نذر، عهد يا قسم، مثلا انسان نذر كند يا با خداى خود عهد كند يا قسم بخورد كه اگر در فلان كار موفق شد، يا از فلان بيمارى شفا پيدا كرد چند روز در مسجد معتكف شود.(در بحثهاى آينده خواهد آمد كه حداقل مدت اعتكاف سه روز است.)
شرط ضمن عقد، مثلا هنگام قرار داد اجاره منزل، صاحب خانه شرط مىكند كه مستاجر هر سال پنج روز در مسجد معتكف شود و مستاجر نيز اين شرط را مىپذيرد.
اجاره، مثلا شخصى اجير مىشود كه با دريافت مزد-يا بدون دريافت مزد-از طرف ميت در مسجد معتكف شود.(مانند نماز استيجارى)
زمان اعتكاف
4-در طول سال در هر زمانى كه انسان بتواند، حداقل سه روز در مسجد بماند و روزه بگيرد صحيح است (تفصيل اين مساله در بحث مدت اعتكاف و روزه اعتكاف خواهد آمد.) ولى بهترين زمان براى اعتكاف ماه مبارك رمضان و در ماه رمضان، دهه آخر آن است.
5-س:آيا اعتكاف نذرى را مىتوان در ماه رمضان انجام داد؟
آية الله بهجت:مانعى ندارد.
آية الله مكارم:مانعى ندارد، مگر اينكه نيت او غير ماه رمضان باشد.
آية الله صافى:اگر نذر مطلق يا مقيد به ماه رمضان باشد اشكال ندارد.
6-س:افضل اوقات اعتكاف چه زمانى است؟آيا ايام البيض ماه رجب فضيلتخاصى براى اعتكاف دارد؟ (ايام البيض سيزدهم و چهاردهم و پانزدهم.)
آية الله مكارم:بهترين اوقات اعتكاف، ماه مبارك رمضان و از همه بهتر دهه آخر آن است.
آية الله بهجت:افضل اوقات ماه رمضان استخصوصا در دهه آخر آن و ايام البيض رجب نيز تاكيد شده است.
شرايط اعتكاف
7-در صحت اعتكاف، امورى شرط است كه برخى از آنها مربوط به شخص معتكف و برخى مربوط به خود اعتكاف است كه در اينجا به بيان آن شرايط، و احكام لازم آنها مىپردازيم.
شرايط معتكف:
1-عقل.(از ديوانه صحيح نيست)
2-ايمان (1) .(از غير مؤمن صحيح نيست)
3-قصد قربت.(هر گونه ريا و خود نمايى، اعتكاف را باطل مىكند).
4-روزه دارى در ايام اعتكاف.
5-اجازه گرفتن از كسى كه اجازه او لازم است.
شرايط اعتكاف:
1-از سه روز كمتر نباشد.(زمان)
2-در مسجد جامع باشد.(مكان)
3-ادامه ماندن در مسجد و خارج نشدن از آن.
نيت اعتكاف
8-اعتكاف، همانند ساير عبادات، بايد با نيت و قصد قربتباشد و هر گونه ريا و خود نمايى و قصد غير الهى آن را باطل مىكند.
9-در نيت اعتكاف، قصد وجه شرط نيست، يعنى لازم نيست قصد كند كه اعتكاف واجب استيا مستحب.
10-كسى كه بخواهد در نيت اعتكاف، قصد وجه كند، در اعتكاف واجب نيت وجوب و در اعتكاف مستحب، نيتاستحباب مىكند و واجب بودن اعتكاف در روز سوم ضررى ندارد، هر چند بهتر است كه از روز سوم نيت وجوب كند.
11-از آغاز تا پايان اعتكاف، بايد با نيت و قصد قربتباشد، بنابر اين اگر به همين قصد، اعتكاف را شروع كند صحيح است، همچنين اگر به قصد اينكه فردا معتكف شود به مسجد برود و از اول وقت(طلوع فجر)در آنجا باشد صحيح است.
12-س:زمان نيت اعتكاف چه وقتى مىباشد؟و آيا اول شب مىشود نيت كرد؟
آية الله تبريزى:زمان نيت اعتكاف، وقتشروع اعتكاف است كه طلوع فجر مىباشد و با استمرار نيت اول شب هم مانعى ندارد.
13-س:آيا در اعتكاف نيازى به قصد نمودن عبادات ديگر هم هست؟
آية الله صافى:احتياط مستحب است.
آية الله مكارم:قصد عبادت ديگرى در آن شرط نيست. آية الله بهجت:ظاهرا معتبر است در اعتكاف منضم شدن قصد عبادت ديگرى كه خارج از اوست.
14-س:آيا تجديد نيت در روز سوم اعتكاف مستحب لازم است؟
آية الله صافى:بهتر است كه تجديد نيت وجوب نمايد.
آية الله بهجت:تجديد نيت در روز سوم لازم نيست، گر چه احوط است.
آية الله مكارم:تجديد نيت لازم نيست.
نيابت در اعتكاف
15-انسان مىتواند اعتكاف را براى خود يا براى ديگرى بجاى آورد.به قسم دوم، اعتكاف نيابتى گفته مىشود.
