تکنیک های موفقیت

مدیریت زمان

امام علی- علیه السلام- می فرماید: «فرصت چون ابر گذران است پس فرصت های نیک را غنیمت بشمارید.»[1]
زمان با ارزش ترین وجه زندگی و سرمایه ای است که خداوند متعال در اختیار انسان قرار داده است. بسیاری از امکانات ممکن است دوباره به دست آید، اما زمان همانند تیری که از کمان رها شود، هرگز باز نمی گردد. زمان را نه می توان حفظ کرد و نه دوباره تسخیر نمود.
قدر وقت ار نشناسد دل و کاری نکند بس خجالت که از ین حاصل اوقات بریم[2]
در حقیقت موفقیت و شکست هر کس بستگی به نحوه استفاده او از وقت دارد. همان طور که هر فردی برای زندگی خود برنامه ریزی می کند، برای زمان نیز باید برنامه ریزی نماید. همان طور که سود و زیان هر چیزی محاسبه می گردد، زمان هم باید با دقت محاسبه شود که صرف چه اقدامی شده است. نباید فقط به صرفه جویی های زمانی بزرگ فکر کرد، بلکه باید به زمان های کوچک نیز اندیشید.
علمای بزرگ اسلام اتلاف وقت را گناه دانسته و مرابطه را به عنوان شرط ضروری رسیدن به درجات عالی عرفانی و اخلاقی مطرح نموده اند.
انسان ها همواره افسوس زمان از دست رفته را می خورند، ولی برای زمان حال و آینده، برنامه مؤثری طرح نمی کنند. برای استفاده از زمان باقی مانده باید به گونه ای برنامه ریزی کرد که حتی یک لحظه هم تلف نشود. در غیر این صورت حاصل عمر پشیمانی خواهد بود.
حاصل عمر تلف کرده و ایام به لهو گذرانیده، به جز حیف و پشیمانی نیست
اغلب انسان ها از کمبود وقت شکوه دارند، در حالی که در واقع، کمبود وقت وجود ندارد، در هر روز 24 ساعت یعنی 1440 دقیقه زمان داریم، مشکل در نداشتن مهارت صحیح برای استفاده از آن است.

تعریف مدیریت زمان
استفاده بهینه از زمان و کوشش برای اجرای آن با جدیت و تلاش تمام و اجازه ندادن به دخالت ناروای امور و حادثه ها در جریان اجرای برنامه را مدیریت زمان می گویند. به تعبیر دیگر طبق برنامه درست، درست عمل کردن و از کارها و رفتارهای واکنشی، پراکنده و ناسنجیده پرهیز نمودن را مدیریت زمان می نامند.
بنابراین برای مدیریت زمان و به دست گرفتن کنترل آن و جلوگیری از اتلاف وقت باید بنگریم که:
الف) چگونه باید برای دقایق و ساعات زندگی خود، به درستی برنامه ریزی کنیم؟
ب) چگونه برای اجرای آن جدیت و اهتمام کنیم؟
ج) آفات اجرای برنامه ها را بشناسیم و حتی المقدور از دخالت بی جای امور و حوادث جلوگیری کنیم.
با پاسخ اندیشمندانه به سؤالات بالا و اجرای شایسته و مجدانه برنامه ها، می توانیم از عمر خویش که گران بهاترین سرمایه است هر چه بهتر و بیشتر بهره مند شویم و برای زندگی آخرت که حیات حقیقی و جاودانه ماست توشه و ذخیره بیندوزیم.

