پرفشاري خون زنگ خطر سلامت بارها شنيدهايد كه رمز تندرستي در تغذيه مناسب و ورزش كردن است؛ موضوع مهمي كه بايد از دوران كودكي در هر فرد نهادينه شود، اما اغلب از اين مهم غافل هستيم و كمتر به آن توجه داريم و زماني به عمق فاجعه پي ميبريم كه دچار عوارض جبرانناپذيري شويم. البته در برخي بيماريها همچون پر فشاري خون، توارث نقش مهمتري ايفا ميكند، اما با به كارگيري اين دو مهم و نهادينه شدن آن از دوران كودكي، ميتوان از بروز زود هنگام بيماري جلوگيري كرد و تا مدتها آن را به تعويق انداخت. از آنجا كه فشار خون نقش تعيينكنندهاي در سلامت هر فرد دارد، با دكتر منوچهر قاروني، متخصص قلب و عروق و دانشيار دانشگاه علوم پزشكي تهران گفتوگويي ترتيب دادهايم تا بيشتر درباره اين بيماري و عوارض آن بدانيم.
فشار خون چيست و چگونه اندازهگيري ميشود؟
فشار خون يا پر فشاري خون هنگامي رخ ميدهد كه فشار خون از حد طبيعي بيشتر باشد. (البته بهتر است اصطلاح پر فشاري خون را به جاي فشار خون به كار ببريم چون زماني كه هر قلب سالمي،خون را به رگها ميفرستد، رگها در مقابل اين خون مقاومت ميكنند كه به آن فشار خون ميگوييم.) معمولا فشار طبيعي بايد حداكثر120 ميليمتر جيوه (12) و حداقل 80 ميليمتر جيوه (8) باشد. نكته قابل توجه اين است كه فشار خون بالا در 3 نوبت متفاوت صبح، زماني كه فرد از خواب برميخيزد، تعيين ميشود. فشار خون 90 ميليمتر جيوه را خفيف يا ملايم، فشار 95 ميليمتر جيوه را متوسط و بيش از 10 ميليمتر جيوه را شديد و بيش از 12 ميليمتر جيوه را تشديد شده يا خطرناك ميگوييم كه باعث عوارض زيادي ميشود. بنابراين بالا بودن فشار خون كسي كه تازه از راه رسيده يا تازه از پلهها بالا آمده، نشاندهنده پرفشاري خون او نيست.
چه عواملي در ايجاد اين عارضه نقش دارند؟
معمولا فشار خون، ارثي است و اغلب خانوادههايي كه بيماري فشار خون در آنها مشاهده شده، اين ارث را به نسل بعدي منتقل ميكنند. تغذيه نيز نقش مهمي در ايجاد فشار خون دارد. به عنوان مثال، مواد دريايي به دليل اينكه سديم زيادي دارند، باعث افزايش فشار خون ميشوند؛ آمارها نشان ميدهد فشار خون مردم سواحل درياي خزر و مردم آذربايجان بيش از مردمان كرمان و سيستان و بلوچستان است. آداب زندگي و استفاده از تغذيههاي آماده مانند فستفودها و غذاهاي پر نمك هم نقش بسيار زيادي در ايجاد اين بيماري دارند، اما نقش وراثت تعيينكنندهتر است و چنانچه فردي زمينه ارثي اين بيماري را نداشته باشد هر چقدر هم از نمك استفاده كند، دچار اين عارضه نخواهد شد و نمك اضافي از طريق ادرار دفع خواهد شد، اما افرادي كه دچار اين عارضه هستند، سديم داخل غذا را جذب ميكنند و رگهاي آنها هميشه تحت فشار و اسپاسم قرار دارد و قلب ناچار است با هر انقباض قوي، خون را با فشار به چندينمتر رگ بفرستد و در نتيجه عوارض فشار خون ايجاد خواهد شد.
آيا پر فشاري خون علامت مشخصي دارد؟
معمولا علامت چنداني ندارد، مثلا بيمار نزد پزشك ميرود و پزشك نيز با گرفتن فشار خون او متوجه اين قضيه ميشود و هنگامي كه پزشك از بيمار ميپرسد، آيا سابقه فشارخوني بين افراد خانواده وجود دارد، در اكثر موارد جواب مثبت ميگيرد و ديده ميشود كه حداقل يك نفر از اعضاي خانواده اين افراد مانند مادر، پدر، مادر بزرگ، دايي، عمه و... دچار اين عارضه هستند.
افزايش فشار خون چه موقع خطرناك ميشود؟
فشار خون زماني به حد خطرناك (معمولا به آن كريز فشار خون ميگويند) ميرسد كه فشار داخل مغز افزايش يابد و چنين علائمي مانند: سردرد، سرگيجه، دوبيني و تلوتلو خوردن (كه خطرناكترين زمان است و معمولا فرد دچار خونريزي مغزي شده است) دارد. اگر در اين شرايط به طور اورژانسي فشار پايين آورده نشود، بسيار خطرناك خواهد بود.
