حبط اعمال به چه معنا است ؟!
یكی از مسایلی كه پیرامون رابطه ایمان و عمل صالح با سعادت اخروی ، و رابطه كفر و عصیان با شقاوت ابدی ، مطرح میشود این است كه : آیا میتوان اثر گناهی را با كار نیكی جبران كرد یا بالعكس ، اثر كار نیكی را با گناهی از بین برد ؟
و آیا كسانی كه بخشی از عمر خود را با كفر و عصیان ، و بخش دیگری را با ایمان و اطاعت سپری كردهاند ، مدّتی گرفتار كیفر و مدّتی دیگر برخوردار از پاداش خواهند بود ؟ 1
معانی لغوی و اصطلاحی واژه حبط :
حبط در لغت به معنای باطل شدن است : " أحْبَطَ عَمَلَه عمل او را حبط كرد ، باطل و بیاثر كرد " 2 و در اصطلاح : از بین رفتن پاداش عمل نیك ، به دنبال گناهی كه در پی آن عمل ، انجام گرفته است ."3 حبط در قرآن نیز به همین معنی استعمال شدهاست . "لئِنْ أشْرَكْتَ لَیَحْبَطنَّ عَمَلُكَ وَلَتَكوُنَنَّ مِنَ الْخاسِرینَ "4 اگر شرك ورزی حتماً اعمالت باطل و تباه خواهد شد و مسلّماً از زیانكاران خواهی بود .
علامه طباطبایی(ره) در تفسیر المیزان ، واژه حبط را "عمل بی أجر" معنا كردهاند 5 و در جایی دیگر به معنای " باطل شدن عمل واز تأثیر افتادن آن " به كار بردهاند.6
اگر مشرک شوى اعمالت بر باد مى رود!
خداوند موضعگیرى قاطعی نسبت به شرک و مشرکان گرفته، و پیامبر خود (ص) را با تهدیدى حقیقى بر حذر مى دارد، به این که اگر فرض شود او به خدا شرک آورده جزاى او همچون دیگر مردم خواهد بود. و وقتى که پروردگار ما خطاب خود را به نزدیکترین مردم به خود که همان پیامبر محمد (ص) است با وجود عصمت و دور بودن از گناه، اختصاص مى دهد براى آن است که به ما بیان کند که شرک نزد ذات متعال او بزرگترین گناهان است. نخست می فرماید: نخست با لحن قاطع خطر شرک را بازگو کرده مى فرماید:" به تو و به همه انبیاى پیشین وحى فرستاده شده است که اگر مشرک شوى مسلما اعمالت حبط و نابود مى گردد و از زیانکاران خواهى بود؛ " وَلَقَدْ أُوحِیَ إِلَیْكَ وَإِلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِكَ لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَلَتَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ " سوره ی زمر، آیه ی65. به این ترتیب شرک دو پیامد خطرناک دارد حتى در مورد پیامبران الهى اگر به فرض محال مشرک شوند .
نخست مسأله ی حبط اعمال است ، و دوم گرفتار خسران و زیان زدگى شدن .
چه اعمالی كه باعث حبط اعمال میشوند ؟
خداوند علیم و قدیر ، كارهای نیك را جدا محاسبه میكند و پاداش میدهد و كارهای بد را نیز جداگانه كیفر میدهد ؛ مگر بعضی از گناهان كه باعث قطع كامل بنده از بندگی میشود كه قرآن و روایات این اعمال را : كفر، شرك ، قتل انبیا و اولیا ، بیحرمتی و انكار آیات انبیا و اولیا از روی عناد ، لجاجت ، تعصّب ، حسد ، و انكار آخرت ، معرفی كرده است .
