يك هفته بعد، پزشكان مجبور شدند نوزاد را از طريق سزارين و 13 هفته زودتر به دنيا آورند. پس از گذشت 2 ماه، سليا 1.8 كيلوگرم وزن داشت و در اتاقك شيشه‌اي بيمارستان اطفال دانشگاه كاليفرنيا نگهداري مي‌شد. بخت با سليا يار بود كه در بيمارستان آموزشي با امكانات پيشرفته براي مراقبت از نوزادان متولد شده بود.
نوزادان زودرس با مشكلات بالقوه عديده‌اي روبه‌رو هستند كه از آنها مي‌توان به انتروكوليت نكروزان (necrotizing enterocolitis) اشاره كرد كه در آن، ديواره روده آسيب مي‌بيند و باكتري‌ها وارد آن مي‌شوند، حدود يك چهارم نوزاداني كه به اين بيماري مبتلا مي‌شوند، جان خود را از دست مي‌دهند و آنهايي هم كه زنده مي‌مانند، تا سال‌ها از مشكلات عصب شناختي رنج خواهند برد.
دكتر مارك آندروود كه يكي از متخصصان اطفال در اين بيمارستان است، در جستجوي يافتن نوعي درمان براي اين بيماري است. تمركز اصلي او بر خلاف ديگران، نه بر دارو كه بر رژيم غذايي است.
دكتر آندروود بر اين باور است با دادن معجوني از بروبوتيك‌ها (باكتري‌هاي سالم) و پري‌بوتيك‌ها (غذايي كه آن باكتري‌ها مصرف مي‌كنند) مي‌توان جلوي بسياري از موارد انتروكوليت نكروزان را گرفت. او بشدت مجذوب تاثيرات غذاي فوق‌العاده و يكتايي است كه در اين ميان وجود دارد و اين غذا چيزي نيست جز شير مادر.
بروس جرمن، شيميدان دانشگاه كاليفرنيا مي‌گويد: شير يك پيشگيري‌كننده فوق‌العاده از بيماري‌ها و بهبوددهنده عملكرد بدن است. ما انسان‌ها با درك چگونگي عملكرد مواد مختلف موجود در شير مادر، مي‌توانيم در هر سن و سالي از فوايد آن بهره‌مند شويم. يكي از كاركردهاي مهم شير مادر در نوزادان عبارت است از پيشگيري از بيماري‌هاي نوزادان و بهبود بخشي سيستم ايمني از طريق ايجاد نوعي تعادل در باكتري‌هاي موجود در روده و ساير قسمت‌هاي بدن.
بسياري از پژوهشگران اكنون بر اين باورند كه شيردهي نوعي انطباق حفاظتي (و نه فقط تغذيه‌اي) تكامل يافته است.
وضعيت سليا را در نظر بگيريد. با اين‌كه در بيمارستاني با پيشرفته ترين تجهيزات نگهداري مي‌شود، باز هم در معرض خطرات مختلف قرار دارد.
جنين در برابر باكتري‌ها بسيار آسيب‌پذير است، زيرا تا قبل از تولد چندان در معرض ذرات بيماري‌زا يا ساير ميكروب‌ها نبوده است.
نوزاد پس از تولد، از چند طريق در معرض ميكروب‌هاي مختلف قرار مي‌گيرد: ابتدا از قرار گرفتن در مجراي زايش كه سرشار از انواع باكتري است، سپس از طريق قرار گرفتن در آغوش مادر كه در حال ايده‌آل با شيردهي در همان اول همراه است.
ميكروب‌هاي خوب و بد بتدريج وارد بدن نوزاد مي‌شوند و سيستم ايمني بدن نوزاد، آنها را شناسايي مي‌كنند، اما براي سليا كه با سزارين به دنيا آمده بود و در اتاقكي مجزا نگهداري مي‌شد، اكثر باكتري‌ها را مي‌بايست نه از مادرش بلكه از بيمارستان به دست مي‌آورد.
از آنجا كه هنوز سنش براي مصرف شير مادر مناسب نيست، از نوع خاصي غذا استفاده مي‌كند كه عبارت است از ويتامين مايع و چند قطره از شير مادرش. اين غذا به وسيله يك سوند از طريق بند ناف به بدن نوزاد منتقل مي‌شود.
