رنگ و روی پریده تهرانی‌ها

تاریخ نشان می دهد که بنا ها و معماران اولین افرادی بودند که از عناصر رنگی درابنیه شهر و ساختمان ها البته با میل، سلیقه و تجربه خودشان استفاده کردند.

یکصد سال پیش وقتی اولین بلدیه ایران در طهران کار خود را آغاز کرد شهر سامانی یافت و مشکلات تاحدودی کم شد.

چندی بعد و در دوره فعالیت میرزا عباس مهندس باشی دگرگونی و آرایش پایتخت با اقتباس از الگوهای معماری ایرانی و فرنگی آغاز شد و این در حالی بود که رنگ ها و نقوش از پیکره عمارت ها و کاخ ها بیرون آمدند و بر جان شهر نشستند.

پس از آن حسام الدین دولت آبادی در سال 1326 استفاده از رنگ و آرایش های متنوع را در نمای کلی شهر بصورت یک قانون مدون البته با الگوبرداری از روش اروپایی مطرح کرد و این گونه زمینه ای فراهم شد تا چهره قدیمی و فرسوده تهران آن روزگار تاحدودی ترمیم شود.

رنگ در جغرافیای شهر

تاریخ نشان می دهد که بنا ها و معماران اولین افرادی بودند که از عناصر رنگی در ابنیه شهر و ساختمان ها البته با میل، سلیقه و تجربه خودشان استفاده کردند. در این زمان رنگ بیش از آن که جنبه زیباسازی داشته باشد وسیله ای بود برای فخر فروشی به دیگران و افتخار به شهر نشینی. اما بهره برداری ابزاری از رنگ با هدف بهبود فضای

بصری شهر را می توان به زمان گسترش میدان، دروازه ها، بازارچه ها و گذرها نسبت داد.

امروزه توسعه شهرنشینی باعث شده مردم با نوعی بهم ریختگی و ناهماهنگی در فضاهای بصری مواجه شوند که در این حالت ورود رنگ به برخی المان های گسترده نظیر خیابان ها، ساختمان ها و همه عناصر دیده شونده می تواند بی میلی ایجاد شده را به آراستگی و ظاهری انگیزه بخش تبدیل کند و به طرق مختلف در آرامش روحی و روانی شهروندان تاثیر بگذارد.

«کمال الدین کاویانی بهجت» کارشناس معماری می گوید «در شهرها به دلیل تراکم بالای کار و زندگی در کنار هم به الوان های شاد و محرک نیازمندیم تا با استفاده از آنها علاوه بر ایجاد جذابیت های روانی و بصری به یک نواختی مناسبی در همه اجزای شهر برسیم. رنگ ها می توانند هویت بومی یک محله را برایمان زنده کنند و در عوض این قابلیت را دارند که نماهای ناخوشایند را از منظر نگاه مان پنهان نگه دارند.»

پایتخت بی رنگ و لعاب

رنگ‌های استفاده شده در تهران از نوع رنگ‌های روغنی و به ندرت رنگ‌های ماشینی هستند و به دلیل شرایط مختلف جوی و آلودگی‌های موجود، ماندگاری بسیار كمی دارند و به مرور زمان شفافیت و قابلیت خود را از دست می‌دهند

رنگ به عنوان یكی از مهم‌ترین عناصر بصری می‌تواند نمودی فعال و تاثیرگذار در منظر عمومی یك شهر داشته باشد با این همه ضوابط و اصول مرتبط با كاربرد رنگ در شهر مدون نشده و این بخش از زیباسازی شهرها بر پایه سلیقه های مدیران و كارشناسان هدایت می شود.

به گفته كارشناسان رنگ و نقاشی در سازمان زیباسازی شهر تهران، در حال حاضر هیچ گونه ضابطه‌ای حتی به لحاظ نظارت تخصصی، بر روند رنگ‌آمیزی شهری حاكمیت ندارد و بیشتر مناطق بدون هر گونه كارشناسی و بر پایه سلیقه‌های شخصی اقدام به این كار می‌كنند. به عقیده این افراد تغییرات پی در پی كادر مدیریتی، اجرایی بودن سیستم شهرداری‌ها و تخصصی نبودن تصمیم‌گیری‌ها در سطح خرد و كلان از دلایل نابسامانی و معضلات رنگ در منظر شهری است.

«سید محمود شعیبی»، مدیر اداره نقاشی دیواری و گرافیك ‌شهری دلیل نبودن ضابطه خاص پیرامون رنگ‌آمیزی در مبلمان تهران را ضعف مدیریتی عنوان می‌كند و می‌گوید: «در حالی كه در سازمان زیباسازی شهر تهران گروه‌های تخصصی و كمیته‌های فنی برنامه‌ریز و سیاست‌گذار در زمینه نقاشی‌های دیواری، رنگ‌آمیزی مبلمان شهری، مجسمه‌ها و معماری در حال كار هستند، طرح‌ها و برنامه‌ها و سیاستگذاری‌های این افراد جدی گرفته نمی‌شود و این گروه‌ها در سازمان هیچ جایگاه خاصی ندارند.»

این موضوع در حالی مطرح می‌شود كه در كشورهای اروپایی، كمیته‌های نقاشی دیواری برای 15 سال آینده شهر هم سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی پیش‌بینی‌های لازم در صورت تغییر بافت‌ها و معماری‌‌ها سال‌های آینده را هم در نظر می‌گیرند و بر همین اساس برنامه‌های آینده نقاشی و گرافیك شهری را تدوین می‌كنند.

