اعمال و رفتار انسان، اگر بر اساس انگیزه ای الهی و نیّت بندگی و اطاعت و تقرّب بپروردگار باشد، عبادت محسوب میشود، به همین دلیل، عبادات در اسلام بسیار وسیع خواهد بود.
در این مقاله عبادات خدایی را به طور خلاصه مورد بررسی قرار میدهیم.
عبادات خدائی
اگر چه این دسته عبادات، با احكام عبادات فردی و اجتماعی چندان تفاوتی ندارد؛ و معمولا وظائف خدائی و مردمی انسان درهم آمیخته است؛ اما در عین حال در درجهی اول؛ جهت معنوی و بندگی آن بیشتر مورد توجه است، تا آثار و جهات فردی و اجتماعی آن، مانند: نماز، مناجات، ذكر، دعا، شناخت صفات خدا، تفكّر در نظام خلقت، و آشنائی با اسرار و حكمتهای پروردگار.
چند نمونه از این عبادات را بررسی می کنیم:
1ـ نماز
دربارهی نماز در قرآن كریم، حدود 105 آیه وجود دارد، و در روایات دینی هم به عنوان«ستون دین» و «اولین مورد سۆال و مۆاخذهی روز قیامت» معرفی شده است. امام صادق علیه السّلام هم میفرمایند:
احب الاعمال الی الله الصلاه، و هی آخر وصایا الانبیاءِ. (مجموعه الاخبار، ص 221)
محبوب ترین اعمال عبادی در پیشگاه خداوند نماز است، و آخرین چیزی را كه هر پیامبری دربارهی آن وصیّت و سفارش مینمود نماز است.
امام صادق علیه السّلام، در جواب كسی كه سۆال كرد: من اكرم الخلق علی الله.؟ گرامیترین افراد در پیشگاه خدا كیست؟ فرمودند: اكثرهم ذكراً لله و اعملهم بطاعته. كسی كه از همه بیشتر به یاد خدا بوده، و به عبادت و اطاعت حق از دیگران آگاهتر باشد
2ـ به یاد خدا بودن
در آیات و روایات زیادی یكی از وظائف سنگین و ارزندهی انسان؛ ذكر و به یاد خدا بودن معرفی شده است.
خداوند در قرآن كریم میفرماید: «فَاذْكُرُونِی أَذْكُرْكُمْ ...» (بقره، 152) پیوسته به یاد من باشید، تا منهم شما را به یاد داشته باشم، و به حال خود وانگذارم!
امام صادق علیه السّلام، در جواب كسی كه سۆال كرد: من اكرم الخلق علی الله.؟ گرامیترین افراد در پیشگاه خدا كیست؟ فرمودند: اكثرهم ذكراً لله و اعملهم بطاعته. (مشكاه الانوار؛ ص 54) كسیكه از همه بیشتر به یاد خدا بوده، و به عبادت و اطاعت حق از دیگران آگاهتر باشد.
3ـ دعا
دعا نیز از وظائف و تكالیف عبادی به شمار آمده، و حتی خدای مهربان در قرآن كریم افراد را به دعا كردن دعوت نموده است و با افرادی كه از این عبادت بزرگ سرباز میزنند و گردنكشی میكنند، وعدهی جهنم داده است:
یكی از امتیازات انسان بر سایر موجودات داشتن قدرت تفكّر است، و تفكّر نیز دارای چنین ارزش و عظمتی است، و چنین نتایج و آثار درخشانی هم به بار میآورد
«ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِینَ». (غافر، 60)
مرا بخوانید، تا شما را استجابت كنم، آنهائیكه از دعا و عبادت من تكبر ورزند و سركشی كنند، به زودی داخل جهنم میشوند.
امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: افضل العباده الدعاء. (مشكاه الانوار؛ ص 54) دعا بالاترین عبادت است.
4ـ تفكر در اسرار آفرینش
غیر از اینكه، در قرآن كریم 18 بار از تفكر و اندیشه را به كار انداختن، سخن به میان آمده؛ در روایات هم درباره تفکر در اسرار و آثار نظام آفرینش، كه نتیجهی آن ایمان و معرفت پروردگار میگردد سفارش بسیار شده است.
امام رضا علیه السّلام فرمودند: لیس العباده كثره الصیام و الصلاه انما العباده؛ كثره التفكر فی امر الله. (کافی ج 6 ص 55) عبادت و اطاعت به روزه و نماز زیاد نیست؛ بلكه عبادت، تفكر و اندیشه در كار خدا و اسرار و آثار نظام آفرینش اوست.
آری، یكی از امتیازات انسان بر سایر موجودات داشتن قدرت تفكّر است، و تفكّر نیز دارای چنین ارزش و عظمتی است، و چنین نتایج و آثار درخشانی هم به بار میآورد؛ و بی جهت نیست كه پیغمبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ میفرمودند: و كان اكثر عباده ابیذر التفكر (قصار الجمل، ج 2، ص 118) پیوسته، بیشتر عبادت و اطاعت ابیذر را تفكر و اندیشه تشكیل میداد.
