نگاهي كوتاه به شهرستان ورامين

يکي از شهرستان هاي استان تهران است که در ناحيه ي جنوب خاوري استان واقع شده است. اين منطقه يکي از کانون هاي تاريخي مهم است که پس از ويراني ري به دست مغول ها مردم ري را درخود جاي داده است. كشاورزي در شهرستان ورامين در دشتي وسيع و حاصل خيز صورت مي گيرد و از رونق خوبي برخوردار است. ورامين يک شهرستان صنعتي نيز به شمار مي آيد. كارخانه هاي صنعتي و كارگاه هاي توليدي ورامين؛ نقش عمده و موثري را دراقتصاد اين شهرستان ايفا مي کنند. وجود كارخانه هاي صنعتي چون روغن نباتي و قند، مواد غذايي و... اشتغال عده اي از اهالي ورامين را ميسر ساخته، اما اقتصاد سنتي اغلب مردم اين ناحيه كشاورزي است كه همواره در طول تاريخ وسيله گذران زندگي مردم بوده است. شهرستان ورامين در حاشيه دشت بزرگ کوير واقع شده و پارک ملي کوير و کويرهاي جنوبي آن؛ از مناطق ديدني و طبيعي پيرامون ورامين به شمار مي آيند. امام زاده هاي زيادي در شهرستان ورامين وجود دارند که از قدمت طولاني برخوردارند. برج علاءالدين نيز از بناهاي مهم و تاريخي شهرستان ورامين به شمار مي آيد. 

صنايع و معادن
ورامين يک شهرستان صنعتي به شمار مي آيد. كارخانه هاي صنعتي و كارگاه هاي توليدي ورامين؛ نقش عمده و موثري را در اقتصاد اين شهرستان ايفا مي کنند. انواع كارخانه هاي مواد غذايي، روغن كشي، قند، ظروف آشپزخانه، مصالح ساختماني، كارخانه هاي لوازم خانگي،‌ ريسندگي و بافندگي،‌ دستمال سازي، آجرسازي، كفش و لاستيک سازي، مقوا سازي، پلاستيک و لاستيک و …در اين شهرستان داير است و نقش عمده اي را در فعاليت هاي اقتصادي منطقه به عهده دارند. در شمال خاوري اين شهرستان، مسير رودخانه جاجرود داراي معدن شن و ماسه است كه به صورت مكانيكي مورد استخراج و بهره برداري قرار مي گيرد. هم چنين معادن سولفات دوسود در اين شهرستان فراوان است كه توسط شركت خدمات و توسعه معادن ايران و اداره كل معادن و فلزات استان تهران استخراج و مورد بهره برداري قرار مي گيرد. رونق كشاورزي و دام داري و صنايع سبب رونق نسبي بخش بازرگاني در منطقه نيز شده است.

کشاورزي و دام داري 
كشاورزي در شهرستان ورامين در دشتي وسيع و حاصل خيز صورت مي گيرد و از رونق خوبي برخوردار است. نوع كشت اين منطقه آبي است و براي زمين هاي زير كشت كه حدود 4% از آن ها را باغ هاي ميوه تشكيل مي دهد از حدود 500 حلقه چاه ژرف و نيمه ژرف و رودخانه جاجرود براي آبياري استفاده مي شود. عمده ترين فرآورده هاي كشاورزي عبارتند از: گندم، جو، تره بار، ميوه و پنبه. دام داري در منطقه ورامين بيش تر به صورت سنتي بوده و تعدادي گاوداري صنعتي از نژادهاي اصيل نيز در اين شهرستان وجود دارد. در طي دهه هاي اخير پرورش طيور به صورت واحدهاي مرغ داري صنعتي در نقاط مختلف شهرستان رشدقابل ملاحظه اي داشته كه درحال حاضر تعداد آن ها حدودا به 500 واحد مي رسد.

وجه تسميه و پيشينه تاريخي
ورامين يكي از كانون هاي تاريخي ايران است که پس از ويراني ري به دست مغولان و تيموريان، پناه گاه برخي از مردم آن شهر شد. ورامين از نظر وجود آثار و ابنيه تاريخي و باستاني همواره مورد توجه پژوهشگران داخلي و خارجي بوده است. كاوش هاي اخير باستان شناسي نشان مي ‌دهد كه قدمت تمدن اين منطقه از ايران به حدود سه هزار سال پيش از ميلاد مسيح مي‌ رسد. آثار به جا مانده در شهر ورامين به سده هاي هفتم و هشتم هجري قمري مربوط مي شود.