معیارهای رنگ‌آمیزی مبلمان شهری

تقسیمات منطقه‌ای، عناصر مختلف شهری، معماری و بافت منطقه‌ای از معیارهای اصلی رنگ‌آمیزی مبلمان شهری محسوب می‌شوند. در تقسیمات منطقه‌ای عناصری مانند ویژگی‌های منطقه به لحاظ اقلیمی و آب و هوایی، ویژگی‌های فرهنگی، مبلمان، علایم هدایتی، كیوسك‌ها، جدول‌ها، نرده‌ها و پل‌های عابر مورد توجه قرار می‌گیرد.

همچنین نوع رنگ بر پایه پژوهش‌های رنگ از منظر و روان‌شناسی شهری، پژوهش‌های روانكارانه هر منطقه و طبقه‌بندی نیازهای رنگی بر اساس فرهنگ هر منطقه، رنگ در فضای سبز شامل رنگ‌بندی در گل‌آرایی و فضای سبز، هارمونی رنگ‌های طبیعی فضای سبز با رنگ حصار‌ها و عناصر جنبی موجود در فضا و معماری، پژوهش‌های تكنولوژیك و شیمیایی رنگ و مصالح ماندگار و سازگار با شرایط محل و شرایط اقلیمی آن، تعیین می‌شود. همچنین كارشناسان به لحاظ شرایط اقلیمی فصل‌های تابستان و بهار را برای این كار پیشنهاد می‌كنند.

تهران از جمله شهرهایی است كه به لحاظ بصری و منظر عمومی دارای اغتشاشات و بی‌نظمی‌های فراوانی است و با كمی دقت می‌توان وجود این بی‌نظمی‌ها را در تمام نقاط و سیمای شهر احساس كرد. عوامل متعددی مانند آلودگی هوا ضعف تجهیز اصولی و مناسب در مبلمان شهری، وجود عناصر ناقص زیبایی و خوانایی محیط، رنگ‌آمیزی‌های غیراصولی و سلیقه‌ای عناصر مبلمان شهری هم‌چنین معضلات ترافیكی در به‌وجودآوردن این اغتشاشات نقش ویژه‌ای ایفا می‌كنند.

شعیبی وجود رنگ مناسب در یك محیط شلوغ با مبلمان فرسوده و بی‌روح مانند تهران را برای ایجاد نشاط و آرامش در شهروندان ضروری می‌داند و هم‌چنین این عنصر را عاملی برای كمتر به نظر رساندن این خرابی‌ها و فرسودگی‌ها می‌داند.

كیفیت رنگ‌آمیزی

با توجه به شواهد و مدارك موجود، موضوع رنگ در تهران هیچ‌گاه چه در گذشته و چه در حال حاضر تخصصی دنبال نشده و كیفیت كاربرد رنگ در شهر از سوی اغلب كارشناسان ضعیف ارزیابی می شود.

به گفته كارشناسان رنگ‌های استفاده شده در تهران از نوع رنگ‌های روغنی و به ندرت رنگ‌های ماشینی هستند و به دلیل شرایط مختلف جوی و آلودگی‌های موجود، ماندگاری بسیار كمی دارند و به مرور زمان شفافیت و قابلیت خود را از دست می‌دهند. حال آنكه خصوصیات تركیب مواد شیمیایی این رنگ‌ها باید به گونه‌ای انتخاب شوند كه در مقابل نور، شرایط اقلیمی و آلودگی‌های محیطی، ماندگاری و سازگاری زیادی داشته باشند.

البته در سال‌های اخیر برای بیشتر كردن طول عمر این رنگ‌ها از برخی پیگمنت‌ها و چسب چوب در تركیب رنگ‌ها استفاده می‌شود. اما این كارها مقطعی هستند. واتر بیس‌ها (water base) مانند رنگ‌های آكرلیك ساختمانی به دلیل نوع رزین و تركیبات آنها مورد توجه كارشناسان قرار گرفته است. خصوصیت مهم این رنگ‌ها قابلیت انعطاف آنها در مقابل انقباض و انبساط در فصول مختلف سال است.

نقش رنگ‌ در خوانایی و هویت محیط

رنگ به عنوان یكی از عناصر تلطیف كننده محیط، می‌تواند تاثیرات بسیاری در هویت‌بخشی و خوانایی محیط به وجود آورد. باید توجه داشت كه نمی‌توان همه جای شهر را به شكل یكسان و یكدست رنگ‌آمیزی كرد. با توجه به اینكه مبلمان شهری در بیشتر كشورهای دنیا از عناصر خوانایی محیط محسوب می‌شود. رنگ این عناصر هم می‌تواند جزیی از هویت و خوانایی محیط شوند.

گاهی باید برخی از عناصر مبلمان به شكل واحد رنگ شوند. مانند سطل‌های زباله، صندوق‌های پست و كیوسك‌های تلفن. اما الزامی برای متحد بودن رنگ بقیه عناصر وجود ندارد و شرایط فرهنگی و بافتی هر منطقه در تعیین نوع و جنس رنگ تعیین‌كننده است.

محمود شعیبی در پاسخ به اینكه آیا تاكنون اقدامی برای ایجاد خوانایی محیط با رنگ و مبلمان شهری انجام شده می‌گوید: «تاكنون هیچ كاری انجام نشده و عملا هم انجام نخواهد شد زیرا مسئولان ما انجام چنین كاری را یك كار فانتزی محسوب می‌كنند. هر چند پیرامون این موضوع طرح‌های تحقیقاتی و مطالعاتی بسیاری انجام شده ولی هیچ‌گاه این طرح‌ها تصویب نشدند. مانند طرح‌های پیشنهادی درباره بافت‌های تاریخی كه هیچ‌گاه تحقق نیافت.

به نظر شما شهری با این رنگ آمیزی چشم را نوازش نمی دهد ؟