طبق بیانات صریح امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری وظیفة مهم و اصلی زن حفظ خانواده و تربیت فرزند است. به طوری که هیچ فعالیت یا کار دیگری نباید به این دو مسئلة خطیر آسیب برساند.
اهمیت حفظ، بقا و رشد خانواده در جامعة دینی و اصولاً هر جامعة سالم و پایدار، بر کسی پوشیده نیست. خانواده تنها کانون تولید و رشد نسل آینده، محل تسکین و تأمین غرایز اولیة اعضای خانواده و تأمین عواطف انسانی و همچنین اساس و زیربنای جامعة اسلامی است. درواقع خانواده اولین اجتماع برای آموزش عقاید انسانی و اسلامی، آموزش جامعهپذیری، سیاستورزی، اخلاق اسلامی و بسیاری از فضایل و کمالات انسانی است. تدبیر منزل در کنار سیاست مٌدن (شهر) و سیاست نفس (اخلاق) یکی از سهگانههای حکمت عملی در فلسفة مشاء و یونان شناخته شده است.
هدف از حکمت عملی در فلسفه، رهیافتن به بایدها و نبایدهای فضیلتساز و سعادتبخش است که بتواند آینده و سعادت جامعة بشری، خانواده و افراد را رقم بزند. ازاینرو خانواده را در متون فلسفی مدینه فاضله کوچک نامیدهاند که روش اداره آن باید چونان روش ادارة جامعه براساس عقلانیت و خردورزی و شریعت باشد. در احادیث و روایات، خانواده به عنوان محبوبترین بنای اجتماعی در اسلام یاد میشود و هرکه از ازدواج و تشکیل خانواده روی گردان باشد را از اسلام جدا میدانند. در مطلب پیش رو به چهای و چرایی اهمیت این موضوع توجه شده است.
اهمیت با هم فکری
اهمیت نگاه توأمان به زن و مرد و باهمنگری وظایف و حقوق زن و مرد و دقت به خانواده و اجتماع در ضمن یکدیگر از گلوگاههای مهممباحث مربوط به زنان است. تفکیک حق و تکلیف، زن و مرد، خانواده و اجتماع بیش از هر چیز یک تفکیک غیر دینی است؛ زیرا دین ابتدا به روح و جنبة نوعی و الهی انسان توجه دارد و وجه اشتراکات این دو جنس را میبیند؛ همانگونه که خطاب بسیاری از آیات و روایات همینگونه است، هر چند درعینحال از وجه افتراقات و تفاوتهای روانی و جسمانی غافل نمیشود.
حال برای اینکه بتوان جامعهای سعادتمند و خانوادهای متکامل داشت، باید به افتراقات و اشتراکات نظر داشت و نسخهای جامع و مانع برای حل مشکلات امروزین خانواده و جامعه پیچید. تصور این است که سؤال اصلی این روزها بیش از آنکه کار ویژه زن یا مرد باشد، نقش متکامل و متمم این دو در جامعه و خانواده و سبک زندگی دینی و انقلابی است که خود فضایی جداگانه میطلبد.زنی که نه مرد است و نه غیر اجتماعی و هم وجوه زنانگی و ریحان بودنش را حفظ میکند و وظایفش در قبال همسر و خانواده را انجام میدهد و هم وجوه انسانی و اجتماعی و وظایفش در قبال تاریخ و انسانیت را میشناسد.
اصول مهم
آرمانگرایی و افزایش ظرفیتهای فکری و عملی از اصول مهم در تحقق شرایط کمال زنانگی است. ایدههای ناب و خوب برای مدیریت بهتر فعالیتها و لحاظ کردن شرایط ویژه زندگی خود، استفاده از تجارب افراد موفق، تن ندادن به قالبها و کلیشههای رایج، افزایش توان جسمی و حفظ سلامتی با تغذیه مناسب و ورزش همه از لوازم حضور موفق زنانه در عالم است. و مهمتر تقویت اراده و خالصسازی نیت است که به تن دادن بدن به خواست اراده منجر میگردد. دراینباره، حضرت امام صادق(ع) میفرمایند: «بدن ناتوانی نمیکند در جایی که اراده قوی باشد».
