماری‌ها بهبودی مییابد؛
فحشاء از گیتی برچیده میشود؛
عفت و پاک‌دامنی همه‌گیر میشود؛
به جای صفیر ابلیس، از همه جا ندای قدسیان برمی‌خیزد؛
حقوق برباد رفته خلق از جانیان بازستانده میشود؛
قصاص خون‌های به ناحق ریخته گرفته میشود؛
حقایق بی‌کران قرآن آشکار میشود؛
دانش و بینش در جهان افزوده میشود؛
بت‌کده‌ها به خانه‌های توحید مبدل میشود؛
و لذت بندگی خدا در کام جان مردمان می‌نشیند؛
و بشر پس از قرن‌ها و سال‌ها چشم انتظاری و امید به اصلاح امور و تحقق بشارت الهی، به سعادت و کمال مطلوب نائل خواهد آمد و در پرتو دولت مهدوی، در تمامی جنبه‌های زندگی به رفاه، آسایش، آرامش، صلح و تعالی و تکامل دست خواهد یازید.
منابع
۱- قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، اسلامی، قم، چاپ سوم، بی‌تا
۲- نهج البلاغه، ترجمه و شرح سید علی نقی فیض الاسلام، انتشارات فیض الاسلام، تهران، چاپ پنجم، ۱۳۷۹
۳- اختری، عباسعلی، نقش انتظار در سیر تاریخ، مؤسسة الامام مهدی، بی‌جا، بی‌چا، ۱۳۶۰
(عج)- برنجیان، جلال، آینده جهان، طور، تهران، چاپ دوم، ۱۳۸۰
5- برنجیان، جلال، فرهنگ و تمدن جهان در عصر موعود، طور، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳
6- تبریزی، محمد حسین، برهان قاطع، ج ۳، امیرکبیر، تهران، بی‌چا، ۱۳۶۲
7- توانايان فرد، حسن، اقتصاد آينده بشر، دانشوران، تهران، چاپ اول، 1380
8- جولیوس گولد، ویلیام ل کولب، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه دکتر مصطفی ازکیا و همکاران، مازیار، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۶
۹- حرعاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل المسائل الشریعة، ج 25، موسسه آل البیت(ع) لاحیاء التراث، قم، چاپ سوم، ۱۳۷۴
۱۰- دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، مسلسل ۴۸ و۷۹، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، بی‌چا، ۵۸ـ۱۳۳۴
۱۱- سلیمان، کامل، یوم الخلاص فی ظل القائم المهدی(عج)، موسسه انصار الحسین(ع) الثقافیة، تهران، بی‌چا، ۱۹۹۱ میلادی
۱۲- صافی، لطف الله، منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر(عج)، مکتبة الصدر، تهران، چاپ سوم، بی‌تا
۱۳- طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، دارالکتب الاسلامیه، بی‌جا، چاپ سوم، بی‌تا
۱۴- طبری، عمادالدین، بشارة المصطفی(ص) لشیعة المرتضی(ع)، موسسة النشر الاسلامی، قم، چاپ اول، ۱۴۲۰هجری قمری
۱۵- طبسی، نجم الدین، چشم‌اندازی به حکومت مهدی(عج)، موسسه بوستان کتاب قم، قم، چاپ چهارم، ۱۳۸۲
۱۶- طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، مکتبة نینوی الحدیثة، تهران، بی‌چا، بی‌تا
۱۷- علم الهدی، م - ب، کمال هستی در عصر ظهور، ترجمه دکتر جلال برنجیان، میقات، تهران، بی‌چا، ۱۳۷۹
۱۸- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، ج ۱ و۲، انتشارات امیرکبیر، تهران، چاپ سیزدهم، ۱۳۷۷
۱۹- قمی، عباس، منتهی الآمال، ج ۲، انتشارات هجرت، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۲هجری قمری
۲۰- قندوزی حنفی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة، منشورات مکتبة بصیرتی، قم، چاپ هشتم، ۱۳۸۵هجری قمری
۲۱-کارگر، رحیم، آینده جهان، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)، بی‌جا، چاپ اول، ۱۳۸۳
۲۲-کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ترجمه دکتر سید جواد مصطفوی، ج ۱، گلگشت، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۵
۲۳- کورانی، علی، عصر ظهور، ترجمه عباس جلالی، مرکز چاپ و نشر، سازمان تبلیغات اسلامی، بی‌جا، چاپ پنجم، ۱۳۷۵
۲۴- المدرسی، عباس، تمدن در عصر ظهور مهدی، ترجمه لطیف راشدی، انتشارات حضور، قم، چاپ اول، ۱۳۸۲
25- مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۵۱ و۵۲ و۵۳، داراحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۰۳هجری قمری
۲۶- محدث نوری، حسین بن محمد تقی، بهشت دنیایی و جامعه مدنی در بعد از ظهور، گل یاس، بی‌جا، چاپ اول، ۱۳۷۸
۲۷- محسنی کبیر، ذبیح الله، مهدی(عج) آخرین سفیر انقلاب، خدمات فرهنگی رسا، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۹
۲۸- مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی(عج) از دیدگاه فلسفه تاریخ، صدرا، تهران، چاپ ، ۲۵، ۱۳۷۳
۲۸- معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، ج ۲، انتشارات امیرکبیر، تهران، چاپ نوزدهم، ۱۳۸۱
۳۰- مفید، محمد بن محمد، الارشاد، انتشارات مکتبة بصیرتی، قم، بی‌چا، بی‌تا
۳۱- نوری طبرسی، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ۱۷، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، قم، چاپ اول، ۱۴۰۷ هجری قمری
32- النیسابوری، محمد بن الفتال، روضة الواعظین، ج ۲، انتشارات الرّضی، قم، بی‌جا، بی‌تا
