رمضان، بهار انتظار
ماه خدا با بركت، رحمت ومغفرت الهى به بندگان خدا روىمىآورد و همگان را به مهمانى خدافرامىخواند; ماهى كه روزهايشبهترين روزها، شبهايش بهترينشبها و ساعتهايش بهترساعتهاست; ماهى كه در لحظهلحظهاش خدا جارى است و هرآنشسرمايهاى است كه بايد چون جانپاسش داشت و آن را براحتى از كفنداد.
مگر مىتوان غير از ماه مباركرمضان، ماهى را پيدا كرد كه يكشب از شبهاى آن ارزشى فزونتر ازهزار ماه داشته باشد؟
مگر مىتوان غير از اين ماه،ماهى را سراغ گرفت كه در سرتاسرآن درهاى بهشتبر روى مردمانگشوده و درهاى دوزخ بر روى آنانبسته باشد؟
مگر مىتوان ماه ديگرى را نشانداد كه در آن نفس كشيدن حكمتسبيح و خوابيدن حكم عبادت داشتهباشد؟
پس بياييد قدر اين ماه را بيشتربدانيم و پيش از آنكه لحظههاىارزشمندش سپرى شود ازچشمهسار جوشان آن خود راسيراب كنيم.
رمضان، بهار قرآن و بهار دعا ومناجات به درگاه پروردگار بىنيازاست. در هيچ ماهى به اندازه ماهمبارك رمضان دعا، مناجات، ذكر ونمازهاى مستحبى وارد نشده است.هر روز آن، دعايى خاص و هر شبشنماز و ذكرى ويژه خود دارد.
اما رمضان، بهار انتظار نيزهست; چرا كه در دعاها و مناجاتهاىاين ماه به همان اندازه كه روح بندگىو تضرع به درگاه خداوند و طلبآمرزش و رستگارى از او موجمىزند; روح انتظار و اميد فرارسيدن دولت كريمه اهل بيت، عليهمالسلام، نيز جارى است.
با بررسى اجمالى اعمال ماهمبارك رمضان روشن مىشود كهعلاوه بر تضرع و بندگى در پيشگاهخالق هستى دو موضوع ديگر نيز درمجموع اين اعمال مورد توجه جدىقرار گرفته است; كه عبارتند از:
1- نقش امام و حجت الهى در جهانهستى;
2- انتظار و آمادگى براىظهور دولت كريمه اهل بيت،عليهمالسلام.
در اينجا براى روشنتر شدنموضوع به برخى از دعاها ومناجاتهايى كه اين دو موضوع درآنها تجلى يافته است، اشارهمىكنيم.
1. نقش امام و حجت الهى در جهانهستى
در اعتقاد شيعه امامت تنها بهامور شرعى و اعتقادى مردم و ياحتى امور اجتماعى و سياسىمحدود نمىشود، بلكه امام به عنوانحجتخدا در عالم تكوين نيز نقشداشته و واسطه فيض الهى به بندگاناست. به عبارت ديگر آنچه كهخداوند در عالم هستى مقدر فرمودهاز مجراى امام و حجت عصر برمردم جارى و سارى مىشود. و ازاين رو است كه در زيارت جامعهكبيره، كه از امام هادى، عليهالسلام،نقل شده خطاب به ائمه معصومين، عليهمالسلام، عرض مىكنيم:
... بكم فتح الله و بك يختم، وبكم ينزل الغيث و بكم يمسكالسماء ان تقع على الارض الاباذنه و بكم ينفس الهم و يكشفالضر و...
... خداوند، [هستى را] به وسيلهشما آغاز كرد و به وسيله شما [نيز]به انجام مىرساند. او به وسيله شماباران را نازل مىكند و به وسيله شما،تا زمانى كه خود اراده كند، آسمان رااز اينكه بر زمين فروافتد، نگاه مىداردو هم به وسيله شما غم و اندوه رابرمى دارد و سختيها را برطرفمىسازد.
و يا در زيارت مطلقه حضرتاباعبدالله، حسين بن على،عليهماالسلام، كه از امام صادق،عليهالسلام، نقل شده، خطاب به آنوجود مقدس و ديگر ائمه هدى،عليهمالسلام، مىگوييم:
... ارادة الرب فى مقادير امورهتهبط اليكم و تصدر من بيوتكم.
اراده پروردگار در همه آنچه اومقدر داشته به شما محول شده و ازخانههاى شما صادر مىشود.
با توجه به اين بينش و اين اعتقادنسبتبه امامان معصوم و حجتهاىالهى، عليهمالسلام، است كه شب قدرمفهوم مىيابد; شبى كه فرشتگان وروح به اذن پرودگار خويش «كلامر» يا برنامه يك ساله جهان هستىرا بر كسى كه از سوى خداوند بهولايتبرگزيده شده عرضهمىدارند. چنانكه در روايتى كه ازپيامبر اكرم، صلىاللهعليهواله، نقلشده آمده است:
امنوا بليلة القدر، فانه ينزلفيها امرالسنة و ان لذلك ولاة منبعدى على بن ابى طالب و احدعشر من ولده.
