نگاهي کوتاه به شهرستان طارم

شهرستان طارم به علت طبيعت زيبا و شباهت آب و هوايي به مناطق شمالي کشور از زيباترين و منحصر به فردترين مناظر و چشم اندازهاي طبيعي برخوردار است. پيشينه تاريخي و قدمت طولاني منطقه نيز به کمک طبيعت زيباي آن آمده و شهرستان طارم را از نظر ظرفيت هاي بالقوه جهانگردي غني كرده است. اين منطقه از جاذبه هاي طبيعي و مکان هاي تاريخي با ارزشي برخوردار است که در صورت توجه‌بيش تر و فراهم كردن امکانات رفاهي و گردشگري براي بازديدکنندگان و معرفي صحيح اين منطقه زيباي استان، قابليت رشد و توسعه بسيار زيادي را در زمينه اکوتوريسم (طبيعت گردي) و توريسم فرهنگي خواهد داشت. چشمه هاي آب معدني، رودخانه هاي متعدد دايمي و فصلي، جنگل ها و آبشارهاي زيباي داخل جنگل ها، روستاهاي ييلاقي و زيبايي که در دره هاي ارتفاعات طارم واقع شده اند، غار خرمنه سر که از غارهاي معروف استان است، قلعه هاي تاريخي و باستاني که قدمت آن ها به دوران پيش از اسلام مي رسد و گواهي بر قدمت سکونت در اين ناحيه هستند و امام زاده هايي كه تقدس خاصي در ميان مردم دارند، برخي از مکان هاي با ارزش گردشگري و شناخته شده در شهرستان طارم را تشکيل مي دهند. به نظر مي رسد که در صورت برنامه ريزي صحيح و لحاظ كردن پتانسيل بالاي منطقه در برنامه ريزي هاي صنعت توريسم استان، شهرستان طارم در زمينه جلب توريست و رونق اين صنعت به خصوص در زمينه اکوتوريسم (طبيعت گردي)، گوي سبقت را از ساير مناطق استان بربايد و به جايگاه واقعي خود دست يابد. 

مکان هاي ديدني و تاريخي
قسمتي از درياچه سد سفيد رود که در شهرستان طارم واقع شده، ساحل رودخانه هايي که همگي ريزابه قزل اوزن هستند، دامنه ارتفاعات، جنگل ها، چشمه آب معدني الله بلاغي، غار خرمنه سر، روستاي تشوير، روستاي شاه نشين و ديگر روستاهاي ييلاقي با آب و هواي مناسب، چشم انداز باغ ها و کشتزارهاي برنج و... از جاذبه هاي طبيعي شهرستان طارم هستند که به همراه سکوت و آرامش دلپذير منطقه، مقدمات استراحت کم نظير و دلچسبي را براي بازديدکنندگان از اين خطه زيباي استان زنجان فراهم مي كنند. شهرستان طارم علاوه بر جاذبه هاي طبيعي به نسبت وسعت و موقعيت خود در استان از بناهاي تاريخي و مکان هاي ديدني خوبي برخورداراست. قلعه شميران، قلعه سانسيز، بناي امام زاده حيدر، بناي امام زادگان عوف و هاشم (ع)، چهار تاقي هاي طارم، آتشکده تشوير، آتشکده الزين و آتشکده پيرچم از جمله بناهاي ارزشمند و ديدني شهرستان طارم هستند که در کنار طبيعت زيبا و منحصر به فرد منطقه ارزش هاي توريستي و تفرجگاهي اين ناحيه را يادآوري مي کنند. 