مزایا و فواید مدیریت زمان
ارزش مدیریت زمان تنها در کنترل زمان در هر لحظه و تحصیل زمان بیشتر نیست، بلکه در شناخت راه هایی است که با توجه و عمل بدان می توان شرایط زندگی را بهبود بخشید و زندگی مطلوب تر و مفیدتری را برای خود رقم زد.
برخی از مزایای مدیریت زمان عبارت است از:
1. ایجاد انگیزه و احساس مطلوبیت و دستیابی به خلاقیت.
2. کاهش اضطراب و فشارهای روحی و روانی.
3. ایجاد تعادل میان فعالیت های شغلی و زندگی خصوصی.
4. موفقیت و تسریع در کسب هدف ها.
5. ذخیره و کنترل زمان.
الف) چگونه باید برای دقایق و ساعات زندگی خود به درستی برنامه ریزی کنیم؟
1. نخست باید هدف را به دقت تعیین نمود که بدون هدف سراسر زندگی بیهوده خواهد بود، هر برنامه ای تعیین مسیر حرکتی است از یک مبدأ که در آن قرار گرفته ایم به سوی مقصد و هدفی که در پایان حرکت به آن خواهیم رسید. به تعبیر دیگر هدف علت غایی حرکت است که در آغاز باید تصویر روشنی از آن داشته باشیم. بدین منظور باید به نکات زیر توجه شود:
ـ تعیین هدف اصلی و هدف های بلند مدت
ـ تعیین هدف های فرعی و نزدیک تر( هدف های میان راه) که فرد را به هدف های اصلی مرتبط می سازد.
ـ خوب است هدف های میانی دقیق و مشخص و قابل ارزیابی و اندازه گیری باشد.
ـ لازم است از مشاوره اساتید آگاه در تعیین اهداف و برنامه ریزی به سوی آنها استفاده شود.
2. پس از تعیین هدف های فرعی باید میزان اولویت هر یک را با کدهای یک، دو و سه معین کرد.
3. مدت زمان لازم برای رسیدن به هر یک از اهداف را باید معین نمود. بدون تعیین زمان لازم، حتی ساده ترین هدف ها دست نیافتنی می شوند.
4. کارها و فعالیت هایی که شما را به هدف هایتان می رساند در برنامه روزانه و هفتگی خود ـ در زمان معین ـ قرار دهید، توجه داشته باشید که در برنامه ریزی علاوه بر کارها و فعالیت ها باید به خواسته ها و نیازهای شخصی و خانوادگی خود بنگرید و مدیریت زمان را با رعایت تعادل بین عبادت و تحصیل و کار و زندگی و تفریح و.... به دست بگیرید.
5. در برنامه ریزی به توانایی و استعداد و ذوق و علاقه و امکاناتی که در اختیار دارید، به دقت توجه کنید، نیرو و توان خود را ارزیابی نمایید، ساعاتی را که می توانید به تحصیل و درس و مطالعه و ....بپردازید مشخص و از کار و تلاش بیش از حدّ توان که موجب خستگی و پژمردگی شما می شود، بپرهیزید.
ب) چگونه برای اجرای برنامه تلاش وکوشش کنیم؟
1. عظمت و قداست اهداف عالی انسانی را هر روزه در نظر آورید و با حضرت ولی عصر(عج) صبحگاه تجدید عهد و پیمان کنید، تا انگیزه و احساس مطلوبیت بیشتری در شما ایجاد شود و در نتیجه با انگیزه افزون تری به اجرای دقیق برنامه بپردازید.
2. تمام توانایی خود را در انجام وظایفی که در برنامه مشخص کرده اید، متمرکز کنید. از خویش بر خویش ناظری بگمارید تا بر اجرای وظایف نظارت کند. نظارت و مراقبت فرشتگان الهی، کرام الکاتبین را پیوسته به یاد آورید. خود را در محضر پروردگار متعال ببینید و عمر و زمان خویش را امانت او بدانید. در امانت داری بکوشید و فعالیت ها را طبق برنامه، دقیق تر و مطلوب تر انجام دهید.