به شب قدر ايمان بياوريد همانا دراين شب امور يك سال (همه آنچه دريك سال واقع مىشود) نازل مىگردد وبراى اين موضوع پس از منپيشوايانى وجود دارند كه عبارتند از:علىبنابىطالب و يازده تن از نوادگاناو.
بنابراين، ماه مبارك رمضان كهشب مقدس قدر را در خود جاى دادهاست فرصت مناسبى استبراىتوجه دادن مردمان به جايگاهبرجسته حجتهاى الهى،عليهمالسلام، به طور عام، و امامعصر و حجت زمان، عليهمالسلام،به طور خاص، در عالم هستى ويادآورى وظيفهاى كه آنان نسبتبهاين واسطههاى فيض خداوندىدارند.
مرحوم مجلسى، قدسسره، دربيان اعمال ماه مبارك رمضانمىگويد:
از جمله وظايفى كه در هر شب (ماهرمضان) مقرر شده اين است كه بندهدر آغاز هر دعاى نيكو و در پايان هرعمل پسنديده آن كس را كه جانشينخداوند، جلجلاله، در ميان بندگان وسرزمينهاى او مىداند، ياد كند; زيراآن جانشين عهدهدار همه نيازمنديهاىروزهدار است; از خوراكى وآشاميدنى او گرفته تا همه آنچه كه اودر نظر دارد; يعنى همه اسباب ووسايلى كه در اختيار جانشينپروردگار بزرگ (رب الارباب) است.همچنين هر روزهدار وظيفه دارد كهآن جانشين خدا را، به آنچه كهشايسته مانند اوست، دعا كند; ومعتقد باشد كه خداوند، جلجلاله، وجانشين او بر او منت گذاشتهاند كهچنين جايگاه و منزلتى را به اوبخشيدهاند.
مرحوم مجلسى پس از اينعبارت روايتى را از «ابنابىقره» نقلمىكند كه در آن به نقل از صالحين،عليهمالسلام، چنين آمده است:
در شب بيست و سوم ماه رمضان،ايستاده و نشسته و در هر حالى كههستى، و همچنين در تمام اين ماه و بههر صورت ممكن، بلكه در تمام مدتروزگارت، پس از بزرگداشت نامخداى تعالى و درود و صلوات برپيامبر و خاندان او بگو:
اللهم كن لوليك القائم بامرك،محمدبن الحسن المهدى عليه وعلى آبائه افضل الصلاة والسلام، فى هذه الساعة و فى كلساعة، وليا و حافظا و قائدا وناصرا و دليلا و مؤيدا حتىتسكنه ارضك طوعا و تمتعه فيهاطولا و عرضا....
خداوندا، ولى و برپاكننده امرت،محمد، زاده حسن، مهدى را، كه برتريندرودها و سلامها بر او و پدرانش باد،در اين ساعت و درهمه ساعتها،سرپرست، نگهدار، راهبر، ياور،راهنما و پشتيبان باش تا او را [نه ازسر زور بلكه] به اختيار [مردم] درزمين جايگاه بخشى و او را در درازا وپهناى زمين بهرهور و كامران سازى.
با توجه به آنچه كه گذشتبرهمه ما لازم است كه در فرصتبهدست آمده در ماه مبارك رمضان ازيك سو به نقش و جايگاهى كهحضرت بقيةالله الاعظم، ارواحنافداه،به عنوان حجتخدا و امام عصر درسراسر جهان هستى و در زندگىهمه انسانها دارند، توجه كنيم و آنرا بدرستى بشناسيم; و از سويىديگر به وظيفه و تكليفى كه در برابرآن و جود مقدس كه ولى نعمت همهما و واسطه همه فيوضات الهىهستند بخوبى واقف شويم و بدانيمكه همه نعمتها و بركتهاى الهى بهسبب وجود ايشان بر ما جارى شدهو بنابراين بىتوجهى و غفلت نسبتبه آن حضرت، ناسپاسى وقدرناشناسى بزرگى است كهخداوند بسادگى از آن نخواهدگذشت.
2. انتظار و آمادگى براى ظهوردولت كريمه اهل بيت، عليهمالسلام
در تعدادى از دعاهايى كه در ماهمبارك رمضان وارده شده موضوعانتظار و آمادگى براى ظهور موردتوجه قرار گرفته كه در اينجا بهبرخى از آنها اشاره مىكنيم:
1-2 دعاى افتتاح
يكى ازدعاهايى كه خواندن آن در هر شبماه رمضان سفارش شده، دعاىافتتاح است. نكته قابل توجه در مورددعاى مذكور اين است كه بيش از يكسوم آن به دعا براى گشايش وپيروزى قائم ال محمد، عليهالسلام;درخواست ظهور دولت كريمه اهلبيت، عليهمالسلام; و نجواى عاشقانهدر فراغ ولى زمان و شكايت از غيبتو دورى او، اختصاص دارد.
