احساس مسئولیت و انجام درست و به موقع آن در خانواده باعث می شود تا این جامعه کوچک و مقدس به سوی فلاح و رستگاری رهنمون شود.اهمیت و جایگاه خانواده بر هیچ کس پوشیده نیست. انسانها از کودکی در کانون خانواده رشد می کنند
و معمولا انسان هایی از موفقیت بیشتری برخوردارند که کانون خانواده آنها گرمتر و محکمتر بوده است.
در دنیای غرب که نظام خانواده جایگاه اصلی خود را از دست داده است مشکلات گوناگونی پدید آمده که حتی برخی از نویسندگان غربی هم بدان اعتراف دارند.
هر انسانی احتیاجات و نیازهایی دارد که بسیاری از آن باید در کانون خانواده تامین شود. این نیازها به طور کلی عبارتند از:
اول – نیازهای فیزیکی و جسمی:
این دسته از نیازها شامل نیاز به غذا، لباس و حتی روابط جنسی میان همسران است. هرچند نیاز به روابط جنسی را می توان در دایره نیازهای روانی نیز جای داد. با این حال از نیازهای فیزیکی و جسمی است که در مرحله اول بروز می کند و نسبت به سایر نیازها خود را بیشتر می نمایاند و به همین میزان نیز توجه و اهمیت بیشتری را می طلبد.
دوم – نیازهای امنیتی:
هر انسانی به طور طبیعی دوستدار آن است که در آرامش و امنیت باشد و حتی برای زندگی و آینده خود هراسی به دل راه ندهد. امنیت و آرامش نیازی است که بخش عمده ای از آن باید در خانواده تامین شود. هر یک از اعضای خانواده باید در حد توان خود این فضا را برای دیگران ایجاد کند.
سوم – نیازهای عاطفی:
پس از برآورده شدن نیازهای جسمی و امنیتی که آرامش را به انسان ارزانی می دارد، نیاز دیگری جلوه می کند که ذیل نیازهای عاطفی فرد جای می گیرد. نیاز به محبت در وجود همه افراد بشر چه خردسال و چه بزرگسال وجود دارد و تنها در نحوه تجلی آن است که متفاوت می نماید و مهمترین جایگاه تامین عواطف خانواده است.
چهارم- نیازهای شخصیتی:
این نیازها ناظر به مواردی است که توجه به آن احترام و عزت نفس آدمی را پاس می نهد. هر انسانی دوست دارد شخصیت و احترام او حفظ شود و با حرمت و بزرگواری با او برخورد شود. احساس ذلت شاید از هر رنجی بدتر باشد. شکل گیری پایه اولیه این امر نیز به خانواده باز می گردد.
پنجم – نیاز به رشد و کمال:
از نظر فطری همه انسان ها خواهان مسیر رشد و کمال هستند. نیاز به کمال چندان به جنسیت ربطی ندارد. مردان و زنان مایلند که افراد محترم و توانمند و موثری باشند، مساله هویت و هدف از زندگی را سامان دهند، مشکلات فکری و اقتصادی و اجتماعی شان حل شود و در مسائل اخلاقی و معنوی ارتقاء یابند.
ششم – نیاز به معنویات:
گذشته از پنج نیاز فوق، نیاز دیگری در همه انسان ها وجود دارد که گاهی از آن غفلت می شود. مهمترین و بالاترین نیاز هر فرد نیاز به معنویات و رشد در این زمینه است. نیاز به ارتباط با خداوند در وجود هر فردی سرشته شده است و باعث جلوگیری از بسیاری از اضطراب ها و نگرانی ها می شود. زیرا ‘الا بذکر الله تطمئن القلوب’ دلها با نام و یاد خدا آرام می گیرد.
مشخصات خانواده قرآنی
برای این که یک خانواده سالم بتواند تمامی نیازهای افراد خود را برآورده سازد، باید ویژگی های ممتازی داشته باشد. آقایان به طور معمول پیشرفت خود را در تحولات اجتماعی و کامیابی های اقتصادی می بینند.
برای خانم ها نیز باید شرایط مهیا شود که این احساس رشد و پیشرفت در آنها نیز به وجود آید. البته در دستورات دینی نکاتی مطرح شده است تا آقایان بر اساس آن، زمینه رشد را به طور مستقیم برای همسرانشان فراهم کنند. بخشی از احساس رشد در بانوان از طریق مادری و تربیت فرزندان حاصل می شود. با وجود این زمینه رشد در ابعاد دیگر نیز باید فراهم گردد.
قرآن کریم خانواده قرآنی را چنین معرفی می کند: ‘و از نشانه های او این است که از (نوع) خودتان همسرانی برای شما آفریده تا بدانها آرام گیرید، و میانتان دوستی و رحمت نهاد. آری در این (نعمت) برای مردمی که می اندیشند قطعا نشانه هایی است.’