16-اعتكاف به نيابت ميتبىاشكال است ولى به نيابت از انسان زنده، بنابر احتياط به قصد رجاء، اشكال ندارد (2) .پس به طور خلاصه مىتوان در اين بخش اعتكاف را اينگونه تقسيم كرد:
اعتكاف:
1-براى خود
2-براى ديگران: 1-به نيابت از ميت، 2-به نيابت از زنده
ياد آورى:
گر چه روزه به نيابت از انسان زنده صحيح نيست ولى روزه گرفتن در اعتكاف مانند نماز براى طواف است كه به تبع عمل ديگر لازم مىشود و همچنانكه طواف و نماز آن به نيابت زندهها صحيح است اعتكاف و روزه آن نيز صحيح است.
17-اعتكاف به نيابت از دو يا چند نفر، صحيح نيست، ولى مىتواند اعتكاف را به نيتخود بجا آورد و ثواب آن را به ديگران اهدا كند، خواه يك نفر باشد يا چند نفر، زنده يا مرده.
18-س:آيا اعتكاف را به نيابت از كسى كه مرده است و يا به نيابت از كسى كه زنده است مىتوان انجام داد؟
آية الله تبريزى:به نيابت از ميت مانعى ندارد ولى به نيابت از حى[زنده]اشكال دارد.
عدول از نيت اعتكاف
19-عدول از اعتكافى به اعتكافى ديگر جايز نيست، و فرقى نيست كه هر دو واجب باشد، مثلا از اعتكاف استيجارى (كه براى ديگرى با دريافت مزد انجام مىدهد) به نذرى، يا هر دو مستحب، مثلا از اعتكاف براى خود به اعتكاف نيابتى تبرعى (داوطلبانه و بدون دريافت مزد) يا يكى واجب و ديگرى مستحب، مثلا از ابتدا به نيت اعتكاف نذرى در مسجد مانده و در روز دوم نيت را از نذر به استحباب برگرداند.
20-عدول از نيابتشخصى به نيابت از شخص ديگر جايز نيست، مثلا دو روز به نيابت«على»معتكف بوده و روز سوم به نيابت از«حسن»اعتكاف كند.
21-اگر قصد داشته كه اعتكاف را براى خودش انجام دهد، پس از شروع نمىتواند نيت را برگرداند، و به نيابت از ديگرى به اتمام برساند، همچنانكه عكس اين نيز جايز نيست.
روزه اعتكاف
22-انسان، در ايام اعتكاف بايد روزه بگيرد، بنابر اين، كسى كه نمىتواند روزه بگيرد، مانند، مسافر، مريض و زن حايض يا نفساء و كسى كه عمدا روزه نگيرد، اعتكافش صحيح نيست.
23-مسافر و مريض اگر معتكف شوند صحيح نيست ولى زن حايض يا نفساء نه تنها اعتكافش صحيح نيستبلكه به جهت توقف در مسجد گناه كار است.
24-اعتكاف در روز عيد فطر و قربان يا دو روز قبل از عيد به طورى كه روز سوم آن عيد باشد صحيح نيست.
25-لازم نيست كه روزه، مخصوص به اعتكاف باشد، بلكه هر روزهاى باشد صحيح است، مثلا در ايام اعتكاف، روزه قضا يا نذرى يا استيجارى (3) بجا آورد.
26-اگر شخصى نذر كند كه در ايام معينى معتكف شود (4) و در همان ايام روزه نذرى يا استيجارى بر عهده او باشد، مىتواند در همان اعتكاف، روزه نذرى يا اجارهاى خود را بجا آورد. ولى اگر نذر اعتكاف بدين گونه بوده است كه روزه براى اعتكاف يا به خاطر اعتكاف باشد، كفايت از روزه نذرى يا اجارهاى نمىكند (5) .
27-انسان مىتواند نذر كند، در سفر روزه بگيرد و به نظر برخى مراجع معظم تقليد، حتى هنگام سفر هم مىتواند نذر كند كه روزه بگيرد و در اين صورت اعتكافش صحيح است.به يك استفتاء توجه كنيد:
28-س:آيا در مسافرت مىشود روزه در سفر را نذر كند؟
آيات عظام خامنهاى، سيستانى، بهجت:مىتواند.
آية الله مكارم:اشكال دارد ولى اگر نذر كرد، احتياط آن است كه به نذر خود عمل كند.
آية الله فاضل:خير.
29-س:آيا هر گونه روزه، و لو استيجارى و...براى اعتكاف كافى است؟
آية الله فاضل:خير، بلكه روزه اعتكاف بايد به نيت كسى باشد، كه اعتكاف به نيت او انجام مىگيرد، لذا كفايت روزه استيجارى و غيره براى كسى كه در نيتخود اعتكاف نموده محل تامل و اشكال است.
آية الله مكارم:كفايت روزه استيجارى براى اعتكاف مشكل است.
آية الله بهجت:كافى است.
اجازه اعتكاف
30-اين افراد بدون اجازه، نمىتوانند معتكف شوند:
زن بدون اجازه شوهرش، (6) در صورتى كه اعتكاف موجب از بين رفتن حق او باشد، بنابر احتياط واجب (7) اجازه او لازم است.
فرزند بدون اجازه والدين، (8) در صورتى كه اعتكاف او موجب اذيت و آزار آنان باشد و اگر موجب اذيت و آزار آنان باشد و اگر موجب اذيت و آزار آنها هم نباشد احتياط مستحب (9) است اجازه بگيرد.
كسى كه در استخدام ديگرى است، مانند برخى از كارگران و كارمندان، در صورتى كه قرار داد اجاره به گونهاى است كه منفعت اعتكاف را نيز در بر مىگيرد، يعنى اعتكاف با عمل به اجاره منافات دارد.
31-در اعتكاف، بلوغ شرط نيست، بنابر اين اگر كودك مميز معتكف شود، صحيح است.