3. هر روزه ـ در پایان کار ـ دقایقی را صرف نوشتن کارهایی که انجام داده اید بنمایید. میزان مطابقت آنها را با برنامه، بسنجید. کارهای خود را بر مبنای اهداف، اولویت ها، ساعات کار مطلوب، و تعادل میان خواسته ها و نیازها ارزیابی کنید. تصمیم بگیرید که فعالیت ها و کارهای خود را هر چه بیشتر به برنامه نزدیک کنید. راه کارهای بهتر دستیابی به اهداف برنامه را برای خود مشخص کنید. نیت و انگیزه های خود را در انجام کارها ببینید و در خدایی کردن نیت ها و انگیزه ها بکوشید.
در این نوشته روزانه می توانید به سؤالات زیر صادقانه پاسخ دهید:
ـ چه فعالیت هایی را بیرون از برنامه انجام داده اید؟ و چرا؟
ـ چه فعالیت هایی را درست طبق برنامه انجام نداده اید؟ علت چه بوده است؟
ـ چه آفات، حوادث و اموری شما را از اجرای برنامه باز داشته است؟
ـ آیا پیش بینی شما در زمان سنجی فعالیت ها درست بوده است؟
ـ چه عوامل درونی و یا بیرونی وقفه در کارتان پدید آورده است؟
4. در صورت موفقیت نسبی در اجرای برنامه خدا را شکر کنید و برای ادامه بهتر کار از او مدد بخواهید و خود را تشویق کنید و در صورت عدم موفقیت و انحراف از برنامه علل درونی و برونی را جستجو نمایید، برای تنبیه خود اقدام مناسبی را در نظر بگیرید، عوامل اتلاف وقت را شناسایی کنید و برای مبارزه با آنها تصمیم جدی بگیرید.
ج) آفات احتمالی اجرای صحیح برنامه و موجبات اتلاف وقت چه چیزهایی است؟
ریشه اصلی اتلاف وقت در خصلت های فردی ما نهفته است که غفلت از ارزش عمر و زمان و اشتغال به امور غیر مهم را می توان دو عامل اصلی آن به شمار آورد، حضرت رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ به اباذر می فرمایند: «بر صرف عمر خویش بسیار بخیل باش، بخیل تر از صرف درهم و دینارت» [3] و امام صادق (علیه السلام) نیز در این زمینه می فرمایند: «هیچ چیز عزیزتر از روح و وقت تو نیست»[4] بنابراین باید آفات اتلاف وقت و علل صرف بیهوده عمر را شناسایی نمود و برای رهایی از آنها کوشید.
در ذیل به برخی از آفات اخلاقی و رفتاری اتلاف وقت که عمومیت بیشتری دارند، اشاره می شود:
علل فردی و درونی اتلاف وقت
ـ تنبلی و بی حوصلگی
ـ بی فکری و عمل زدگی
ـ تسویف و اهمال کاری
ـ شتابزدگی
ـ سخت کوشی فرساینده
ـ رفاه زدگی آلاینده
ـ وادادگی به علت انحراف و بی علاقگی
ـ کنجکاوی و دخالت های غیرلازم در کار دیگران
ـ دغدغه ها و مشغولیت های ذهنی
ـ بی ارادگی و سست تصمیمی
ـ خستگی و دل زدگی
ـ پرحرفی و بیهوده گویی و بیکاری
ـ ناآشنایی و بی اعتمادی به توانایی های خویش
ـ اضطراب و نگرانی و فشارهای روحی و روانی
علل برونی اتلاف وقت:
ـ تعارف های بی جا و رو دربایستی های ناروا
ـ گفتگوی بیش از حد با دوستان و آشنایان
ـ مراجعات نابهنگام و مکالمات تلفنی
ـ مسافرت ها و تعطیلات بیش از حد