اگرچه این آیه به طور مستقیم به خانواده نمی پردازد و بحث اصلی آن درباره ازدواج و کارکرد آن است، اما با توجه به اینکه ازدواج پایه تشکیل خانواده است، در این باره هم می توان چندین نکته را از آن دریافت کرد.
الف- ‘و من ایاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا’ این بخش از آیه بیان می دارد که همسران شما از جنس خودتانند، برای انسان همسری از جنس فرشتگان آفریده نشده است. بنابراین هر فرد باید به همسرش به چشم یک انسان همانند خودش بنگرد و کرامت او را محترم بشمارد.
ب- ‘لستکنوا الیها’ بر پایه این بخش از آیه خانه و خانواده باید محل سکون و آرامش باشد نه محل فرسایش. بی شک در خانه ای که محل آرامش برای افراد خانواده نیست مشکلات رخ می نماید و بر همه اعضای خانواده است که برای برطرف شدن آن تلاش کنند.
اگر همه اعضای خانواده به وظایف الهی و اخلاقی خود عمل کنند، بدون تردید خانه به محلی امن و سرشار از آسایش و آرمش تبدیل می شود. ارمغان خجسته این آسایش، آرامش بخشیدن به افراد خانواده است که چه بسا در بیرون مشکلاتی دارند اما در خانه و در میان جمع خانواده آن را از خاطر می برند و در پرتو خانواده ای آرام است که افراد برای ورود به فردای جامعه، انرژی های جدیدی را کسب می کنند.
مسئولیت پذیری در خانواده
همچنان که در جامعه ای بزرگ، مسئولیت ها کارساز است و انجام درست آن، جامعه را سامان می بخشد، در خانواده نیز احساس مسئولیت و انجام درست و به موقع آن، خانواده را که جامعه ای کوچک و مقدس به شمار می رود به سوی فلاح و رستگاری رهنمون می کند.
برای رسیدن به این مهم در آغاز باید جایگاه افراد مشخص شود. چون مسئولیت، زمانی معنا می یابد که وظیفه و جایگاه فرد مسئول مشخص شده باشد. همان طور که هیچ فردی بدون وظیفه نیست، هیچ یکی از افراد هم همه وظایف را ندارند. دوم این که باید مسئولیت ها تقسیم شود.
در خانواده باید جایگاه مرد و زن در گام اول مشخص شود. هنگامی که مسئولیت ها بنابر جایگاه فرد معنا پیدا می کند، در گام بعدی به تقسیم مسئولیت ها پرداخته می شود.
قرآن کریم همان طور که برای مرد مسئولیت هایی را بیان می کند، برای بانوان نیز به وظایفی اشاره می کند و باید توجه داشته باشیم که تقسیم مسئولیت ها به معنای تعیین ارزشمندی و کرامت افراد نیست. بلکه بر اساس توانمندی هاست که هر مسئولیتی مشخص می شود.
مهمترین نکته در مساله مسئولیت و مسئولیت پذیری، امانتداری است. این نکته را در سوره یوسف هنگامی که آن حضرت می خواهد خزانه داری حکومت مصر را قبول کند، می یابیم: ‘انی حفیظ علیم’
نمونه دیگری که قرآن کریم به آن اشاره می کند، هنگامی است که دختر حضرت شعیب (ع) به پدر پیشنهاد می کند که حضرت موسی (ع) را برای کار اجیر کند و می گوید ‘یا ابت استاجره ان خیر من استاجرت القوی الامین’ یعنی ای پدر او را استخدام کن. چون بهترین کسی است که استخدام می کنی. هم نیرومند (و هم) در خور اعتماد است. در این بیان نیز به خوبی می بینیم توانمندی و قدرت یکی دیگر از نکته های شایان توجه در پذیرش مسئولیت است.
احساس مسئولیت به یک معنا عبارت است از به انجام رساندن تمامی وظایف که افراد مسئول به آن نیاز دارند. لذا مسئولیت، امری فراگیر است و برای تعیین یک مسئول ویژگی های گوناگونی را می بایست در نظر داشت.
در نظام خانواده نه زن بودن ملاک کرامت و برتری است و نه مرد بودن دلیلی برای ارزشمندی بیشتر محسوب می شود. از نظر قرآن، ملاک برتری و کرامت انسانی فقط تقواست. از میان زن و مرد هر کدام که با تقواتر باشند نزد خدا محبوبتر هستند و از درجه کرامت بیشتری برخوردارند.
از دیدگاه قرآن کریم ارزش اعمال انسان به جنسیت وی مربوط نمی شود. اگر کسی عمل خوبی انجام دهد، نتیجه عمل خود را می بیند و زن یا مرد بودن تفاوتی نمی کند. در پیشگاه الهی همه یکسانند و به یک میزان از کرامت انسانی بهره مند و کرامت بیشتر زمانی به دست می آید که فرد در راه تقوا گام بیشتری بردارد و تلاش بیشتری کند.