مشخصات جغرافيايي
شهرستان ورامين از شمال به شهرستان هاي دماوند و شميرانات، از شمال باختر به شهرستان تهران، از جنوب به استان قم، از خاور به شهرستان گرمسار و از باختر به شهرستان ري محدود مي شود. جاجرود مهم ترين رودخانه ي اين منطقه است. شهر ورامين مركز شهرستان ورامين از نظر جغرافيايي در 51 درجه و 39 دقيقه درازاي خاوري و 35 درجه و 19 دقيقه پهناي شمالي و بلندي 915 متري از سطح دريا واقع شده است. هواي بيش تر نقاط اين شهرستان معتدل و خشک بوده اما هواي قسمت جنوبي آن به علت واقع شدن در حاشيه كوير متمايل به گرم و خشک است. مسيرهاي دسترسي به اين منطقه را راه ورامين ـ تهران به درازاي 40 كيلومتر، مسير ورامين ـ پاكدشت و مسيرهاي فرعي شهرستان به نقاط ديگر؛ تشکيل مي دهد.

رودخانه گلو (GOLU) ورامين

اين رودخانه فصلي به طول 190 كيلومتر در شهرستان هاي ورامين، گرمسار، استان سمنان جريان دارد. اين رودخانه از مازاد آب جاجرود و قنات ها و نهرهاي دشت ورامين، حدود 17 كيلومتري جنوب پيشوا (Pisva) سرچشمه گرفته و پس از عبور از روستاي سرخ آباد به دهستان حومه از شهرستان گرمسار وارد مي ‌شود و ضمن آميختن با رودخانه آب شور رو به سوي خاور جنوبي جريان مي ‌يابد. در اين مسير رودخانه‌هاي حبله رود، شوت، تلخاب دولاني و شوراب به آن مي ‌ريزد و در 85 كيلومتري جنوب خاوري گرمسار به شاخه‌هاي جنوبي تقسيم گشته و مهم ترين آن ها كه رودخانه ورگي نام دارد در 15 كيلومتري جنوب خاوري گرمسار به دشت كوير وارد مي ‌گردد. شيب متوسط رودخانه گلو 1/0 درصد و مسير كلي آن جنوب خاوري است.

 

مساجدو مدارس مذهبي درشهرستان ورامين

مسجد جامع ورامين

مسجد جامع ورامين در شهر تاريخي ورامين، همچون نگيني درخشان سمبل و نماد تاريخ فرهنگ، هنر و مدنيت مردمان اين شهر به شمار مي آيد. اين مسجد مهم ترين بناي قديمي شهر ورامين است كه خوشبختانه بيشترين بخش آن هنوز باقي مانده است. مسجد جامع ورامين از نوع مساجد چهار ايواني است. كار پى ريزي مسجد، در دوران سلطنت سلطان محمد خدابنده، آغاز شد و در عهد فرزند و جانشين وي سلطان ابوسعيد به پايان رسيد. قسمتي از آن در سال 722 تا 723 هجري قمري (1322 ميلادي) ساخته شده و بخش ديگر آن در سال 726 هجري قمري (6ـ1325 ميلادي) خاتمه يافت. 
اين بنا در عهد شاهرخ ميرزا تيموري(815 هجري قمري) نيز يک بار تعمير و مرمت شده است. مسجد جامع ورامين داراي سه بخش است، بخش اول مدخل و سر در مسجد است كه تقريبا رو به ويراني است و بخشي از كاشي هاي معرق و فيروزه رنگ آن از بين رفته و كتيبه موجود آن نيز چندان خوانا نيست. بخش دوم قسمت هاي تاق دار است كه داراي ده تاق نماي كوچک و يک تاق بزرگ در وسط است كه با هم راهرويي مخفي را تشكيل مى دهند. كتيبه اي روي تاق نماهاي چهارم و پنجم در سمت جنوب بنا موجود است و كتيبه اي نيز روي ديوار آن ديده مى شود. بخش سوم که بخش اصلي مسجد است شامل شبستان، ايوان و گنبد بزرگ آجري و بناهاي طرفين شبستان مي شود. مجرايي با گچ بري مفصل، زير گنبد مسجد وجود دارد كه در زمان شاهرخ ميرزا ساخته شده ولي كامل نيست. حوضي بزرگ داخل صحن و حوضي كوچک مقابل سر در مسجد وجود دارد. 
همچنين پايه هاي اصلي بخش هاي نابود شده و دوباره از زير خاک بيرون آورده شده است. از ويژگي هاي اين مسجد تاريخي مي توان به کاشي کاري معرق باشکوه، تزيينات گچ بري، آجرکاري و کتيبه هاي ارزشمند آن اشاره نمود. همچنين ايوان عظيم و با شكوه ورودي بنا در ابتدا داراي تزيينات بسيار زيباي كاشي كاري معرق بوده، اما امروز تنها بخشي از آن تزيينات باقي مانده كه توسط مرمت كاران ميراث فرهنگي حفظ و تثبيت شده اند. هم اكنون عظمت اين مسجد به خوبي و به گونه اي كه بتواند شكوه گذشته اش را به رخ بازديد كنندگان بكشد، بازگردانده شده است.