حوادث و اتلاف وقت
حوادث عمدتاً پیش بینی نشده هستند و در صورت ضرورت می توانند برنامه روزانه فرد را به هم بزنند، مثلاً فوت یکی از بستگان، یا مراسم ازدواج یکی از دوستان یکی دو روز در برنامه تغییراتی ایجاد خواهد کرد، اما باید به سرعت به برنامه بازگشت و حتی المقدور از اتلاف وقت بیش از اندازه لازم و به هم ریختگی برنامه جلوگیری نمود. توصیف مدیریت زمان آسان و میدانی گسترده دارد اما عمل به اصول آن و هدایت کارها و رفتار بر این اساس، راهی باریک و پرخطر داشته و عزم والا و بلند می طلبد.

منابع كمكی
1. مؤسسه امام خمینی (ره)- مدیریت برنامه ریزی و زمان، قم: مركز انتشارات، 1385.
2. اسلامی، سعید، مدیریت كاربردی وقت، بی جا، 1373.
3. حقیقی، محمد علی، الگویی برای تنظیم وقت مدیریت، تهران؛ نشر عالم، 1377.
4. لی ورت، لوتار، مدیریت زمان، ترجمه غلامرضا خاكی، تهران؛ سازمان بهره وری، 1375.[1] . نهج البلاغه، کلمه 21.
[2] . حافظ.
[3] . مکارم الاخلاق، ج 2، ص 364، 2661.
[4] . لئالی الاخبار، ج1، ص 16.
 

مفهوم شناسی اوقات فراغت
فراغت در لغت به معنای آسایش، آسودگی، آسوده شدن از کار روزانه و غیر آن معنا شده است.
اصولاً اوقات فراغت فرصت هایی است که انسان مسئولیت پذیر هیچ گونه تکلیف یا کار موظفی را عهده دار نبوده، زمان در اختیار اوست تا با میل و انگیزه شخصی به امر خاصی بپردازد.[1]
در تعریف اوقات فراغت مفهوم رضایت، انگیزه و عامل انتخاب نقش اساسی دارد. در حقیقت بارزترین ویژگی اوقات فراغت این است که انسان از روی رضایت باطنی و انگیزه شخصی، از میان مجموعه متنوع و گسترده ای از فعالیت ها به اختیار خویش یکی را بر می گزیند.[2]
ناگفته نماند که اوقات فراغت به معنی بیکاری، وقت آزاد یا وقت مرده نیست، بلکه اوقات فراغت را می توان فرصت هایی دانست که انسان رها از الزامات و وظایف شغلی، مدرسه ای و اجتماعی، آزادانه و از سر رضایت درونی عهده دار نحوه گذران عمر خویش می شود.

اهمیت اوقات فراغت و نقش آن در تکامل انسان
اوقات فراغت در زندگی انسان حساسیت فوق العاده ای دارد و اندکی بی تفاوتی و بی توجهی به آن می تواند آسیب ها و انحرافات فراوان به بار آورد، امام صادق ـ علیه السلام ـ در هشداری می فرمایند: انسان اگر به کاری مشغول نباشد از فرط خوشی و بیکاری و بیهودگی به کارهایی دست می زند که ضررش بر او و نزدیکانش بسیار است.[3]
بنابر آن چه گذشت در می یابیم که اوقات فراغت بستر مناسبی برای شکل گیری و ظهور رضایت و انتخابگری هر فرد است، امری که لازمه احساس استقلال و خود شکوفایی و تعالی انسان است و این امر به نوبه خود در پیشرفت و کاکرد هر چه بیشتر اجتماع نیز مؤثر است. اگر برنامه های اوقات فراغت با جهت گیری صحیح و سالم انتخاب شود، بسیاری از نابسامانی های روحی و جسمی و اجتماعی درمان یافته و خلاقیت های فردی و اجتماعی را به بار خواهد آورد.
 