خداوند در قرآن می فرماید: به تو و پیامبران پیش از تو وحی شده است که اگر شرک بیاورید اعمالتان ناچیز گردد و خود از زیان کنندگان خواهید بود
علت حبط اعمال :
"حبط اعمال" به معنى محو آثار و پاداش عمل به خاطر یکی از عوامل آن چون شرک است چرا که شرط قبولى اعمال اعتقاد به اصل توحید است و بدون آن هیچ عملى پذیرفته نیست . شرک آتش سوزانى است که اعمال آدمى را مى سوزاند. شرک صاعقه اى است که تمام محصول زندگى او را به آتش مى کشد وهمچون طوفانى اعمال آدمى را
متلاشى مى سازد و با خود مى برد چنان که در آیه 18 سوره ابراهیم مى خوانیم : "مَّثَلُ الَّذِینَ كَفَرُواْ بِرَبِّهِمْ أَعْمَالُهُمْ كَرَمَادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّیحُ فِی یَوْمٍ عَاصِفٍ لاَّ یَقْدِرُونَ مِمَّا كَسَبُواْ عَلَى شَیْءٍ ذَلِكَ هُوَ الضَّلاَلُ الْبَعِیدُ : اعمال کسانى که به پروردگارشان کافر شدند همچون خاکسترى است در برابر تندباد در یک روز طوفانى، آنها توانایى ندارند کمترین چیزى از اعمالى را که انجام داده اند به دست آورند، و این گمراهى دور و درازى است ".
ممكن است انسانی ، عمل نیكی را با همه شرایط صحت انجام دهد ، اما همین انسان نیكوكار، در برابر یكی از اصول دین ، لجاجت و عناد ورزد . در این صورت ، آن عمل نیك به واسطه این عناد و لجاجت یا انحرافِ دیگر، از بین میرود و به خاطر آفت زدگی ، پوچ و تباه میگردد ؛ همچون بذری سالم كه در زمین مساعد پاشیده میشود و حاصل هم میدهد ، ولی قبل از اینكه مورد استفاده قرار گیرد دچار آفت میگردد و ملخ یا صاعقه آن را نابود میسازد .
قرآن كریم این آفت زدگی را " حبط " مینامد كه اختصاص به كفار هم ندارد و ممكن است اعمال نیك مسلمانان نیز دچار حبط شود . ممكن است یك مسلمان ، برای خدا به نیازمندی صدقه بدهد و صدقه او قبول شود ؛ ولی بعد آن را با منّت گذاشتن یا نوعی آزار نابود و تباه کند ؛ 7 " یا اَیُّها الذَّینَ آمَنوا لاتُبطِلوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمنِّ وَالاَذی ؛ ای مؤمنان ، صدقه های خود را با منت نهادن و آزار رساندن ، باطل نكنید ". 8
در اینجا این سؤال مطرح مى شود که مگر امکان دارد که انبیاى بزرگ الهى راه شرک پیش گیرند که آیه فوق با این لحن با آنها برخورد مى کند؟
پاسخ این سؤال روشن است : انبیا هرگز مشرک نخواهند شد ، هر چند قدرت و اختیار بر این کار را دارند ، و معصوم بودن به معنى سلب قدرت و اختیار نیست بلکه بالا بودن سطح معرفت آنها و ارتباط مستقیم و مستمرشان با مبدأ وحى مانع از این است که آنها حتى در یک لحظه فکر شرک به خود راه دهند . آیا طبیب هوشمند وتوانمند که از تأثیر یک ماده سمى بسیار خطرناک و کشنده به خوبى آگاه است هرگز ممکن است در حال سلامتی روحش ، فکر خود را به آن آلوده سازد؟ هدف این است که از اهمیت خطر شرک به همگان گوشزد شود تا مردم بدانند وقتى خداوند با پیامبران بزرگش این چنین سخن مى گوید ، تکلیف دیگران روشن است .
منبع:سایت ظهور
=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=
www.MASAFPORTAL.com
=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=
پینوشت:
1 - مصباح یزدی ، محمد تقی ، آموزش عقاید ، جلد 3 ، قم ، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی ، 1373 ، ص 152
2 - راغب اصفهانی ، مفردات ، قم ، انتشارات اسماعیلیان ، ص 105
3 - استاد سبحانی ، جعفر، الهیات ، قم ، انتشارات اسلامی ، 1415 ه. ق ، ص 657
4 - زمر ، 65 4
5 - علامه طباطبائی ، محمد حسین ، ترجمه تفسیر المیزان ، ج 13 ، قم ، انتشارات اسلامی ، ص 548
6 - همان ، جلد 2 ، ص 250
7 - همان ، ص 289 - 290
8 - سوره بقره ، آیه264