از زمان تهمورث كه قصرشيرين كنوني در استان كرمانشاه به زبان سانسكريت، هنديا (يعني كنار رودخانه) ناميده مي‌شد، تاكنون، هزاران ايراني بر اثر وزش بادهايي معروف به باد سام (به معناي باد زهرآگين يا باد خفقان‌آور) كه در فصل بهار و تابستان مي‌وزد و منشأ آن صحراي عربستان است، دچار مشکل شده اند و چند سالي است كه پديده ريزگردها، مزيد بر علت شده و بر مشكلات مردم مناطق غرب و جنوب ايران افزوده شده است.
فاجعه ريزگردها برخلاف آنچه گاهي گفته مي‌شود، محدود به چند كشور خاص نيست و به همه مردم جهان مربوط مي‌شود.
بنابراين پيشنهاد مي‌شود تجربه‌آموختگان را در اين زمينه از جمله جنگل‌كاري، توليد مالچ، ساخت سيستم‌هاي اسپرير، ژئوتكنيك، نقشه‌برداري، فيزيك و زمين‌شناسي، حفاظت محيط‌زيست و ساير تخصص‌ها به ياري طلبيد تا راه‌حل‌هاي قابل اجرا، به‌صورت پيشنهاد مطرح شود و در اختيار رسانه‌هاي عمومي قرار گيرد.
اين‌كه دولت‌ها توجه كنند يا نكنند، گناه صاحب‌نظران نخواهد بود. با برپايي چند نشست در عراق يا ايران و تركيه و ديگر نقاط، يك مشكل پيچيده در سطح وسيع قابل چاره‌يابي نيست، با اهميت‌ترين مرحله، چند آزمايش (هيدرومتري) از خاك بستر اراضي تا عمق 15سانتي‌متري و زير 15 سانتي‌متر است تا معلوم شود ذرات به فضا رونده گياه، تجزيه شده است يا رس تك مولكولي و با نمونه‌برداري از آب زيرسطحي و آزمايش (هيدرومتري) مي‌توان وزن مخصوص و عدد Pi خاك منطقه را به‌دست آورد و با آزمايش دیگری مي‌شود مقدار وزن مالچ در هر متر مربع را معلوم كرد.
چه بسا كه با مشخص شدن عدد (pi) خاك و در صورت دسترسي به آب، با عمل كمپكت بستر بتوان مانع برخاستن ذرات شد و احتمال دارد پوشش سطح زمين، گياهان تجزيه شده يا خاك تك مولكولي باشد.
منشأ ريزگردها، ماسه بادي نيست، خاك رس هم نيست، زيرا بالا روندگي ريزگردها، آن‌هم تا ارتفاع چند صدمتري از سطح زمين و طي مسافتي بيش از هزار كيلومتر، نشان مي‌دهد پديده مذكور، جرمي است به مراتب سبك‌تر از ماسه بادي و خاك رس.
چنين جرمي كه بدون وزش باد، ساعت‌ها و روزها به‌صورت معلق در فضا و ارتفاع بيش از هزار متري باقي مي‌ماند، مي‌تواند گياهان فسيل شده در دوران طولاني مدت يا لاي تك مولكولي باشد.
رس و ذرات گچ و آهك و سيمان و آرد گندم و پودر سنگ و هر نوع جرم ديگر كه از الك يك‌دويستم و يك‌چهارصدم عبور كند، وزن مخصوص خود را دارند كه به 1000 و بيش از 1000 برابر وزن مخصوص هوا بر متر مكعب مي‌رسند.
خاك رس از نوع دو مولكولي، درون پوسته‌اي بسيار نازك و به شكل نامنظم قرار دارد مانند خاك رس لالجين همدان كه مشابه آن در سوريه و چين هم وجود دارد و از آن تسبيح و مُهر نماز مي‌سازند، مولكول‌هاي دوگانه رس درون پوسته و در برابر آب، حالت انبساطي پيدا مي‌كند و با خشك شدن، حالت انقباضي به خود مي‌گيرند؛ به همين علت براي ممانعت از ايجاد ترك‌هاي انقباضي، براي كاهگل كاه اضافه مي‌شود و براي ساخت ظروف سفالي و آجر، به گِل ورز داده مي‌شود.
زياد ماندن خاك رس درون آب، باعث مي‌شود به لجن سياه رنگي تبديل شود و با قرار گرفتن در جريان آب و بر اثر اكسيژن آب، پوسته از مولكول‌ها جدا و مولكول‌ها خاصيت انبساطي و انقباضي خود را از دست مي‌دهد و به خاك پوسيده تبديل مي‌شود.
همان عملي كه كرم‌هاي خاكي با فرو دادن خاك مرطوب و تغذيه از پوسته، مازاد را به‌صورت خاك پوك شده دفع مي‌كنند و اين چرخه شب و روز ادامه دارد و موجب كاهش وزن خاك مي‌شود.
همه ما، نام شهر لايجان ـ كه براي سهولت در تلفظ حرف وسط (ه) به آن افزوده‌اند ـ شنيده‌ايم و مي‌دانيم لاي + جان يعني محل يا جاي لاي كه از درون مويرگ انواع و اقسام گياهان بالا مي‌رود و مشكل عمده چاي لاهيجان بر اثر همين مولكول خاك است كه وزن مخصوص آن بر متر مكعب سبك‌تر از رس دو مولكولي است و در مناطق فاقد رطوبت و گرم، حالت بالاروندگي در هوا دارد و رنگ لاي در مقايسه با رنگ رس، سفيد شيري رنگ مي‌شود.
ولي ذرات تجزيه شده گياهي، وزن مخصوص سبكي دارد و در برابر جريان وزش باد، حالت بالاروندگي بيشتري در مقايسه با ذرات اجسامي مانند، خاك و آهك و سيمان و دود دارد.
آزمايش دانه‌بندي روي خاك مبدأ ريزگردها، مي‌تواند اطلاعات خوبي به‌دست بدهد. منطقي است كه به‌جاي اتلاف وقت در جلسات طولاني، با انجام آزمايش‌هاي مختلف و مقايسه حالت فيزيكي سطحي و زيرسطحي خاك و از اينها مهم‌تر، با نمونه‌برداري براي شناسايي باكتري عامل كزاز و ميكروب سياه زخم، آن هم براي اين‌گونه ريزگردها ـ كه در تمام اعضاي بيروني و دروني انسان و طيور و دام نفوذ كند ـ عواقب هجوم ريزگردها را بررسي كنيم.