کارکردهای مثبت اوقات فراغت
1ـ فهم مسئولیت پذیری و نقش فرد در سازندگی و اعتلای خویش و نیز شناخت نقاط ضعف و محدودیت های خود دانست. افراد خلاق، علاوه بر این که از هوش سرشار، صداقت، صراحت و انعطاف پذیری برخوردار هستند از اوقات فراغت خود حداکثر استفاده را کرده اند و با آزاد اندیشی و تفکر مسائل مختلف را ارزیابی می کنند.
2ـ سلامت روانی فشارها و خستگی های جسمی و روحی ناشی از اشتغال مستمر و بدون وقفه به کارهای الزامی و اجباری به تدریج زمینه نشاط و شادابی و سرزندگی و تعادل حیاتی فرد را سلب کرده و چه بسا باعث اختلالات روانی همچون افسردگی، اضطراب و بیماری های روان تنی می گردد. در این میان تفریحات سالم عامل مهم مقابله با این اختلالات است.
3ـ شکل دهی شخصیت سالم: ساعات فراغت فرصتی است که انسان می تواند به ارزیابی عملکرد گذشته خویش بپردازد. عادت های ناپسند و زشت گذشته خویش را با رضایت و انگیزه باطنی ترک کند و فارغ از فشارهای روانی و خستگی های روحی و جسمی که در غیر اوقات فراغت همیشه با آن مواجه بوده، و با نشاط و سروری باطنی و روحیه ای عالی با کسب عادات خوب و شخصیت سالم بپردازد.
اساساً می توان در پرتو برنامه ریزی و با توصیه های دینی، به فراغت گوارایی که امام سجاد ـ علیه السلام ـ آن را درخواست می کنند، دست یافت، فراغتی که از ویژگی های زیر برخوردار است:
خداوندا! اگر برای ما فراغتی از کارهای دنیا مقدّر فرموده ای، پس آن را فرصتی همراه با سلامتی قرار ده که در آن رنجی حاصل نشود و ملامتی به وجود نیاید. تا این که فرشتگانی که به ثبت گناهان ما مأمورند با صحیفه ای خالی از گناه از پیش ما بروند و فرشتگان مأمور به نیکی ها، خوشحال از اعمالی که از ما نوشته اند، از نزد ما برگردند.[4]

عوارض اوقات فراغت
اوقات فراغت به سان شمشیر دو لبه برّانی می ماند که غفلت و بی توجهی یا کم توجهی نسبت به آن می تواند موجب انحراف وسقوط یک فرد یا اجتماع شود. اصولا ً هنگامی که انسان بیکار است زمینه مساعدی برای او فراهم است که دچار انحرافات اخلاقی و رفتاری گردد به همین علت در روایات ما وارد شده است که انسان نباید فراغت محض داشته باشد، چنانچه حضرت علی ـ علیه السلام ـ می فرماید:
سزاوار نیست که انسان زمانی داشته باشد که به هیچ کاری مشغول نباشد.[5]
همچنین اگر برنامه ریزی درستی نسبت به اوقات فراغت انجام نگیرد و سرگرمی ها و تفریحات غیر سالمی برای فرد تدارک دیده شود، و نسبت به گروه هایی که افراد در آن شرکت می جویند، مطالعه ای صورت نگیرد در حقیقت زمینه انحراف فرد را فراهم می آورد.[6]

بایسته های اوقات فراغت
1ـ برنامه های اوقات فراغت باید هم شادی آفرین، سرگرم کننده و لذت بخش باشد و هم متضمن رشد و کمال انسان.
2ـ این برنامه ها باید سعادت فردی و سلامت اجتماعی را به همراه داشته باشد.
3ـ برنامه های اوقات فراغت باید به گونه ای باشد که در جهت تقویت و تلطیف همه ارزش های اخلاقی و عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، هنری و سیاسی زندگی انسان مؤثر باشد.
4ـ این برنامه ها باید از نوعی تعادل برخوردار باشد و افراط و تفریط در آن مشاهده نشود، برای مثال نباید وقت زیادی را به تماشای تلویزیون اختصاص داد.
5ـ برنامه های اوقات فراغت نباید خلاف شرع و موازین اخلاقی باشند. این معیاری است که اگر رعایت شود جلوی بسیاری از انحرافات و کژروی ها گرفته می شود.