اصول زن بودهگی
طبق بیانات صریح امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری وظیفة مهم و اصلی زن حفظ خانواده و تربیت فرزند است. به طوری که هیچ فعالیت یا کار دیگری نباید به این دو مسئلة خطیر آسیب برساند. حفظ خانواده اعم و اهم از مسائل اجرایی خانه و خانواده بوده و تبدیل محیط خانه به فضایی برای رشد، عروج، معنویت، معرفت و فضایی عاطفی و صمیمانه و جایی که همسر و فرزندان احساس امنیت و آرامش و تعلق کنند، از اصول آن بهشمار میآید.
مقام معظم رهبری میفرمایند: «نقش زن فقط پنجاه درصد جامعه نیست، نقش کمّی نیست، بلکه نقشی کیفی است. هم خود او نقش ایفا میکند، هم با استفاده از جاذبهای که خدای متعال در وجود زن گذاشته است، فرزند و شوهر خود را در آن راهی که مطلوب است، سوق میدهد و پیش میرود. بنابراین نقش زن در این صورت، نقشی مضاعف است». «آن عنصر اصلیِ تشکیل خانواده، زن است، نه مرد. زن خانواده اگر عاقل و با تدبیر و خانهدار باشد، خانواده را حفظ مىکند؛ اما اگر زن از خانوادهاى گرفته شد، مرد نمىتواند خانواده را حفظ کند.
بنابراین، خانواده را زن حفظ مىکند. علّت اینکه اسلام اینقدر به نقش زن در داخل خانواده اهمیت مىدهد، همین است که زن اگر به خانواده پایبند شد، علاقه نشان داد، به تربیت فرزند اهمیت داد، به بچههاى خود رسید، آنها را شیر داد، آنها را در آغوش خود بزرگ کرد، براى آنها آذوقههاى فرهنگى ــ قصص، احکام، حکایتهاى قرآنى، ماجراهاى آموزنده ــ فراهم کرد و در هر فرصتى به فرزندان خود مثل غذاى جسمانى چشانید، نسلها در آن جامعه، بالنده و رشید خواهند شد. این، هنر زن است و منافاتى هم با درس خواندن و درس گفتن و کار کردن و ورود در سیاست و امثال اینها ندارد».
«زنانى که به خاطر فعّالیتهاى خارج از خانواده، از آوردن فرزند استنکاف مىکنند، برخلاف طبیعت بشرى و زنانه خود اقدام مىکنند. خداوند به این راضى نیست. کسانى که فرزند و تربیت فرزند و شیردادن به بچه و در آغوش مهر و عطوفت بزرگ کردن فرزند را براى کارهایى که خیلى متوقّفِ به وجود آنها هم نیست، رها مىکنند، دچار اشتباه شدهاند.
بهترین روش تربیت فرزند انسان، این است که در آغوش مادر و با استفاده از مهر و محبّت او پرورش پیدا کند. زنانى که فرزند خود را از چنین موهبت الهى محروم مىکنند، اشتباه مىکنند؛ هم به ضرر فرزندشان، هم به ضرر خودشان و هم به ضرر جامعه اقدام کردهاند. اسلام، این را اجازه نمىدهد.یکى از وظایف مهم زن، عبارت از این است که فرزند را با عواطف، با تربیت صحیح، با دل دادن و رعایت و دقّت، آن چنان بار بیاورد که این موجود انسانى ــ چه دختر و چه پسر ــ وقتى که بزرگ شد، از لحاظ روحى، یک انسان سالم، بدون عقده، بدون گرفتارى، بدون احساس ذلّت و بدون بدبختیها و فلاکتها و بلایایى که امروز نسلهاى جوان و نوجوان غربى در اروپا و امریکا به آن گرفتارند، بار آمده باشد».
وظایف انسانی
علمآموزی، امر به معروف و نهی از منکر، دفاع از اسلام و جامعة اسلامی، مشارکت سیاسی فعال، تبلیغ، انفاق، صدقه و رسیدگی به وضعیت درماندگان و محرومان و … طبق نص صریح آیات و روایات و سیرة نبوی وظیفة انسانی هر زن و مردی است.حضور زنان در جنگهای دفاعی و تهاجمی، بیعت اختصاصی پیامبر اکرم(ص) با زنان، احادیث فراوان تعلیم علم مانند آیة امر به معروف و نهی از منکر و ولایت داشتن زنان و مردان مؤمن بر همدیگر برای امر و نهی معاریف و نواهی ازجمله مصادیق تاریخی برای این مسئله بهشمار میآید. طبیعی است که اسلام دین اجتماعی بوده و درواقع وضع قانون حجاب برای زنان، ناشی از همین اضطرار حضور زن در جامعه است.