در قسمتى از دعاى افتتاح چنينمىخوانيم:
اللهم و صل على ولى امركالقائم المؤمل والعدل المنتظر وحفه بملائكتك المقربين و ايدهبروح القدس يا رب العالمين;اللهم اجعله الداعى الى كتابك والقائم بدينك استخلفه فى الارضكما استخلفت الذين من قبله...
خدايا! بر ولى امرت، آن قيام كنندهمورد آرزو و آن عدالت مورد انتظاردرود فرست و او را با فرشتگانمقربت در برگير و با روح القدس يارىكن; اى پروردگار جهانيان. خدايا، او رافراخواننده به سوى كتابت وبرپاكننده دينت قرار ده و او را برروى زمين جانشين قرار ده، چنانكهكسانى را كه پيش از او بودند جانشينقرار دادى...
و باز در همين دعا مىخوانيم:
اللهم انا نرغب اليك فى دولةكريمة تعزبها الاسلام و اهله وتذل بها النفاق و اهله و تجعلنافيها من الدعاة الى طاعتك و القادةالى سبيلك و ترزقنا بها كرامةالدنيا و الاخرة...
خدايا ما براستى آرزو داريم از تودولتبزرگمنشى را كه به واسطه آناسلام و اهل آن را عزيز گردانى و نفاقو اهل آن را خوار و ذليل گردانى. و درآن دولت ما را از جمله كسانى قراردهى كه به سوى طاعت تو فرامىخوانند و به راه تو راهبرى مىكنند. بهواسطه آن دولت كرامت و بزرگوارىرا در دنيا و آخرت روزى ما قرار ده...
گفتنى است كه اين بخش از دعاىافتتاح در دعاى مفصلى كه از امامصادق، عليهالسلام، در هنگام دخولماه مبارك رمضان وارد شده نيزآمده است.
2-2 دعاى حج
يكى ديگر از دعاهاى ماه مباركرمضان كه مضمون انتظار وآمادگى براى ظهور در آن موجمىزند دعايى است كه مرحوم شيخعباس قمى، قدسسره، در «مفاتيحالجنان» از آن به عنوان «دعاى حج»ياد كرده است.
مرحوم كلينى، قدسسره، ايندعا را از امام جعفر صادق،عليهالسلام، نقل كرده و خواندن آندر همه ايام مبارك رمضان توصيهنموده است. در بخشى از اين دعاچنين مىخوانيم:
و اسئلك ان تجعل وفاتى قتلافى سبيلك تحت راية نبيك معاوليائك و اسئلك ان تقتل بىاعدائك و اعداء رسولك ...
و از تو مىخواهم كه مرگ مراكشته شدن در راه خودت، زير پرچمپيامبرت و همراه با بندگان خاصخود، قرار دهى، و از تو مىخواهم كهدشمنانت و دشمنان پيامبرت را بهدست من نابود سازى...
چنانكه برخى مفسران كتاب«الكافى» گفتهاند مراد از پرچمپيامبر، صلىاللهعليهواله، در اين دعاهمان پرچمى است كه در حالحاضر در اختيار حضرت قائم،عليهالسلام، است. اين احتمال هموجود دارد كه چون پرچم پيامبر وپرچم قائم هر دو در حق بودنمشتركند از پرچم قائم به عنوانپرچم پيامبر ياد شده است.
دعاهاى ديگرى نيز در اين ماهوجود دارد كه در آنها به نوعى بهموضوع انتظار و آرزوى برپايىدولت كريمه اهل بيت، عليهمالسلام،اشاره شده است. دولتى كه در پناهآن همه فقرا بى نياز مىگردند، همهگرسنگان سير مىشوند; همهبرهنگان پوشيده مىشوند; همهبدهكاريها ادا مىگردد; از همهگرفتاران رفع گرفتارى مىشود وبالاخره همه امور مسلمانان اصلاحمىگردد.
در پايان يادآورى مىكنيم كهيكى از نشانههاى اصلى ظهور; يعنىنداى آسمانى نيز در ماه رمضان رخمىدهد. چنانكه در روايتى كه از امامباقر، عليهالسلام، نقل شده آمدهاست:
آن نداى آسمانى برنخواهد خاستمگر در ماه رمضان كه ماه خداست. آنندا از جبرييل است كه خطاب به مردمسرداده مىشود و نام قائم را در همهجا طنين انداز مىسازد، تا آنجا كه همهساكنان زمين از شرق تا به غرب، آنندا را خواهند شنيد. از وحشتشنيدنآن ندا هركس كه در خواب فرورفتهبيدار مىشود و هر كس برپا ايستادهناچار به نشستن مىشود و هركس برزمين نشسته، بناگاه از جاىبرمىخيزد. پس رحمت الهى بركسىباد كه اين ندا را بشنود و به آن پاسخگويد.
اميد كه خداوند به همه ما توفيقدهد كه آن نداى آسمانى را درككنيم و آن را چنانكه شايسته استپاسخ گوييم و در خيل ياران حضرتمهدى، عليهالسلام، درآييم.انشاءالله
v