راه های پر کردن اوقات فراغت
1ـ ورزش، در اسلام به ورزش خصوصاً ورزش هایی که علاوه بر تقویت بنیه فردی، به تقویت بنیه اجتماعی یک ملت بینجامد، تأکید شده است. ورزش هایی همچون تیر اندازی، اسب دوانی، شکار و شنا مورد توصیه دین است. پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ می فرمایند به فرزندانتان شنا و تیراندازی یاد دهید.[7] در حدیثی دیگر آمده است که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ برنامه اسب دوانی را در مدینه و در مسافت بین حصبا و مسجد النبی و زیق اجرا نمودند و برای برنده اوّل ودوم و سوم یک درخت خرما جایزه قرار دادند.[8]
2ـ سیر و سفر و گشت و گذار در مناظر زیبا و دیدنی،
سفر برون کرد از طبع ها خامی ها کباب پخته نگردد مگر به گردیدن
(صائب تبریزی)
قرآن مجید ما را به سیر و سفر در زمین و عبرت گیری از عاقبت پیشینیان و نیز تدبر در آیات الهی و آثار خدای سبحان فرا می خواند و می فرماید:
«ای پیامبر به آنان بگو که در روی زمین سفر کنید و سپس بیاندیشید که نهایت کار گناهکاران و مجرمین چه شد»(انعام / 11)
در سوره عنکبوت هم آمده است: در روی زمین سیر کنید تا از آفرینش خدا پی به قدرت او در معاد و حیات آخرت ببرید (عنکبوت/ 20).
پیامبر گرامی اسلام هم سفر را عاملی مهم در تأمین تندرستی می شمارند و می فرمایند: سفر کنید تا صحت و سلامت داشته باشید.
3ـ برنامه های مفید تلویزیونی و رایانه ای، البته والدین باید بر این گونه برنامه ها نظارت داشته باشند.
4ـ بازی با همسالان، البته با نظارت و محدودیت زمانی و با همسالان با تربیت درست و مناسب.
5ـ کارهای دستی، فنی و هنری، این فعالیت ها از قبیل کیت های الکترونیکی، صحافی، سبد بافی، قالب سازی، سفالگری و نقاشی علاوه بر تقویت مهارت های حسی و حرکتی و نیز پرورش قوای تخیلی فرد، زمینه ورود او را به صحنه اجتماع فراهم آورد.
6ـ مطالعه کتاب و نشریات مهم، در این میان وجود کتابخانه ها عامل مؤثری در جذب جوانان به مطالعه و کتاب است. آمار کتابخانه ها و کتابخوان ها در هر جامعه با میزان فرهنگ و رشد و توسعه آن جامعه رابطه مستقیم دارد. بدین منظور علاوه بر کاهش قیمت کتاب و جذابیت چاپ و جلد آن و نیز عنوان های کتاب، ارایه کتاب ها منطبق با نیازهای افراد، و تأسیس، تجهیز و بهینه سازی فضای کتابخانه ها نیز تا حد زیادی می تواند مؤثر باشد.
7ـ پر کردن اوقات فراغت با فعالیت های مذهبی
یکی از اشکال گذراندن اوقافت فراغت، استفاده از آن در جهت رشد و تربیت مذهبی است، در این زمینه باید بر رشد تفکر مذهبی و نیز رشد مهارت های دینی تأکید بیشتری داشته باشیم. دین اسلام برای تفکر و اندیشه ارزش بسیار والایی قائل است. چه خوبست فرزندانمان در جلساتی شرکت کنند که قدرت استدلال دینی آن ها را افزایش دهد و به آنان در مورد نحوه دریافت باورهای دینی کمک کند اوقات فراغت فرصتی است برای رشد مهارت های مذهبی از قبیل قرائت قرآن و ادعیه، درک معنای عبارات دینی، شرکت در مجامع مذهبی و انجام فرایض؛ اگر فرزندان نتوانند آداب مذهبی را با مهارت نسبی انجام دهند موجب دوری تدریجی آن ها از مذهب خواهد شد یکی از توصیه ها در زمینه فعالیت های مذهبی برگزاری جلسات مذهبی خانوادگی است. بهتر است، ساعاتی از هفته صرف برگزاری جلسات دینی از جمله قرائت قرآن در خانواده شود تا با تلاوت آیاتی چند، ضمن بهره گیری از ثواب اخروی، موجبات همدلی بیش تر اعضای خانواده فراهم آید.