برخي پژوهشگران از جمله دكتر آندروود بر اين باورند كه اين نوع تغذيه، سبب بيمار كردن نوزادان مي‌شود. براي نوزادان زودرس، عفونت بسيار سريع و شديد پديدار مي‌شود، ولي احتمال ابتلاي نوزاداني كه از شير مادر تغذيه مي‌كنند به انتروكوليت نكروزان، 50 درصد كمتر از آنهايي است كه از شير مادر محروم هستند.
اين آمارها سبب شد دكتر آندروود و همكارانش بيشتر به بررسي شير مادر روي آورند. يافته‌هاي آنان ممكن است نه فقط براي نوزادان كه براي همه انسان‌ها در هر سني مهم و تاثير گذار باشد.
متاسفانه تا همين اواخر، پژوهشگران توجه چنداني به شير مادر نمي‌كردند. دليل اين بي‌توجهي نيز اين بود كه در كشورهاي توسعه يافته، نوزادان مي‌توانند بدون شير مادر بزرگ شوند.
بسياري از پزشكان و پژوهشگران سال‌ها فكر مي‌كردند شير مادر فقط از نظر تغذيه‌اي داراي اهميت است و به اين ترتيب مي‌توان شير خشك را جايگزين كرد. امروزه فقط در ايالات متحده صنعت شيرخشك‌سازي براي نوزادان درآمدي بالغ بر سه و نيم ميليارد دلار دارد.
متاسفانه هزينه‌هاي پژوهشي مصرف شده براي بهبود كارايي صنعت لبنيات بسيار بيشتر از هزينه اختصاص يافته براي بررسي و مطالعه در مورد شير مادر بوده، اما در اين ميان، اوضاع كم‌كم به سود شير مادر در حال تغيير است.
يكي از كساني كه متوجه اهميت بيشتر شير مادر شد، پژوهشگر تغذيه به نام بروس جرمن بود. چند سال پيش بود كه پرسشي مهم ذهن پروفسور جرمن را به خود مشغول كرد: «كدام غذاست كه براي سلامت انسان، بيشترين فايده را دارد؟» كه البته جوابش به اين پرسش، «شير» بود.
يكي از كاركردهاي شير مادر پيشگيري از بيماري‌هاي نوزادان و بهبود سيستم ايمني از طريق ايجاد تعادل در باكتري‌هاي موجود در روده و ساير قسمت‌هاي بدن است
پروفسور جرمن به بررسي پژوهش‌هاي ساير دانشمندان درباره شير مادر پرداخت.
وي مشاهده كرد برخي پژوهشگران، شير مادر را عاملي براي رفع علل بيماري‌زا و حتي آن را ضد التهاب و تقويت‌كننده سلول‌هاي ايمني نوزاد مي‌دانند، اما اين پژوهشگران نتوانسته بودند به ساز و كار اين مساله پي ببرند.
اگر فقط مي‌شد نحوه انجام اين امور را مشخص كرد و موادي كه اين تاثيرات مثبت را داشتند، شناسايي كرد و به توليد انبوه رساند، امكان توليد موادي براي درمان بيماري‌هاي مختلف ـ از اسهال گرفته تا سرطان و ايدز ـ فراهم مي‌شد.
يك دسته خاص از مواد موجود در شير مادر، توجه پروفسور جرمن را بيشتر به خود جذب كرد. اين دسته از مواد اوليگوساكاريدها نام دارند. اين نوع مولكول‌هاي قندي كه جزو اصلي ترين مواد جامد موجود در شير هستند، قابل هضم نيستند.
پرسشي كه در اين ميان مطرح مي‌شود، اين است كه اگر اين مواد قابل هضم نيستند، دليل حضور گسترده آنها در شير چيست؟ وي حدس مي‌زد پاسخ اين پرسش، ميكروب‌هاي موجود در بدن باشد.
اگر اين مولكول‌ها براي بدن ما نقش تغذيه گر داشته باشند، شايد وظيفه تغذيه رساني به ميكروب‌هايي را دارند كه موجب بهبود سلامت ما مي‌شوند.