کشاورزي و دام داري 
کشاورزي در اين منطقه به صورت سنتي و نيمه صنعتي انجام مي گيرد و در ارتفاعات به صورت ديم و در پاي کوه ها و ميان دره ها به صورت آبي انجام مي شود. حدود 95 درصد از مردم اين منطقه از طريق كشاورزي زندگي مي كنند و توليدات كشاورزي آن ها عبارتند از برنج، گندم، جو، سيب زميني، پياز، بنشن، زيتون، انار، پنبه، توت، فندق، گردو، گيلاس، سيب و انگور. برنج طارم يكى از مهم ترين محصولات کشاورزي سراسر استان زنجان است که به دليل کيفيت ممتاز خود از شهرت خوبي در سراسر کشور برخوردار است. دام‌داري نيز در اين شهرستان به صورت سنتي انجام مي گيرد و با توجه به پوشش گياهي مناسبي كه در منطقه وجود دارد از اهميت خاصي برخوردار است. صادرات منطقه طارم، فرآورده هاي كشاورزي و باغداري و دام و فرآورده هاي دامي است. در روستاهاي ارشت و زهترآباد اين شهرستان معادن نمک نيز وجود دارد که به روش سنتي مورد بهره برداري قرار مي گيرند.

وجه تسميه و پيشينه تاريخي
شهرستان طارم يكي از شهرستان هاي خرم استان زنجان است كه در ناحيه شمال خاوري آن قرار دارد. به استناد مدارک به دست آمده از غار خرمنه سر اين منطقه در دو دوره پيش از تاريخ و قرن چهارم هجري يكي از زيستگاه هاي انساني بوده است. عبور رودخانه عظيم قزل ‌اوزن و ريزابه هاي متعدد آن از منطقه طارم، باعث آباداني و رشد كشاورزي و دامداري در اين منطقه شده است. وجود کهن سال ترين درختان استان زنجان در اين شهرستان به همراه آثار طبيعي و جاذبه هاي تاريخي قابل توجه، استعداد جهانگردي درخور توجهي به اين شهرستان داده است. منطقه طارم در زلزله سال 1369 آسيب جدي و سختي ديده است. 

مشخصات جغرافيايي
شهرستان طارم که با نام آب بر نيز مشهور است از شمال به استان هاي گيلان و اردبيل، از جنوب به شهرستان ابهر و استان قزوين، از خاور به شهرستان رودبار (استان گيلان) و درياچه سد سفيدرود و از باختر به شهرستان زنجان محدود مي شود. اين شهرستان از نظر جغرافيايي در 48 درجه و 30 دقيقه تا 49 درجه و 15 دقيقه درازاي خاوري و 36 درجه و 41 دقيقه تا 37 درجه و 12 دقيقه پهناي شمالي قرار گرفته است. مرکز شهرستان نيز از نظر جغرافيايي در 48 درجه و 58 دقيقه درازاي خاوري و 36 درجه و 55 دقيقه پهناي شمالي و ارتفاع 650 متري از سطح دريا واقع شده است. شهرستان طارم در شمال خاوري استان زنجان واقع شده و مرکز آن آب بر نام دارد و اين نام به اين دليل که شهر در بريدگي رودخانه قزل اوزن واقع شده است به اين منطقه اطلاق شده است. بر اساس سرشماري سراسري سال 1375 جمعيت شهرستان طارم 43،460 نفر برآورد شده که از اين تعداد 4338 نفر در شهر آب بر ساکن بوده اند.