امام زاده جعفرورامين

امام زاده جعفر از بقعه هاي واقع در پيشواي ورامين است که متعلق به امام زاده جعفر از فرزندان حضرت امام موسي كاظم(ع) مي باشد. بناي اين بقعه مشتمل بر صحن، ايوان، حرم و گنبدي عظيم است. قديمي ‌ترين تاريخي که در اين ساختمان وجود دارد، كتيبه حرم شامل نوشته‌هايي به خط ثلث مي ‌باشد که روي آن تاريخ سال 994 هجري قمري به چشم مي خورد. همچنين در قسمت پايين كتيبه، نام شاه طهماسب صفوي و تاريخ 956 هجري قمري ثبت شده است. بر بالاي ايوان، اشعاري به خط نستعليق سفيد بر كاشي لاجوردي نقش شده و در بيت آخر اين اشعار تاريخ تعمير بنا که سال 1227 هجري قمري مي ‌باشد، آمده است. 
 

برج علاءالدين ورامين

برج آجري علاءالدين با ارتفاع 17 متر با فاصله اي اندک در شمال مسجد جامع ورامين قرار دارد. اين برج دو قسمت عمده دارد. قسمت اول که بخش اصلي بنا را تشکيل مي دهد، بدنه اي مدور با ارتفاع 12 متر است. اين برج داراي دو درب بزرگ جنوبي و شمالي است. در ضلع باختري و در ارتفاع شش متري، راه پله اي وجود دارد که از طريق آن مي توان به قسمت مياني برج راه يافت. در انتهاي بخش مدور، کتيبه اي به خط کوفي قرار دارد و تزيين خارجي برج با کاشي هاي فيروزه اي انجام گرفته که زيبايي خاصي به برج بخشيده است. قسمت دوم که گنبدي مخروطي شکل و بزرگ به ارتفاع 54 متر است، روي قسمت اول قرار دارد. بخش بالايي مخروط با خطوط هندسي تزيين يافته است. تاريخ بناي برج سال 680 ه. ق است و برخي آن را مقبره سلطان علاءالدين خوارزم شاه مي دانند. سبک ساختمان برج، ترکيبي از معماري زمان مغول و دوره آق قويونلو و قره قويونلو است.

كويرهاي جنوبي ورامين 
كوير ها با وجود شرايط نامناسب زيستي، داراي ويژگي هايي بي مانند هستند. سكوت محض و آرامش كامل، چشم اندازهاي بديع، سراب هاي اغوا كننده، زمين هاي سياه و سفيد، خاک هاي برآمده موزاييک هاي تشكيل شده از نمک، لايه هاي نمكي برخاسته از زمين و ساير مناظر طبيعي و زيبا را تنها مي توان در كوير ها ديد. ميان قوس هاي جنوبي البرز در خاور تهران و بلندي هاي آتشفشاني خرقان، ساوه و تفرش در جنوب باختري پايتخت، منطقه اي بزرگ و مثلث مانند است كه قاعده آن در خاور كوه هاي طبس تا كوه هاي سبزوار واقع شده است. دو ضلع ديگر آن از يک سو به كوه هاي تفرش، كاشان، انارک و جندق و از سويي ديگر به ارتفاعات جنوبي البرز و سمنان و كوه هاي ته رود تا سبزه وار مي انجامند. اين منطقه را دشت كوير مي نامند.
يک ضلع اين مثلث در جهت شمال باختري به جنوب خاوري و ضلع ديگر آن در جهت جنوب باختري به شمال خاوري است. سمت شمال باختري به جنوب خاوري مربوط به چين هاي البرز خاوري تا كوه هاي خرسان است. حوزه هاي داخل اين مثلث را ارتفاعاتي از هم جدا مي كند. در مركز اين مثلث ارتفاعات خور و جندق و در باختر آن ارتفاعات دوازده امام و سياه كوه و سفيد آب و كوشک كوه واقع شده بين آن ها چاله ها و حوزه هايي قرار دارد. 
حوزه مسيله در باختر و حوزه دشت كوير به صورت چهار ضلعي در جهت شمال باختري به جنوب خاوري قرار گرفته است كه گودترين آن در جنوب خاوري، درياي نمک يا درياي مسيله نام دارد. 
در شمال باختري حوزه مسيله، بلندي هاي آتشفشاني ساوه و زرند، و در جنوب باختري آن بلندي هاي ساوه، قم و كاشان قرار دارند. در شمال خاوري آن نيز بلندي هاي رود شور و دوازده امام و سياه كوه واقع است و جنوب خاوري آن بريده تر و شامل بلندي هاي مرنجاب و كوه سفيداب و طلحه و ملک آباد است. 
بلندي هاي يپرامون حوزه به هم متصل نيستند و بين آن ها، شكاف ها و دشت هايي قرار دارد كه ميان حوزه را به نواحي اطراف مربوط مي كند. تنها بلندي هاي آتشفشاني گوشه شمال باختري اين بخش از منطقه كويري را مسدود كرده است. حوزه مسيله در سمت باختر از طريق دره قره چاي به خارج راه دارد. در اين قسمت، ارتفاعاتي در جهت شمال باختري به جنوب خاوري به موازات هم كشيده شده كه مركز آن ها در توده هاي آتشفشاني يا در تاقديس هاي دوران سوم زمين شناسي است. 
در شمال سياه كوه، دشت هاي دوازده امام و در جنوب سفيد آب، دشت سفيد آب بين حوزه مسيله و دشت كوير واقع است. در شمال حوزه مسيله، جلگه گسترده آبرفتي ورامين قرار دارد كه مخروط افكنه جاجرود است. در جنوب باختري اين جلگه، فاضلاب هاي جاجرود و كرج به هم مي پيوندند و با قسمتي از آب هاي رود شور وارد درياي مسيله مي شوند. در جنوب خاوري آن، دو كوهستان دوازده امام و سياه كوه واقع شده و قدري دورتر، كوه هاي طلحه، ملک آباد و نخجير قرار دارند. اين بخش از كوير ايران - كه در محدوده استان تهران و در نزديكي استان قم قرار گرفته- جاذبه هاي بالقوه براي برنامه ريزي تورهاي سياحت كويري فراهم نموده است. مهم ترين اين جاذبه ها در پيوند با زيبايي هاي طبيعي كوير مي توانند در خدمت تشكيل و توسعه تورهاي كويري قرار گيرند.