شرکت در فعالیت های اجتماعی دینی از قبیل کمک به مستمندان، ملاقات بیماران و افراد سالخورده و از کار افتاده، گردآوری کمک برای افراد نیازمند و غیر آن می تواند فرصت خوبی برای بهره گیری از وقت و نیز رشد فکری و اجتماعی باشد. اگر انسان بدون انگیزه های مادی و سودجویانه و تنها برای رضای خداوند و تأمین خیر و رفاه دیگران کار کند بسیار ارشمند است.
8ـ ارتباط با دوستان و آشنایان و صله رحم
اوقات فراغت فرصت بیشتری را در اختیار می گذارد تا دوستان و آشنایان بیشتر یکدیگر را ببینند و به خصوص دوستان صمیمی مدت زیادتری را در کنار هم بگذرانند. دوستان صمیمی در چنین ایامی چنان غرق در یکدیگر می شوند که هر قدر هم کنار هم باشند باز زمان را کوتاه می یابند و از سپری شدن سریع زمان گله می کنند. نقش دوست در شکل گیری شخصیت و اهداف انسانی و راهی که او در رسیدن به اهداف خویش بر می گزیند، آنقدر مهم است که به یقین می توان آن را از اصلی ترین و مهم ترین عوامل به حساب آورد به همین سبب امام علی ـ علیه السلام ـ می فرمایند: بهترین برادرانت کسی است که تو را به هدایتی رهنمون شود، تقوایی نصیبت کند و از پیروی هوای نفس بازت دارد.[9]
توجه: هر چند در این صورت باید بر آسیب زایی این گونه ارتباطات نیز توجه داشت چه این که «دوستی و معاشرت با دوستان هم سازندگی است و هم تخریب و ویرانه سازی، هم مایه لذت و شادی است و هم عامل درد و رنج! هم کلید خوشبختی و سعادت است هم بدبختی و شقاوت، هم عامل دینداری و عشق به خداست و هم گریز از دین و روی گردانی از معبود.[10]
انحرافات اخلاقی و آسیب پذیری های اجتماعی، با اوقات فراغت همبستگی مثبت دارد.
به همین سبب لازم است که والدین، مربیان و رسانه ها، معیارهای صحیح دوست یابی و آداب معاشرت پسندیده و درست را به افراد آموزش دهند. ضمناً باید به گونه ای رفتار کرد که فرزندان حضور بزرگتر ها را پیوسته احساس کنند و آن ها را به طور کلی آزاد و رها نگذاشت.
9ـ گفتگوهای صمیمانه
اوقات فراغت فرصتی است، برای جبران خلأهای ارتباطی بین اولیاء و فرزندان، فرصتی برای گفت و گو کردن با آنان، به ویژه گفت و گو بین پدر و فرزندان، پدری که اغلب بهانه ها و دلایل گوناگونی او را وا می دارد تا زمان زیادی را خارج از خانه سپری کند و بچه ها به تدریج با او بیگانه شوند. پدری که آرام آرام تکالیف را برعهده همسرش می گذارد و حتی برای تقاضای فرزندانش نیز مادر را واسطه نقل و انتقال خواست و جواب آن قرار می دهد. اوقات فراغت زمان خوبی است برای با بچه ها گفتن و از بچه شنیدن.