امام خمینی(ره) میفرمایند: « نقش زن در جامعه، بالاتر از نقش مرد است؛ برای اینکه زنان و بانوان، علاوه بر اینکه خودشان یک قشر فعال در همة ابعاد هستند، قشرهای فعال را در دامن خودشان تربیت میکنند. زنان در عصر ما ثابت کردند که در مجاهده، همدوش مردان، بلکه مقدم بر آنانند».
«زن باید در مقدرات اساسی مملکت دخالت کند. شما [زنان] همانگونه که در نهضتها، نقش اساسی داشتهاید و سهیم بودهاید، اکنون هم باز باید در پیروزی سهیم باشید و فراموش نکنید که هر موقع که اقتضا کند، نهضت کنید و قیام کنید».
رشد معنوی و معرفتی، حق و تکلیف هر انسان و بهویژه زنان به عنوان مربیان جامعه به شمار میآید. مقام معظم رهبری در خصوص حضرت زهرا(سلامالله علیها) میفرمایند: «در محراب عبادت ایشان ساعتهای متمادی با خدا راز و نیاز میکردند. عبادت و سلوک ایشان برای ما قابل تصور نیست».
اسلام، زن را فعال و تأثیرگذار میخواهد، هم در رابطه با خداوند متعال و هم در رابطه با خودش، خانواده و جامعه. پیامبر اعظم(ص) فرمودهاند: «از همه مردم، گرفتارتر، مؤمن است که باید هم به کار دنیای خویش بپردازد و هم به کار آخرت».
رهبر معظم انقلاب بیان میدارند: «بعضى افراط مىکنند، بعضى تفریط مىکنند. بعضى مىگویند چون فعّالیت اجتماعى اجازه نمىدهد به خانه و شوهر و فرزند برسیم، پس فعّالیت اجتماعى نباید بکنیم. بعضى مىگویند چون خانه و شوهر و فرزند، اجازه نمىدهد فعّالیت اجتماعى بکنیم، پس شوهر و فرزند را باید رها کنیم. هر دو غلط است. نه این را به خاطر آن، نه آن را بهخاطر این، نباید از دست داد».
کیفیت حضور
افزایش کیفیت حضور در خانه چه برای زنانی که همیشه در خانه هستند و چه آنانی که وقتی را در بیرون از منزل سپری میکنند و اختصاص وقت ویژهای برای رسیدگی به مسائل و مشکلات همسر و فرزندان در طول روز علاوه بر در دسترس بودن برای اهل خانه. درواقع مهمتر از حضور دائم و بیکیفیت در کنار خانواده، حضور آگاهانه، مشکلگشا، صمیمانه، دلسوزانه، پررنگ و پرکیفیت است.زنانی که از مسائل و مشکلات همسر و فرزندان خود باخبرند و برای حل مسائل ایشان با تمام توان به یاریشان میشتابند و نه زنانی که جسمشان کنار خانواده است و فکرشان برای خانواده کار نمیکند و قلبشان برای خانواده نمیتپد.
گام اصلی
اولویتبندی تکالیفی که بر دوش هر فرد است، گام اصلی آغاز فعالیت است؛ زیرا اگر اولویتدارترین فعالیت انجام نشود هرچند که فعالیتهای مختلفی پیگیری و اجرا شود ذرهای نمیارزد و حتی بازخواست الهی را در پی دارد. اما اولویتبندی و پرداختن به اهم برنامهها و وظایف علاوهبر آرامش فردی، انجام صحیح وظیفه دینی را نوید میدهد.
البته نقش مرد در خانواده و وظیفه یاری رساندن طرفین به یکدیگر برای رشدی همه جانبه از مسائل مهمی است که باید خود زوجین با توجه به شرایط و روحیات خود، آن را در نظر داشتهباشند و با کاهش توقعات مادی و افزایش تلاش و روحیة جهادی و سختکوشی به حیاتی طیبه و قرب الهی دست یابند.
فاطمه دلاوری پاریزی/ کارشناسی ارشد فلسفه
منبع: ماهنامه زمانه شماره 23و 24