به اين صورت بود كه پروفسور جرمن، گروهي پژوهشي از شيميدانان و زيست‌شناسان مولكولي تشكيل داد تا اوليگوساكاريدها را از شير گرفته و تاثير آنها را روي باكتري‌هاي مختلف مورد بررسي قرار دهند.
تاكنون پژوهشگران توانسته‌اند 150 نوع اوليگوساكاريد مختلف را در شير مادر شناسايي كنند. پژوهشگران بر اين باورند شايد حدود 200 نوع اوليگوساكاريد در شير مادر وجود داشته باشد. اين قندها از تركيب سه تا 20 منوساكاريد (قند ساده) به وجود مي‌آيند و البته تجزيه و بررسي آنها دشوار است. يكي از پژوهشگران اين گروه تصميم گرفت از فناوري جديد كروماتوگرافي براي بررسي بيشتر اين مواد استفاده كند.
يكي ديگر از فناوري‌هاي مورد استفاده در اين رابطه، يك سيكلوترون مغناطيسي فوق‌العاده قوي بود. اين وسيله استوانه‌اي شكل، سبب چرخش مواد در يك مسير دايره‌اي مي‌شود و امكان تجزيه مواد از طريق ليزر و اندازه‌گيري جرم ذرات جدا شده براي دانشمندان فراهم آيد.
با اين كه اين فرآيند‌ها بسيار وقتگير و طاقت‌فرسا بود، اما سرانجام اين گروه پژوهشي توانست چندين قند جديد در شير مادر شناسايي كند كه ممكن است نقشي مهم در سلامت انسان داشته باشند.
يكي ديگر از فعاليت‌هاي اين گروه، بررسي نحوه كاركرد اين قندهاست. به عنوان مثال در لوله‌هاي آزمايش پوشيده از اوليگوساكاريد و خالي از اكسيژن، باكتري‌هاي خاصي را رشد دادند. هدف از اين كار شبيه سازي محيط روده انسان بود. همچنين باكتري‌هاي موجود در مدفوع نوزادان مورد بررسي قرار گرفت.
نتيجه اين شد كه نوعي خاص از باكتري به نام بيفيدوباكتري كه در مدفوع نوزاد شيرخوار فراوان است، از نوعي اوليگوساكاريد تغذيه مي‌كند. با اين‌كه انسان نمي‌تواند اين نوع اوليگوساكاريد را هضم كند، اما بيفيدوباكتري‌ها از اين ماده تغذيه مي‌كنند.
در واقع اين ماده توسط اين نوع باكتري مصرف مي‌شود، لذا ميكروب‌هاي مضري كه در بدن نوزاد وجود دارد، نمي‌تواند چيزي براي تغذيه بيابد.
همين مطالعه سبب شد در بيمارستان نوزادان دانشگاه كاليفرنيا، شير مادر غني‌شده با اوليگوساكاريدها به نوزاداني كه رشد مطلوبي ندارند، داده شود تا با بيفيدوباكتري‌ها رشد مطلوبي داشته باشند.
هدف اين است كه مقادير كافي باكتري و قند مصرفي آن را براي روده فراهم كنند تا كمبودهاي روده در اين زمينه جبران شود.
بيفيدوباكتري در يك فرآيند آزمايشگاهي توليد مي‌شود و به شكل محلولي قابل حل درمي‌آيد. پژوهشگران بر اين باورند كه اين كار مي‌تواند نقش مهمي در حفظ جان نه فقط نوزادان زودرس، بلكه نوزدان معمولي و كودكان كم‌سن و سال در كشورهاي در حال توسعه داشته باشد. كشورهاي در حال توسعه از نظر عفونت‌هاي روده كه منجر به اسهال مي‌شود، وضعيت چندان مطلوبي ندارند.
گام بعدي در اين راه عبارت است از توليد انبوه انواع قندهاي مهمي كه در شير وجود دارد. يكي از راه‌هاي پيشنهادي، استفاده از شير گاو است، زيرا در شير گاو انواع مختلف قندهاي گروه اوليگوساكاريد وجود دارد كه البته ميزان اين قندها پايين است.
يكي ديگر از قندهاي گروه اوليگوساكاريد كه نويدهايي براي آينده به همراه دارد، ديسياليلاكتو ـ ان ـ تترواس نام دارد.