پروردگار در سوره آل عمران می فرماید: ‘من عمل هیچ صاحب عملی از شما را، از مرد یا زن، تباه نمی کنم.’ مبرهن است که جامعه چه کوچک و چه بزرگ احتیاج به یک مدیر و مسئول دارد و اداره آن جامعه با دو مدیر و دو مسئول امکان پذیر نیست. چه در آن صورت کارها و امور به سامان نمی رسد.
همیشه در یک جامعه صرفنظر از کوچکی و بزرگی یک نفر در راس می ایستد و مسئولیت انجام امور را بر عهده می گیرد. با دقت در امور رایج بشری و بالاتر از آن حتی امور الهی، به دست می آید که کلام آخر را همیشه یک نفر می زند و بقیه افراد، کار مشاوره و رایزنی را انجام می دهند و در نظام خانواده نیز چنین است.
وقتی قرآن کریم برای خانواده مسئول تعیین می کند نشانه ارزش بخشیدن به کانون خانواده است و گویای این نکته، که خانواده در نگاه این کتاب آسمانی حائز اهمیت است. لذا برای واگذاری مسئولیت باید فرد اصلح انتخاب شوند. در این میان باید توجه داشت بحث بر سر اصلح بودن در میان زن و مرد است نه پرهیزگارتر بودن. به دیگر سخن باید دید کدام یک برای پذیرش مسئولیت خانواده صلاحیت بیشتری دارد و کدام از توانمندی بیشتری برای این امر برخوردار است. البته نباید فراموش کرد که تنها مرجع تعیین صلاحیت پروردگار حکیم است.
نکته شایان توجه این است که پذیرش مسئولیت نباید ایجاد نگرانی کند. بلکه مسئولیت امری مقدس است که اگر فرد مفهوم آن را به خوبی دریابد و از آن پاسداری کند، اجر و پاداش بی حساب را از آن خود ساخته است.
همه افراد در پیشگاه خداوند مسئول هستند و باید به وظایف خود عمل کنند و هر چه این مسئولیت بزرگتر و سنگین تر باشد، اجر و پاداش بیشتری به آن تعلق می گیرد. در حدیثی نبوی آمده است ‘ای قاریان قرآن، در آنچه از کتاب پروردگار متعال فراگرفته اید تقوای الهی را پیشه سازید که من و شما مسئول هستیم. من مسئول تبلیغ رسالت خویشم و شما از آنچه از کتاب خداوند و آیین و سنتم فرا گرفته اید پرسیده خواهید شد.’
در بیان حضرت رسول (ص) آشکارا مشخص است که مسئولیت، امری کاملا طرفینی است. یعنی در یک جامعه علاوه بر رهبران، مردم آن جامعه نیز مسئولند و همه در قبال مسئولیتی که دارند پرسیده خواهند شد.
مسئول در حوزه مسئولیتش باید اختیارات کافی داشته باشد تا بتواند به وظایفی که بر عهده دارد به خوبی عمل کند. هیچ کس حق دخالت در حوزه مسؤولیت دیگری را ندارد و در عین حال باید به مشاوره، همکاری و همیاری دیگران توجه کند.
ویژگیهای مسئول خانواده
مسئول خانواده مانند هر مدیر و مسئول دیگری صفات و ویژگیهایی دارد که این صفات عبارتند از:
۱- وفای به عهد:
اولین و مهمترین ویژگی یک مسئول وفادار بودن اوست. هر مدیری در هر جایگاه و مقامی باید نسبت به انجام وظایفی که برعهده دارد، وفادار باشد.
۲- خداترسی:
یک مدیر همیشه در دل هراسی دارد که آیا می تواند مسئولیت خود را آن گونه که خدا می خواهد به انجام برساند. اینان همواره این بیان قرآنی را سرلوحه کار خود قرار می دهند ‘و یخشون ربهم و یخافون سوء الحساب’ یعنی از پروردگارشان می ترسند و از بدی حساب (روز قیامت) بیم دارند.
۳- برخورد کریمانه:
از ویژگی های یک مدیر آن است که با افراد تحت پوشش خود رفتاری کریمانه داشته باشد و در حد امکان بدی ها را با نیکی پاسخ دهد، مشکلات و گاه تخلفات را به بهترین شیوه دفع نماید و از هر گونه خشونت بپرهیزد.
ساده ترین راه توسل در مدیریت خشونت است. چنان که در سیاست نیز دیکتاتوری، راحت ترین نوع حکومت می باشد و دیکتاتورها به سادگی به اهداف خود دست می یابند. گاهی یک مدیر اندیشمند و با تدبیر از سر مهر و با یک لبخند می تواند از بروز مشکلات جدی جلوگیری کند. قرآن کریم به زیبایی می فرماید ‘و یدرون بالحسنه السیئه’ یعنی بدی را با نیکی می زدایند.
منبع : نورپرتال
