پرسش:
آیا یوگا ورزش است یا یك مكتب عرفانی؟ ابتدا باید یادآور شویم كه ما در نقد و اشكالات یوگا به عنوان عرفان مطالبی درهمین بخش آوردهایم. یعنی هر چند كه امروزه یوگا در كشور ما به عنوان ورزش مطرح شده است؛ اما در كشور هند كه مهد یوگاست برداشت یوگیها طور دیگری است؛ و ما همان برداشت هندی از یوگاراكه به عنوان عرفان آن را مطرح میكنند؛ قبول نداریم و مورد نقدهای اساسی و مبنایی است. اما به هر حال ما نظر بزرگان یوگا را برای شما نقل میكنیم:
استادان برجسته یوگا، در توضیح یوگا میگویند:
«برای رسیدن به تعالی، میبایست جسم و روح انسان یكی شود. در صورت یكی شدن جسم و روح است كه شخص به كمالات انسانی، تهذیب اخلاق و سلامت جسم و ذهن نایل میشود … در یوگا ادعا میشود كه انسان از طریق یوگا به خودآگاهی رسیده، به خویشتن خویش پی میبرد و به شناخت و دیدن حقیقت توانمند میشود.» مروجین اصلی یوگا این مكتب رانه فقط یك ورزش، بلكه معبری برای وصول به حقیقت میدانند:
«مفهوم یوگابسیارعمیقتر از آن است كه بین عوام شایع میباشد:
عدهای آن را ورزش میدانند و گروهی فكر میكنند كه با یوگا میتوانند به زیبایی و تناسب اندام برسند؛ ولی هدف یوگا از موارد مذكور متعالیتر است.
شخص، ضمن خودشناسی به سلامت جسم و ذهن نایل گشته، نهایتا به آرامش درون دست مییابد.» یوگا در بالاترین سطح، به ادعای آگاهی وحدانی عارف اشاره دارد كه در آن، فرد از من (نفس) خارج میشود و سرشت روحانی او شكوفا میگردد. فرایند یوگا را هشت مرحله شمردهاند:
«یاما (اعمال و رفتاری كه عموم باید انجام دهند)؛
نیاما (اعمال و روشهای شخصی)؛
آسانا (حركات)؛
پرانایاما (كنترل تنفس)؛
پراتیها را (اعمال فكری و كنترل احساسات)؛
دهارانا (تمركز)؛
دیانا (مدیتیشن) و سامادهی (خودشناسی و حقیقت).
در یوگا، انجام دادن سه مورد اول، مورد اهتمام همگانی است و با هدف سلامت جسمی و تفكر آگاهی ساز، بدانها عمل میشود.
در مرحله اول (یاما)، دسته ای از دستورات عمومی و همگانی ازجمله صداقت، پرهیز از دزدی، محدودیت در عمل جنسی، دوری از مال و ثروت و هواهای نفسانی توصیه میشود.
در قدم دوم (نیاما)، مجموعهای از قوانین و رفتارهای شخصی كه شامل روشهای معین فیزیكی و روانی میباشد؛ تعقیب میشود؛ مانند قناعت، ریاضت، خودآگاهی و اعتقادبه خدا.
مرحله سوم (آسانا)، شامل نگهداری بدن در حالات ویژه به منظور رشد و پیشرفت بدن و آرامش فكرست كه پاكیزگی در مجرای كانالها و رسیدن به نیروی حیاتی به جسم و ذهن، به عنوان هدف در این مرحله مورد نظرست.
شرح روشهای یوگا را میتوان در كتابهای متعدد هندو از قبیل وداها، اوپانیشادها، بهگودگیتا و تانتراها ملاحظه نمود.
سه مرحله آخر در یوگا، یوگای درونی نام دارد و پنج مرحله اول، یوگای بیرونی نام گرفته است.
تمامی هشت مرحله در یوگا، به «آشتانگایوگا» معروف است.
روش هشت خوان پتنجلی قرنها برای تعلیم و تدریس یوگا چهارچوبی رایج بوده است.
امروزه در یوگا، بر حركات و اعمال و تكنیكهای جسمی یوگا (آساناها) تمركز فراوانی صورت میگیرد كه با این تمرینها، هدفهایی از قبیل انقباض و انبساط ششها، انعطاف ستون فقرات، تخلیه مناسب مواد زاید بدن، بالارفتن مقاومت بدن در مقابل بیماریها، تصفیه خون و جریان صحیح خون ملاحظه میشود وطی آن، در حالتهای نشسته، شكمی، حركات دست، حالت دوزان و حالت سرتكنیكهای مختلفی آموزش داده میشود. در یوگا، زمانی به فرد «استاد» گفته میشود كه بتواند حركات فیزیكی (آسانا) را بدون حركت اضافی انجام دهد. در سه مرحله اول یوگا، اهداف روانی و روحی هم مورد نظر است، اما در مرحله پرانایاما كه چهارمین ركن در راجا یوگای پاتانجلیاست و آن یك فرایند تنفسیست كه طی آن، نگاه معنوی و عرفانی برجسته میشود و یوگا خود را به مرز عرفان نزدیك میكند.
در این مرحله، هر چند در بدو نظر، ورود و خروج منظم هوا مطرح است؛ از نگاه یوگیستها با این فرایند تنفسی «نیروی حیات» كنترل و منظم میشود! به ادعای ایشان، پرانا چیزی فراتر از هواست؛ در واقع چیزیست كه نیروی حیاتیست و شامل نیروی تحریكی تمام عناصر در زمین میشود كه منشا نیروی اندیشه است و نیروی حیاتی هر موجود زنده میباشد.
از همین جاست كه پیوستگی میان پرانا و نیروی روح، خود را نشان میدهد و در نهایت، این پیوستگی به اتحاد روح با خدا پیوند میخورد. در میان مجسمههای بودا، یك حالت مشهور كه همان حركت لوتوس است، بیش از دیگر حالتها مشاهده میشود. این حالت، یكی از حالتهای مراقبه پراناست كه بودای آسوده را نشان میدهد. ورود به مرحله چهارم (پرانایاما)، در یوگا چنان اهمیت دارد كه به «جان یوگا» مشهور است.
در این مرحله است كه كانالهای انرژی و كسب انرژی مطرح میشوند و از نادی هاوربال نوع ماه و خورشید سخن گفته میشود.
