يکي از پرسش هايي که در موضوع مهدويت مطرح است همواره مطرح شده، زمان ظهور حضرت مهدي به عنوان آخرين ذخيره الهي است. به گونه اي که تاريخچه اين سوال به سال ها قبل از تولد آن حضرت باز مي گردد.همواره ائمه معصومين عليهم السلام به عنوان روشنگران طريق هدايت پاسخ اين پرسش را به عنوان يکي از اسرار الهي ياد آور شده اند و علم به وقت ظهور را ويژه خداوند متعال، ذکر نموده و کساني را که براي قيام آن حجت الهي وقت معين کنند، دروغگو معرفي کرده اند.در روايت مشهوري است که وقتي شاعر بلند آوازه شيعي "دعبل خزاعي " در محضر هشتمين پيشواي شيعيان در ضمن قصيده خود سخن از ظهور و قيام حضرت مهدي بر زبان جاري ساخت آن حضرت در حالي که سرشک از ديدگانش جاري بود، رو به دعبل کرده فرمودند:اي خزاعي، همانا روح القدس بر زبانت اين دو بيت را جاري ساخت. آيا مي داني اين امام کيست و چه زماني قيام مي کند؟آنگاه خود آن حضرت به معرفي آن امام پرداختند. سپس درباره زمان ظهور چنين فرمود:" و اما درباره اين که چه زماني ظهور خواهد کرد، پدرم از پدرش و ايشان از پدران خود و آنها از رسول گرامي اسلام نقل کرده اند که وقتي از آن حضرت پرسيده شد چه زماني قائم از ذريه شما ظهور مي کند؟ آن حضرت فرمود: مثل او مثل قيامت است که خداوند درباره زمان وقوع آن چنين فرمود:"هيچ کس جز او به هنگامش آن را آشکار نمي سازد اين امر بر اهل آسمان ها و زمين دشوار است ]قيامت[ جز ناگهان به سراغ شما نمي آيد." از آنجايي که حضرت مخفي بودن زمان ظهور را همانند زمان قيامت و رستاخيز قلمداد فرموده است، مي توان به نتايج ذيل دست يافت.- با مخفي بودن قيامت يک نوع آزادي عمل براي همگان پيدا مي شود و از سوي ديگر چون وقت آن به طور دقيق معلوم نيست و در هر زماني احتمال وقوع آن وجود دارد، نتيجه اش حالت آماده باش دائمي است و همين طور درباره قيام حضرت مهدي(عج) است چرا که اگر تاريخ قيام آن حضرت تعيين مي شد، هرگاه زمانش دور بود، همه در غفلت و غرور و بي خبري فرو مي رفتند و هرگاه زمانش نزديک بود ممکن بود آزادي عمل را از دست بدهند و اعمالشان جنبه اجباري به خود بگيرد.همانگونه که علم به زمان قيامت فقط در اختيار خداوند است، علم به زمان ظهور حضرت مهدي نيز در عهده خداوند است ; به علاوه در سخنان فراواني از ائمه معصومين عليهم السلام وقتي سخن از قيام حضرت مهدي رانده شده، از قيامت نيز ياد شده است و از اين رو برخي ويژگي هاي آن همانند رستاخيز بزرگ و قيامت است. از آنجايي که خداوند در ادامه آيه مذکور، علم به قيامت را حتي از پيامبرصلي الله عليه وآله نيز منتفي مي داند، آنجا که فرموده است:"از تو مي پرسند چنانکه گويا تو از چون و چند آن آگاهي، بگو همانا علم آن با خداوند است. "و حتي پيامبرصلي الله عليه وآله و خود امام زمان نيز از زمان دقيق ظهور آگاهي ندارند و اين که متاسفانه عده اي به خود جرات داده، به راحتي تعيين وقت ظهور مي کنند، خود محل تامل است.نه تنها اين سوال از اولين معصوم صلي الله عليه وآله پرسيده شده که آخرين معصوم عليه السلام نيز در جواب، چنين پاسخ فرمود:"و اما ظهور فرج همانا در اختيار خدا و علم الهي است و دروغ گفتند وقت گذاران. " و هم آن حضرت در آخرين توقيع خود به آخرين سفير، ظهور را تنها در اراده و اختيار خداوند دانسته، چنين مي فرمايد:"و ظهوري نخواهد بود مگر آنگاه که خداوند تبارک و تعالي اجازه فرمايد."
از آنچه اشاره شد به خوبي به دست مي آيد که زمان ظهور، يکي از اسرار الهي است و دست انديشه و فکر بشر از رسيدن به آن سخت کوتاه است.
و ديگر اين که اين امر خطير، ناگهاني و غير قابل پيش بيني صورت مي پذيرد.حضرت علي عليه السلام در اين باره فرمودند:"مهدي از ما اهل بيت است که خداوند امر(فرجش) را در يک شب اصلاح فرمايد."