رودخانه ورگي (Varagi) ورامين
رود ورگي شاخه‌اي از رودخانه گلو است که در شهرستان هاي ورامين و گرمسار و سمنان جريان دارد.

مقبره كوكب الدين ورامين 
اين مقبره در باختر شهر ورامين واقع شده و حدس زده مى شود كه بناي اصلي آن مربوط به زمان شاه طهماسب صفوي است. تاريخ ضريح مقبره سال 994 هجري قمري را نشان مى دهد. پايه اصلي بنا شامل گنبد، صحن، ايوان و حرم است. كتيبه اي به خط ثلث در بقعه ديده مى شود كه نام شاه طهماسب و تاريخ 956 هجري قمري در پايين آن درج شده است. اين مقبره امروزه داراي هيچ گونه كاشي كاري و تزييني نيست ولي در طول زمان، تعميرهايي روي بقعه انجام گرفته است.

بقعه شاه زاده حسين ورامين 
بقعه شاه زاده حسين در خاور شهر ورامين واقع شده و بناي آن از دو بخش كنار هم تشکيل شده است. قسمت اول، با كاشي هايي زيبا تزيين شده و قسمت دوم كه مقبره در آن جاي گرفته است، با دري كوچک به قسمت اول مربوط مى شود. در سمت راست بقعه، محراب قرار دارد كه با كاشي هاي معرق و جلاي فلزي به رنگ هاي فيروزه اي و بنفش تزيين شده است و در رديف زيباترين و با ارزش ترين آثار اين منطقه محسوب مى شود.

امام زاده محمد ورامين 
امام زاده محمد زيارتگاهي معروف است كه از زمان ناصرالدين شاه به جا مانده است. اين بقعه از آجر و كاشي ساخته شده، داراي چندين اتاق كاه گلي بوده و گنبد آن كاشي كاري شده است. امروزه مقداري از كاشي هاي بقعه از بين رفته است. 

امام زاده يحيي ورامين 
بقعه امام زاده يحيي در جنوب خاوري ورامين در محله كهنه گل قرار گرفته که قدمت اين بنا به اوايل قرن هشتم هجري قمري مي رسد. اين مقبره داراي گنبد بزرگ آجري بوده و در بدنه آن هشت دريچه مشبک ساخته شده است. صحن بنا به شكل برج، داراي چهار كنج تاق نماست. در قسمت پايين ديواره صحن، گچ بري هايي وجود دارد و در پايين آن ها نيز كاشي هاي بزرگ و زيبايي با جلاي فلزي به كار رفته است. كاشي فيروزه فامي به تاريخ 28 هجري قمري در نزديكي مرقد امام زاه يحيي به دست آمده كه متعلق به آرامگاه يكي از بزرگان شيعه و قديمي ترين لوحه تاريخ دار تهران است. اين لوحه كاشي فيروزه رنگ، به طول 44 و عرض 29 سانتي متر با خطوط كوفي و نسخ برجسته، قديمي ترين و زبده ترين اثر موزه امام زاده يحيي است. اين لوحه در پايين قسمت خارجي ديوار خشتي و در باختر بقعه قديمي نصب است.