غار خرمنه سر طارم

غار خرمنه‌سر از غارهاي معروف استان زنجان است كه در ارتفاعات 1600 متري خرمنه سر در شمال روستاي شاه نشين در دل كوه ها واقع شده است. مسير دسترسي به دهانه غار بسيار زيبا و مفرح بوده و براي رسيدن به آن بايد از ميان رودخانه پر آب و انبوه درختان زيتون و انجير گذشت. در بررسي هاي باستان شناسان بر روي سفال هايي که از دهليزهاي اين غار به دست آمده، روشن شده که غار خرمنه سر در دو دوره مختلف تاريخي، يکي پيش از تاريخ و ديگري پس از اسلام در قرن چهارم هجري، زيستگاه انسان ها بوده است، ولي نشانه اي از تمدن کهن خاصي که مربوط به پيش از تاريخ باشد، در آن يافت نشده است. 
سنگ هاي آهکي که به صورت ستون هاي استالاکتيت و آويزه هاي استالاگميت در اين غار وجود دارند، منظره زيبايي به داخل غار داده اند. در فاصله 50 متري دهانه بزرگ غار، حفره اي شبيه به دهانه چاه وجود دارد كه براي ورود به اين حفره بايد به حالت خزيده و درازكش حركت كرد. پس از ورود به داخل اين حفره پر رمز و راز، دنيايي پر از ديدني ها و شگفتي ها در برابر بازديد كنندگان پديدارمي شود. كف دهليزي كه در غار وجود دارد، شباهت زيادي به بناي بازارهاي قديمي داشته و چاه عميقي در كف آن وجود دارد. در چند نقطه از اين دهليز در فاصله هاي 20 تا 30 متري طاقچه هاي كوچكي با دست كنده و حفر شده است.

بناي امام زادگان عوف و هاشم (ع) طارم 

بناي امام زاده عوف و امام زاده هاشم (ع) در داخل شهر آباد و پر رونق آب بر قرار گرفته است. اهالي محل اين امام زاده ها را از نوادگان امام موسي بن جعفر (ع) مي دانند. اين بناي مقدس و مذهبي از چندين واحد تشکيل يافته که به علت نوساز بودن از ارزش تاريخي و فرهنگي برخوردار نيستند ولي در سمت شمالي بقعه در 5/3 متري از كف فعلي يک واحد كتيبه از جنس كاشي نصب شده که داراي ارزش تاريخي است. اگر چه تاريخ درست اين کتيبه به درستي مشخص نيست ولي متن زير به رنگ قهوه اي در زمينه زرد رنگ، در فرم دايره اي و با خط اسليمي در آن ديده مي شود "بسمه تعالي تعمير بقعه مباركه امام زاده اعظم هاشم و عوف در سال فرع (مرغ) به اتمام رسيده سنه 713 يا امام حسن" سبک، نقش، خط نسخ، نوع لعاب، جنس و رنگ گوياي اين حقيقت است كه اين كتيبه بسيار جديدتر از دوران مغول است ولي به هر حال از اشياي قديمي اين بقعه محسوب مي شود. زمينه بعدي نقوش اسليمي است كه بر روي زمينه آبي طراحي شده است. سنگ قبر زيبايي که 55 سانتي متر عرض و 125 سانتي متر طول دارد از سنگ مرمر اعلا و سفيد متمايل به سبز است و کتيبه اي به سبک حکاکي و به خط ثلث بر روي آن نوشته شده است.

قلعه سانسيز طارم

قدمت قلعه سانسيز که به گور قلعه نيز شهرت دارد، به دوره ساسانيان و دوره اسلامي مي رسد. اين قلعه تاريخي كه بر روي تپه اي طبيعي واقع شده يکي از مناطق ديدني شهرستان طارم است. شيب و دامنه تند اين تپه دسترسي به قلعه را با دشواري همراه كرده است. قلعه سانسيز علاوه بر قدمت تاريخي از نظر طبيعي نيز در محيطي زيبا، در ساحل رودخانه زيباي قزل اوزن و در کنار روستاي سانسيز قرار گرفته است.

صنايع و معادن
درباره صنايع ماشيني ومعادن شهرستان طارم اطلاعات مستندي در دست نيست ولي رونق دام‌داري در منطقه طارم باعث وفور مواد اوليه مورد نياز در صنايع دستي شده و و به اين صنعت رونق خاصي داده است. قالي بافي، گليم بافي، جاجيم بافي و نمدبافي از جمله مهم ترين صنايع اين منطقه هستند كه ارزش صادراتي بالايي دارند. بافت انواع البسه و انواع جوراب ها و شال هاي پشمي از ديگر صنايع دستي منطقه هستند که بيش تر توسط زنان و دختران بافته مي شوند. 

