انسان موحد كه به حكم وقوف در عرفات و مشعر به مقام والای معرفت الله و خداشناسی كامل رسیده و تمام تمایلات نفسانی در نظرش خاك و سنگ آمده و غرق در دریای محبت خالق بی همتا و مهربان شده، طبیعی است كه از كشتن و سربریدن هر موجودی كه سر راه بر او گرفته و مانع رسیدن به قرب الهی ست، دریغ و مضایقه نخواهد داشت. اگر چه آن موجود فرزند عزیز و یا جان خود و خواهشهای درونش باشد.
نام دیگر عید قربان، عید اضحی و عید خون است. روز اثبات عشق و تسلیم در برابر امر الهی، روز آزمایش و امتحان حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل علیه السلام كه از آن سربلند بیرون آمدند.1
فَلَمّا اَسْلَما وَتَلّهُ لِلجَبینِ وَنادَیناهُ اَنْ یا اِبراهیم، قَد صَدّقتَ الرُّؤیا اِنّا كَذلِكَ نَجزِی المُحسِنین2
...هان ای ابراهیم به خوبی انجام وظیفه كردی و ما نیكوكاران را اینچنین پاداش خواهیم داد
داستان قربانی
چون شب هشتم ذی الحجه (شب ترویه) فرا رسید، حضرت ابراهیم بعد از انجام وظائف عبادی، سر بر بالین استراحت نهاد و در خواب به او ندا شد: ای خلیل گر تشنه وصال مائی برخیز و با كارد تیز فرزند دلبند خود را قربانی كن! ابراهیم از هیبت این خطاب بیدار شده و با خود گفت آیا این امر رحمانی است یا وسوسه شیطانی؟ شب عرفه نیز همان خواب را دید و در شب نحر (عید قربان) نیز همین خواب را دید و یقین او زیاد شد و صبح روز عید قربان ابراهیم خلیل با همسرش هاجر وداع كرده و با اسماعیل از خانه به سوی منا روی نهادند. وقتی به منا رسیدند، جریان خواب خود را به فرزندش بازگو كرد و اسماعیل در واکنش به این سخن پدر چنین گفت: ای پدر بزرگوار من اگر هزار جان داشتم، همه را به فرمان الهی قربان میكردم و تسلیم امر الهی میشدم.
ابراهیم چون در منا به جمره اول رسید، شیطان آمد كه او را تعرض كند، هفت سنگ به سوی او انداخت و در جمره دوم و سوم هم هفت سنگ پرتاب كرد. این رمی جمرات ثلث از جمله مناسك حج شد. پس هنگامی كه پدر و پسر حكم خدا را گردن نهادند، ابراهیم پیشانی پسر را بر زمین نهاد و تیغ تیز بر حلق او گذارد اما ذرهای از پوست و گوشت و رگ او بریده نشد و سرانجام از طرف حق سبحانه و تعالی ندا آمد كه عمل ابراهیم مقبول درگاه ما شد و آن را پسندیدیم.3
نام دیگر عید قربان، عید اضحی و عید خون است. روز اثبات عشق و تسلیم در برابر امر الهی، روز آزمایش و امتحان حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل علیه السلام كه از آن سربلند بیرون آمدند.
اعمال شب عید قربان
از امام صادق علیه السلام روایت شده كه از پدرانش چنین نقل فرمودند:4
امام علی علیه السلام دوست داشت چهار شب از سال، خود را فارغ (فراغت برای عبادت در آن) نماید؛ شب اول رجب، شب نیمه شعبان، شب عید فطر و شب عید قربان»
ممكن است منظور از فراغت، فراغت برای عبادت در آن با زنده نگهداشتن آن باشد. بلكه به قرینه احادیث مشابه ظاهراً منظور همین است. زنده نگهداشتن آن عبارت از فارغ ساختن نفس، قلب و اعضای بدن در خدمت به خداوند متعال است، به این صورت كه دل او در یاد خدا بوده، بدنش مشغول فرمانبرداری و عبادت خدا بوده و در طول شب هیچ چیزی حتی مناجات، او را از خداوند غافل ننماید؛ مگر اینكه مشغول شدن به این مناجات نیز برای خدا و به خاطر او باشد، كه این مطلب اولین درجه مراقبت میباشد. در شب و روز عید زیارت امام حسین علیهالسلام مستحب است.
اعمال روز عید قربان
روز عید قربان بسیار روز شریفی است. با شروع روز عید باید بر تمامی كارهایی كه باعث رضایت و جلب عطوفت پروردگار است، مواظبت نمود.
از كارهای مهم در این روز، قربانی است. این عمل همان گونه كه در روایات آمده واجب است؛ گرچه مراد از وجوب در اینجا استحبابی است كه بر آن تاكید شده است. اعمال آن چند چیز است؛ غسل، خواندن نماز عید و در این روز افطار بعد از نماز از گوشت قربانی مستحب است و قربانی كه سنت مؤكد میباشد.5
شرایط ذبح
واجب است بر كسی كه حج تمتع به جا میآورد، ذبح یك هدی یعنی یك شتر یا یك گاو و یا یك گوسفند؛ البته قربانی شتر افضل است و پس از آن گاو بهتر است. قربانی سایر حیوانات غیر از سه حیوان مذكور كافی نیست.6
احكام ذبیحه
حجاج در روز عید قربان اولین چیزی كه میخورند، باید (مستحب موکد است) از گوشت قربانی باشد. و احتیاط مستحب آن است كه ذبیحه را سه قسمت كند. قسمتی را هدیه و یك قسمت را صدقه و قدری را هم بخورد و صدقه را به مؤمنان بدهد و خوردن قدری از قربانی مطلوب است.7
خوب است گوشت قربانی را سه قسمت كنند، یك قسمت برای همسایهها قسمتی دیگر برای كسانی كه درخواست كرده و قسمت سوم را برای خانواده خود نگهدارد. پوست آن را صدقه، و به قصاب از گوشت قربانی ندهد.(کراهت دارد)
در صورت ممكن بهتر است قربانی شتر باشد و اگر نبود گاو و یا گوسفند. همچنین بهتر است در صورتی که قربانی شتر و گاو باشد، جنس آن ماده باشد و اگر قربانی گوسفند یا بز بود، بهتر است جنس آن نر باشد.
طیبه عطایی
تنظیم: گروه دین و اندیشه تبیان
(1) . ضیاء آبادی، سید محمد؛ حج برنامه تکامل، بی جا، دارالکتب الاسلامیه، بی تا، ص 332.
(2) . صافات آیه 105- 104.
(3) . مضمون آیات 105- 104 سوره صافات.
(4) . ملكی تبریزی، میرزا جواد؛ المراقبات، بی جا، اخلاق، اول، 1375، ص 454.
(5) . قمی، عباس؛ مفاتیح الجنان، ترجمه هادی شرفی تبریزی، بی جا، آیین دانش، یازدهم، ص 481.
(6) . امام خمینی، مناسك حج، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، پنجم، 1370، ص 207.
(7) . امام خمینی، مناسك حج، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، پنجم، 1370، ص 213.