آیا میدایند یکی از ارزشمندترین وگرامی ترین میراث تاریخی وفرهنگی کشور عزیزمان ایران، بناهای آرامگاهی است که دارای نام هایی چون بقعه ها، امام زاده ها و در برخی موارد با نام گنبد همراه است. گنبد علویان در خیابان علویان، نزدیک میدان امام زاده عبداللهِ شهر همدان قرار دارد. این اثر یکی از شاهکارهای معماری و گچ‌بری بعد از اسلام در همدان است و در تاریخ 1310/10/15 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌است.

بر اساس شناسنامه فنی بنا، این گنبد یکی از یادمان های اواخر دوره ی سلجوقیان در قرن ششم هجری است که توسط خاندان علویان ابتدا به عنوان مسجد ساخته شد. در دوره‌های بعد با ایجاد سردابی در زیر زمین به مقبره ی خاندان علویان، تبدیل شد. علاقه ی شدید مردم به سادات و دوست داران امام علی و مدفون بودن دو تن از خاندان علویان در این بنا، از دلایل دیگر این نام گذاری بود.

در حال حاضر این بنا فاقد گنبد است؛ اما در گذشته‌های دور دارای گنبد بود و در اثر گذشت زمان فرو ریخت.

نقشه ی بنا چهار ضلعی و گوشه‌های آن دارای لبه‌های ستاره‌ای شکل است. دیوارهای این مقبره مکعب شکل بوده، تا خط آغاز گنبد باقی مانده، ولی خود گنبد فرو ریخته و از بین رفته است.

گنبد علویان به خاطر هنر گچ بری و آجرکاری از آثار ارزشمند و کم نظیر سده های میانی ( سده های شش و هفت هجری) دوره ی اسلامی است. شکل ظاهری آن شبیه گنبد سرخ مراغه است که در سال 542 هجری قمری ساخته شده و ابعاد داخلی آن هشت متر در هشت متر است.

 تزئینات چشم نواز درون بنا تا حدودی مشابه بنای گنبد حیدریه قزوین است که از بنا های اوایل قرن شش هجری قمری است. بنابراین گنبد علویان همدان را هم باید از آثار معماری آرامگاهی این دوران به شمار آورد. تزیینات نمای بیرونی بنا گچ بری های برجسته و آجرکاری است. با توجه به تحقیقات باستان شناسان، این گنبد، مربوط به دوره ی سلجوقی است.

بالای در ورودی، کتیبه‌ای گچ بری شده مشتمل بر آیاتی از قرآن مجید به خط کوفی دیده می‌شود.

بنا از سطح زمین فاصله دارد و در حال حاضر هفت پله، ارتباط بیرون و داخل بنا را برقرار می کند. دو راه پله دارد که یکی از راه پله ها از درون برج راه دسترسی به سقف است و دیگری که (به صورت غیر معمول) درون محراب ایجاد شده، راه ورود به سرداب طبقه ی زیرین است.