منابع كمكی
افروز، غلامعلی- مباحثی در روان شناختی و تربیت کودکان و نوجوانان.
احمد احمدی- روان شناسی نوجوانان و جوانان.
شكیباسادات جوهری - ماهنامه شمیم یاس، خرداد 1385، ش 39، ص 48[1] . افروز، غلامعلی، مباحثی در روان شناختی و تربیت کودکان و نوجوانان، ص 123.
[2] . همان، ص 124.
[3] . بحار الانوار، ج3، ص 87.
[4] . صحیفه سجادیه، دعای 11.
[5] . غرر الحکم، 2684.
[6] . احمد احمدی، روان شناسی نوجوانان و جوانان، ص 135.
[7] . هندی، کنزل العمال، ح 45342.
[8] . مصطفی حسینی دشتی، معارف و معاریف، ص 1196.
[9] . غرر الحکم، ح 9485.
[10]. بحار الانوار، ج74، روایت 12.
 

2

برخی از حکما، نظیر «دکارت»، مهمترین توانایی انسان را «درست راه بردن عقل» می دانند[1] و منظورشان دقیقا این است که فرد بتواند آن گونه که «اراده می کند و خود می خواهد بیاندیشد». چنان چه، شخصی بتواند موضوعی را برای اندیشیدن، انتخاب نموده و در قلمرو آن، تفکر کند و تا هر زمان که اراده کرده است، جریان فکر خود را تداوم بخشد، در حقیقت می توان او را فردی «متمرکز» نامید.
«پل ژاگو»، روانشناس فرانسوی معتقد است: «تمرکز فکری، عبارت از متوجه ساختن و ثابت نگاه داشتن فکر بر یک تصویر و یا مجموعه ای از اندیشه ها و افکار است.»[2]
به لحاظ تأثیراتی که تمرکز فکر بر موفقیت آدمی دارد، جوانان بیش از سایرین به این پدیده علاقمندند و مایلند که این توانایی در آن ها، ایجاد شود. این آثار در دو جنبه زندگی شخصی و زندگی اجتماعی قابل تبیین است: اولین پیامد برجسته تمرکز فکری، هدایت آگاهانه زندگی است. فرد به درستی می داند که از زندگی چه انتظاراتی دارد؟ و چگونه می تواند بدان ها پاسخ دهد؟ از جهت سلامت روانی نیز، موضوع تمرکز فکر، نقش تعیین کننده ای دارد. زیرا اولین ویژگی انسان سالم از لحاظ روحی، روانی، «ادراک روشن تر و کار آمد تر واقعیت» است و دومین ویژگی آن «آزاد اندیشی بیشتر نسبت به تجربه» می باشد.[3] و هر دو خصوصیت، همان گونه که مشهود است، به توانایی تفکر شخص، مربوط می شود، تأثیر دیگر «تمرکز فکری» را بر توانایی «حل مسأله»[4] می توان بیان کرد. این ویژگی که اولین بار به وسیله «جان دیویی» عنوان شد، عبارت است از «قابلیت شخص در این که، موقعیتی را که با آن روبرو شده به درستی بشناسد و بتواند راه حل مناسبی در آن زمینه ارائه کند»، «قدرت حل مسأله» بستگی کامل به بررسی همه جانبه موقعیت (مسأله)، بررسی راه حل ها و راه کارهای موجود و انتخاب بهترین راه کار ها و انجام راه حل مورد نظر دارد و این ها همه در پرتو فکر متمرکز انجام می پذیرد.
پرفسور «کارل سی شور» به عنوان یک روانشناس یادگیری می گوید: «شخص متوسط فقط ده درصد گنجایش طبیعی حافظه خود را به کار می برد و نود درصد آن را با بی اعتنایی به قوانین طبیعی حافظه ضایع می کند، این قوانین طبیعی عبارتند از «اثر»، «تکرار»، «تسلسل افکار» و «تمرکز فکر».[5]
در جنبه اجتماعی نیز می توان گفت، به لحاظ پیامد های خاصی که تمرکز فکر می آفریند. نظیر نظم و ترتیب، برنامه ریزی، حسن تدبیر و خود رهبری، فرد واجد این خصوصیات، به سهولت می تواند اعتماد و اطمینان جامعه را به خود جلب نماید.
جوانان متمرکز به جهت مناسبات و روابط موفق و سنجیده ای که با دیگران برقرار می کنند، بهتر از سایرین می توانند، شایستگی ها و کفایت های خویش را در عمل اثبات نمایند. آنان به خبوبی می توانند درباره هر موضوعی عمیقا بیاندیشند و هر زمان که اراده کنند، خود را از فکری به فکر دیگر، منتقل نمایند.