فشار خون زماني به حد خطرناك ميرسد كه فشار داخل مغز افزايش يابد در اين شرايط بايد به طور اورژانسي فشار پايين آورده شود
همچنين زناني كه در اثر حاملگي دچار مسموميت شدهاند چون عادت به فشار خون بالا ندارند، اين عارضه براي آنان خطر زيادي به همراه خواهد داشت و به همين دليل هنگام دچار شدن به مسموميت، بايد تحت نظر شديد و جدي پزشك قرار بگيرند، اما در كساني كه سالها دچار عارضه فشار خون بودهاند و مثلا 70 سالهاند، زماني خطر ايجاد ميشود كه ناگهان پس از قطع دارو فشار خون بالا رود و دچار خونريزي مغزي يا سكته قلبي شوند. براي اكثر بيماران فشار خوني، زماني مخاطره ايجاد ميشود كه فرد از خوردن دارو احساس خستگي كند يا پس از مصرف دارو به پزشك ديگري مراجعه و پزشك اظهار كند كه فشار او طبيعي است و ديگر نيازي به خوردن دارو ندارد. اين تصميم براي بيمار بسيار خطرناك است و پزشك بايد بداند، فشار خون اين فرد با داروهاي قبلي كنترل شده و قطع ناگهاني دارو، باعث ايجاد عوارض جبرانناپذيري براي فرد خواهد شد.
پرفشاري خون چه عوارضي را براي بيمار ايجاد ميكند؟
عوارض فشار خون بيشتر در 4 ارگان قلب، مغز، كليه و شبكيه چشم ديده ميشود. اين عوارض در ارگان قلب باعث بزرگي قلب، رسوب كلسيم در دريچه آئورت، آريتمي قلبي و تپش قلب ميشود و وزن قلب ـ كه به طور طبيعي 250 گرم است ـ را گاهي به 1200 تا 1300 گرم ميرساند و باعث تنگ شدن عروق قلب (كرونرها) ميشود. همچنين احتمال سكته قلبي و نارسايي قلبي را افزايش ميدهد و گاهي ممكن است باعث پارگي آئورت شود كه يك اورژانس جراحي است. اين عارضه در مغز نيز باعث سكته مغزي ميشود، به طوري كه ناگهان يك سمت بدن فرد فلج ميشود و لكنتزبان پيدا ميكند. صورت او در سمت فلج شده، كج ميشود و پلك چشم هم افتادگي پيدا ميكند. اگر فشار خون كسي كه ناگهان داروها را قطع كرده، يك مرتبه بالاي 240 ميليمتر و بالاي 130 ميليمتر جيوه برسد، احتمال پارگي ناگهاني عروق مغز وجود دارد و در اين شرايط، بيمار بسرعت به كما ميرود و خطر مرگ براي اين افراد بسيار بالاست. فشار خون باعث نارسايي كليه نيز ميشود و شخص را به دياليز ميكشاند. عارضه ديگر فشار خون اين است كه باعث خونريزي شبكيه ميشود يا عروق شبكيه را تنگ ميكند و بيمار ناگهان دچار كوري يك نيمه چشم ميشود.
براي بهبود و سلامتي مبتلايان پرفشاري خون چه راهكارهايي پيشنهاد ميكنيد؟
اين بيماران از خوردن نمك به طور جدي بايد پرهيز كنند؛ حتي ناني كه ميخورند، بايد فاقد نمك باشد. به عنوان مثال بايد از نانهايي مانند نان فانتزي يا سنگك استفاده كنند. خانوادههايي هم كه دچار اين عارضه هستند، بايد مراقب تغذيه خود و فرزندانشان باشند و كودكانشان را از خوردن چيپس و پفك منع كنند تا زمان ابتلا به فشار خون آنان به تعويق بيفتد. نكته مهم ديگر، لاغر شدن بيماران است. وقتي اين بيماران 4 تا 5 كيلوگرم لاغر ميشوند، فشارخونشان در حد قابل قبول كنترل ميشود. بنابراين ورزش كردن نقش بسيار مهمي در كاهش فشار خون دارد، به طوري كه هر روز حداقل نيم ساعت ورزش كردن براي اين بيماران ضروري است. نكته آخر اين كه اين بيماران بايد بدانند كه تا آخر عمر بايد دارو مصرف كنند تا فشارشان كنترل شود و هيچ گاه نبايد داروهايشان را ناگهاني
قطع كنند.
فرزانه صدقي
روزنامه جام جم