صنايع و معادن
درباره صنايع ماشيني ومعادن شهرستان طارم اطلاعات مستندي در دست نيست ولي رونق دام‌داري در منطقه طارم باعث وفور مواد اوليه مورد نياز در صنايع دستي شده و و به اين صنعت رونق خاصي داده است. قالي بافي، گليم بافي، جاجيم بافي و نمدبافي از جمله مهم ترين صنايع اين منطقه هستند كه ارزش صادراتي بالايي دارند. بافت انواع البسه و انواع جوراب ها و شال هاي پشمي از ديگر صنايع دستي منطقه هستند که بيش تر توسط زنان و دختران بافته مي شوند. 

آب برطارم 

يک رودخانه كوچک فصلي به طول 25 كيلومتر و شيب متوسط 9 درصد است که در بخش مرکزي دهستان آب بر و در محدوده شهرستان طارم جاري است. اين رودخانه از دامنه جنوبي كوه بندگدوک، در67 كيلومتري شمال خاوري شهر زنجان سرچشمه مي گيرد و ارتفاع سرچشمه آن 2600 متراست. آب بر در کل مسير جنوبي دارد و با ارتفاع ريزشگاه 350 متر به قزل اوزن مي ريزد. 

آب لارطارم

يک رود فصلي به طول 20 کيلومتر و شيب متوسط 11 درصد است که در روستاي دستجرده از بخش چورزق در محدوده شهرستان طارم جاري است. رودخانه آب لار از دامنه جنوبي كوه فشم و دامنه باختري كوه چيلاوي در 66 كيلومتري شمال خاوري شهر زنجان سرچشمه مي گيرد و ارتفاع سرچشمه آن 2500 متر است. اين رودخانه از روستاهاي شاه نشين، خرم آباد و دستجرده عبور كرده و آن ها را آبياري مي كند. رودخانه آب لار به رودخانه قزل اوزن مي ريزد و ارتفاع ريزشگاه آن 340 متر است. 

آق زوج چاي‌طارم 
يک رودخانه فصلي به طول 32 کيلومتر و شيب متوسط 7 درصد است که مسير شمال خاوري دارد و در محدوده شهرستان طارم جاري است. اين رودخانه از دامنه شمالي كوه كلاش و دامنه خاوري كوه كمره در 36 كيلومتري خاور شهر زنجان، سرچشمه مي گيرد و ارتفاع سرچشمه آن 2050 متر است. رودخانه آق زوج چاي در مسير عبوري خود روستاهاي پرانقور، چيلان كشه و هند زمين را سيراب مي كند و در نهايت به رودخانه قزل اوزن مي ريزد.

چمل گين طارم 

يک رود دايمي به طول 20 کيلومتر و شيب متوسط 4/9 درصد است که داراي مسير جنوب باختري بوده و در محدوده شهرستان طارم جريان دارد. اين رودخانه از کوه ولان در 16 کيلومتري باختر شمالي ماسوله سرچشمه مي گيرد و تا محدوده شهرستان طارم ادامه پيدا مي کند. ارتفاع سرچشمه رودخانه چمل گير 2350 متر و ارتفاع ريزشگاه آن 480 متر است. اين رودخانه در انتهاي مسير خود به رودخانه قزل اوزن مي ريزد.

رودخانه سياوه رودطارم 
يک رود دايمي به طول 25 کيلومتر و شيب متوسط 5/7 درصد است که در روستاي درام در محدوده شهرستان طارم جريان دارد. اين رودخانه از کوه شاه معلم در 6 کيلومتري شمال باختري ماسوله سرچشمه مي گيرد و ارتفاع سرچشمه آن 2350 متر است. سياوه رود با نام آندره به سوي جنوب باختري سرازير مي شود و در مسير عبوري خود روستاهاي سياوه رود و درام را آبياري مي كند. اين رودخانه كه ارتفاع ريزشگاه آن 480 متر است به رودخانه قزل اوزن مي ريزد.