و در رواياتي چند ظهور آن حضرت به آمدن شهاب تشبيه شده است و غير منتظره بودن شهاب، بسيار واضح است.امام باقرعليه السلام پس از بيان غيبت حضرت مهدي(عج) فرمود:"... او همانند شهابي شعله ور فرا خواهد رسيد." و نيز پيامبراکرم صلي الله عليه وآله در اين باره فرمود:... در آن هنگام چون شهابي فروزان خواهد آمد.
البته آنچه گفته شد بدين معنا نيست که به کلي بحث زمان ظهور در روايات مورد اشاره قرار نگرفته، چرا که با بررسي روايات درباره زمان ظهورعلاوه بر آنچه ذکر شد به موارد ذيل مي توان دست يافت که بيانگر نوعي تعيين وقت في الجمله است و نه به صورت دقيق:
1- رواياتي که ظهور حضرت مهدي را در روز جمعه ذکر کرده اند.امام صادق عليه السلام در اين باره فرمود:"و قائم ما اهل بيت در روز جمعه ظهور خواهد کرد.
2 - رواياتي که روز ظهور را مصادف با روز عاشورا ذکر کرده اند.
امام باقرعليه السلام در ضمن فرمايشاتي درباره روز عاشورا فرمودند:"و اين روز]عاشورا[ روزي است که در آن قائم(عج) قيام خواهد کرد."
3- رواياتي که ظهور حضرت مهدي را در سال فرد ذکر کرده است. امام صادق عليه السلام فرمود:"قائم ظهور نمي کند مگر در سال فرد."
اما هيچ يک از موارد فوق دلالتي بر تعيين وقت ظهور ندارد. حال ممکن است به ذهن متبادر شود که اگر خود امام نيز از زمان ظهور بي اطلاع است، پس چگونه هنگامي که اراده الهي به ظهور تعلق گرفت آگاه خواهد شد؟در اين باره نيز روايات فراواني است که با بيان بخشي از آن ها اين نوشتار را به پايان مي بريم.
1- آگاه شدن از طريق الهام
بدون شک ائمه معصومين عليهم السلام مورد الهام خداوند قرار مي گيرند و اگر چه وحي با رحلت پيامبرصلي الله عليه وآله پايان گرفت، ولي در موارد فراواني به اهل بيت عليهم السلام الهاماتي شده و خواهد شد.امام صادق عليه السلام دراين باره مي فرمايد: هنگامي که خداوند اراده فرمود که امر ظهور را اظهار نمايد، در قلب حضرت مهدي خطور خواهد شد و ايشان به امر الهي قيام خواهد فرمود.
2- آگاه شدن آن حضرت از طريق برافراشته شدن پرچم قيام
در رواياتي چند اشاره شده که وقتي ظهور آن حضرت نزديک شود و وقت قيام فرا رسد، پرچمي که آن حضرت هنگام ظهور در دست خواهد داشت، به اذن و اراده الهي برافراشته شده، آن حضرت از زمان قيام آگاه خواهد شد.
3- آگاه شدن از طريق بيرون آمدن شمشير از غلاف
از پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه وآله نقل است که فرمودند: و براي او شمشيري است در غلاف; پس هنگامي که وقت ظهورش فرا رسيد آن شمشير از غلافش خارج مي شود. پس آن شمشير به سخن درآمده به حضرت مي گويد خارج شو(قيام کن) اي ولي خدا! که ديگر نشستن در مقابل ستم دشمنان جايز نيست، پس او ظهور مي کند.
در پايان ذکر اين نکته خالي از فايده نيست که مخفي بودن زمان ظهور حضرت مهدي داراي حکمت هايي است فراوان که برخي از آنها عبارتند از:الف- زنده نگه داشتن روح اميد و انتظار در جامعه در طول غيبت حضرت مهدي(عج)، چرا که در صورت معلوم بودن زمان ظهور، به کلي بحث انتظار با تمامي آثار تربيتي آن بي معنا خواهد بود.
ب- معنا پيدا کردن امتحان شيعيان درعصرغيبت، که در صورت مشخص بودن وقت ظهور ديگر امتحان و آزمايش شيعيان مفهومي نداشت و از اين رو دائما شيعه خود را در حال امتحان شدن مي داند.
ج- غافلگير کردن مخالفان و دشمنان. چرا که يکي از حکمت هاي غيبت حضت مهدي(عج) تلاش دشمنان براي نابودي آن حضرت بود. از اين رو، روشن بودن زمان ظهور، دشمنان را براي مقابله و از بين بردن آن حضرت آماده مي ساخت. در حالي که نا معلوم بودن و ناگهاني بودن زمان ظهور باعث غافلگيري دشمنان نيز خواهد شد.
باتشكر
حميدرضاصادقيان
