حدیث و روایت در باب مذمت دنیا بسیار است و این دنیای مذموم دنیایی است که آدمی را از آخرت گرایی باز دارد و راه وصال او به رب الارباب را سد گردد. و از آنجایی که یکی از ویژگیهای آدمی غفلت و فراموشی است، در صورت نداشتن روحی کمال یافته با کوچکترین روی آوری دنیا از آخرت خویش غافل گشته و غرق دنیای خویش میگردد. از این روست که دنیا را مذموم دانسته و در مذمت آن سخن ها گفته اند از آن جمله: امام صادق علیه السّلام نقل مىنمایند كه خداوند عزّ و جلّ در مناجات حضرت موسى علیه السّلام فرمودند: اى موسى! همانا دنیا سراى كیفر است: آدم را به خاطر خطایش كیفر دادم؛ دنیا را ملعون نمودم و هر چه در آن وجود دارد، ملعون است، مگر آنچه از آن من است. اى موسى! همانا بندگان صالح من به اندازه علمى كه به من دارند، به دنیا بىمیل بوده و سایر بندگان من به اندازه جهلشان به من به آن مایل هستند. هیچ كسى از مخلوقات من با بزرگ دانستن آن شادمان نشده است (به آرزوى خود نرسیده) و كسى آن را كوچك نشمرده، مگر این كه از آن بهرهمند شده است. (ثواب الأعمال / ترجمه بندرریگى / 475)
دنیا را رها کن
على بن الحسین صلوات اللَّه علیهما فرمود دنیا پشت كرده كوچ میكند و آخرت روى آورده مىآید و براى هر یك از این دو فرزندانى است، شما از فرزندان آخرت باشید و از فرزندان دنیا نباشید و از زاهدین در دنیا و راغبین در آخرت باشید. همانا زاهدین در دنیا زمین را بستر خود گرفتند و خاك را فرش و آب را بوى خوش خود و خویشتن را از دنیا قیچى كردند. همانا هر كه مشتاق بهشت شود، از شهوتها فراموش كند و هر كه از دوزخ بترسد از محرمات رو گرداند و هر كه در دنیا زهد ورزد، مصیبتها بر او آسان شود.( أصول الكافی / ترجمه مصطفوى / ج3 / 198) و امام صادق علیه السّلام فرمود: در آنچه لقمان پسرش را موعظه كرد این بود كه: پسر جان! مردم پیش از تو براى فرزندان خود اموالى گرد آوردند: ولى نه آن اموال گرد آمده باقى ماند و نه اولادى كه براى آنها گرد آوردند. و همانا تو بنده مزدورى باشى كه به كارى دستورات دادهاند و اجرتى برایش وعده دادهاند پس كارت را تمام كن و اجرتت را تمام بگیر.
مردم در دنیا دو دستهاند، یكى آن كس كه در دنیا براى دنیا كار كرد، و دنیا او را از آخرتش بازداشت، بر بازماندگان خویش از تهیدستى هراسان، و از تهیدستى خویش در امان است، پس زندگانى خود را در راه سود دیگران از دست مىدهد.و دیگرى آن كه در دنیا براى آخرت كار مىكند، و نعمتهاى دنیا نیز بدون تلاش به او روى مىآورد، پس بهره هر دو جهان را چشیده، و مالك هر دو جهان مىگردد، و با آبرومندى در پیشگاه خدا صبح مىكند، و حاجتى را از خدا درخواست نمىكند جز آن كه روا مىگردد
و در این دنیا مانند گوسفندى مباش كه در میان زراعت سبزى افتاده و بخورد تا فربه شود و مرگش هنگام فربهیش باشد، بلكه دنیا را مانند پل روى نهرى دان كه بر آن میگذرى و آن را وامیگذارى و تا پایان روزگار به سویش برنمیگردى، خرابش كن و آبادش مساز كه مأمور به ساختنش نیستى. و بدان كه چون فرداى قیامت در برابر خداى عز و جل بایستى، از چهار چیز پرسش شوى:
1- جوانیت را در چه راه پیر كردى؟ 2- عمرت را در چه راه بسر بردى؟ 3- مالت را از چه راه به دست آوردى؟ 4- و در چه راه خرج كردى؟ پس آماده این مقام باش و پاسخش را تهیه كن، و بر آنچه از دنیا از دستت رفت افسوس مخور، زیرا اندك دنیا را دوام و بقائى نیست و بسیارش از بلا ایمن نباشد، پس آماده و برحذر باش و در كار خود كوشش كن و پرده (غفلت) از چهره (دل) بردار، و متوجه احسان پروردگارت (به سبب اعمال صالح) باش، و در دلت توبه را تازهدار، و در زمان فراغت بشتاب، پیش از آنكه آهنگ تو شود و مرگت فرا رسد و میان تو و خواستههایت پرده افتد.( همان / ص 202)
یک تیر و دونشان
با این وجود می توان با یک تیر دو نشان را زد، یعنی هم دنیا را داشت و هم آخرت را و این تیر چیزی نیست جز توجّه به آخرت. حضرت علی علیه السلام فرمود:
مردم در دنیا دو دستهاند، یكى آن كس كه در دنیا براى دنیا كار كرد، و دنیا او را از آخرتش بازداشت، بر بازماندگان خویش از تهیدستى هراسان، و از تهیدستى خویش در امان است، پس زندگانى خود را در راه سود دیگران از دست مىدهد.و دیگرى آن كه در دنیا براى آخرت كار مىكند، و نعمتهاى دنیا نیز بدون تلاش به او روى مىآورد، پس بهره هر دو جهان را چشیده، و مالك هر دو جهان مىگردد، و با آبرومندى در پیشگاه خدا صبح مىكند، و حاجتى را از خدا درخواست نمىكند جز آن كه روا مىگردد. ( نهج البلاغة / ترجمه دشتى / حكمت 269)
آدم را به خاطر خطایش كیفر دادم؛ دنیا را ملعون نمودم و هر چه در آن وجود دارد، ملعون است، مگر آنچه از آن من است. اى موسى! همانا بندگان صالح من به اندازه علمى كه به من دارند، به دنیا بىمیل بوده و سایر بندگان من به اندازه جهلشان به من به آن مایل هستند. هیچ كسى از مخلوقات من با بزرگ دانستن آن شادمان نشده است (به آرزوى خود نرسیده) و كسى آن را كوچك نشمرده، مگر این كه از آن بهرهمند شده است
امام صادق علیه السّلام فرمود: هر كه بامداد كند و روز را به شب رساند و بزرگترین اندوهش دنیا باشد خداى تعالى فقر و پریشانى را جلوى چشمش نهد، و كارش را پریشان سازد، و به جز بدان چه خداوند روزى او كرده نرسد، و هر كه بامداد كند و شام كند و بزرگترین اندوهش آخرت باشد، خداوند توانگرى و بىنیازى در دلش نهد و كارش را منظم كند.
مجلسى علیه الرحمة (در این جمله كه فرماید): خداوند پریشانى را جلوى چشمش نهد گوید: زیرا هر چه از دنیا به دست او رسد به همان اندازه حرصش افزون گردد و نیازش زیاد شود، یا به خاطر كمى توكل او بر خدا برخى از درهاى روزى بر او بسته گردد، (و اینكه فرمود): خداوند توانگرى در دلش نهد، یعنى به وسیله توكل بر خدا، و بیرون بردن حرص و دوستى دنیا از دلش، او را بىنیاز كند. (أصول الكافی / ترجمه مصطفوى / ج4 / 8 ) و حضرت رسول صلی الله علیه در سفارش دنیا و آخرت به حضرت علی علیه السلام فرمود: اى على! خداى تبارك و تعالى به دنیا وحى فرستاد: هر كس به من خدمت كرد، به او خدمت كن. و هر كه به تو خدمت كرد، او را در رنج و زحمت بینداز. (گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)/ ج2 / 122 ) از این رو توجه آدمی به دنیا حرص و طمع را در او بیدار کرده و او را هرچه بیشتر حریص و حریص تر میسازد از همین روست که هر چه به دست میآورد او را راضی نکرده و آسایش و آرامش را از او سلب مینماید . در مقابل انسانی که به آخرت توجه دارد درهای روزی آسمان به رویش باز شده و حتی در برابر کمترین و کوچکترین روزی خدا شاکر و راضی بوده و همان را نیز بزرگ و ارزشمند میشمارد از این رو دنیا نیز برایش دنیای سراسر آرامش و رفاه و سختیها و مصائب آن کوچک و قابل تحمل میگردد.