اين قند سبب كاهش مرگ و مير ناشي از انتروكوليت نكروزان در موش‌ها از 25 درصد به پنج درصد شد. پژوهشگران حدس مي‌زنند اين ماده با تقويت رشد باكتري‌هاي مفيد يا كم كردن التهاب روده، اين عملكرد مثبت را از خود نشان دهد.
مطالعات همچنين نشان مي‌دهد اين تركيب مي‌تواند به نوعي انگل‌هاي بيماري‌زا و مرگ‌آور اسهال خوني آميبي متصل شود. در واقع ساختار اين مواد همانند مولكول‌هاي سطح سلول‌هاي اپيتليال روده است.
وقتي انگل‌هاي بيماري‌زا قصد چسبيدن به سطح روده را دارند، اين مواد را با سطح روده اشتباه مي‌گيرند و به اين صورت به دام مي‌افتند و اين مساله به دفع اين انگل‌ها مي‌انجامد.
اين يافته مي‌تواند به نجات جان كودكان و بزرگسالان زيادي كمك كند، زيرا اسهال خوني آميبي سومين عامل مرگ و مير ناشي از انگل در دنياست البته توليد اين نوع خاص اوليگوساكاريد دشوار است، اما ماده مشابهي كه در شير گاو وجود دارد تا حدي مي‌تواند اثرات مشابهي داشته باشد.
شير مادر همچنين سبب جلوگيري از فعاليت استرپتوكوك پنومونيه مي‌شود. اين باكتري سبب ايجاد عفونت‌هاي تنفسي و گوش مي‌شود.
شايد همين امر دليلي باشد بر اين كه نوزاداني كه از شير مادر تغذيه مي‌كنند، كمتر از آنهايي كه شير مادر نمي‌خورند به چنين عفونت‌هايي دچار مي‌شوند.
پژوهشگران همچنين نوعي ديگر از اوليگوساكاريد را يافته‌اند كه به برخي حيوانات در دفع كامپيلوباكتري وبا و نيز عامل ايجاد نوعي خاص از اسهال كمك مي‌كند. شايد در آينده شاهد عرضه محصولي در داروخانه‌ها باشيم كه محتويات مفيد شير مادر را در خود داشته باشد.
بتازگي يك شركت داروسازي به توليد نوعي مكمل غذايي از مواد مفيد موجود در شير مادر پرداخته است. محصول اين شركت شايد تا حدي از مرگ ناشي از اسهال يك ميليون كودك در كشورهاي در حال توسعه جلوگيري كند.
در اين ميان، نوزاداني كه از شير مادر محروم هستند و در عين حال در معرض عوامل بيماري‌زاي زيادي در محيط قرار دارند، مي‌توانند بهترين بهره را از اين مكمل ببرند.
پژوهشگران با بررسي چربي موجود در شير مادر مشاهده كردند اين چربي مي‌تواند از آلوده شدن سلول‌هاي بدن توسط ويروس اچ.آي.وي جلوگيري كند.
همچنين يك تركيب ديگر به دست آمده از شير مادر مي‌تواند جلوي ناتواني سلول‌هاي ايمني حاصله از ويروس اچ.آي.وي را بگيرد.
شركت‌هاي توليد شير خشك نيز در اين حركت همراه شده‌اند و برخي مواد مفيد موجود در شير مادر نظير بعضي انواع اوليگوساكاريد را به توليدات خود افزوده‌اند. اين شركت‌ها همچنين به سرمايه‌گذاري روي اين طرح‌هاي پژوهشي روي آورده‌اند.
طرح بعدي كه پروفسور جرمن و همكارانش در دست بررسي دارند، عبارت است از استخراج ليپيد‌هاي موجود در شير مادر و بررسي تاثير آن بر پوست نوزادان زودرس.
با اين‌كه مطالعات جدي روي تاثيرات مثبت شير مادر سابقه چنداني ندارد، اما به نظر مي‌رسد اشتياق به پژوهش و مطالعه در مورد آن به طور روزافزون در حال افزايش است.
دانشمندان اميدوارند با بررسي تك‌تك مواد موجود در شير مادر، روش‌هاي مناسبي براي پيشگيري يا درمان بسياري از بيماري‌هاي كودكان و نيز افراد بزرگسال بيابند. (جام جم - ضميمه سيب)
