نگاهي کوتاه به شهرستان شبستر

شبستر يکي از شهرستان هاي استان آذربايجان شرقي است که ناحيه ي خاور استان واقع شده است. شبستر يک منطقه ي كشاورزي است و باغ هاي ميوه و تاكستان ها، اين منطقه را در بر گرفته اند. فرآورده ها و محصولات كشاورزي شبستر را گندم، جو، بنشن، دانه هاي روغني، گياهان علوفه اي، گلابي، سيب، گردو، زردآلو، گيلاس، آلبالو، گوجه، آلو و هلو تشکيل مي دهد. درياچه اروميه و جزاير و بنادر آن، آبشار عيش آباد و ارتفاعات منطقه از جاذبه هاي طبيعي شهرستان شبستر محسوب مي شوند. منطقه ي کوزه کنان شبستر مهم ترين ناحيه ساخت صنايع دستي سفالي اين ناحيه است. بناهاي تاريخي و ديدني متعدد حکايت از قدمت تاريخي منطقه دارند. مساجد شبستر در رديف مکان هاي ديدني به شمار مي آيند. در تسوج مسجد زيبايي وجود دارد كه مسجد يادگار شاه ناميده مي شود. هم چنين قبور عارفان و مشاهير مانند: مقبره شيخ محمود شبستري و مزار پيررجب در کنار روستاي تاريخي سيس از مکان هاي ديدني منطقه به شمار مي آيند.


روستاي سيس شبستر 
ين روستا در 14 كيلومتري شبستر، در سر راه صوفيان به شبستر واقع شده است. اين روستا داراي آثار تاريخي متعددي مانند قيزيل داش، مزار پير رجب، مزار شيخ اسماعيل، مسجد محمد خنيفه و مقبره باله حسن است

مسجد جامع تسوج شبستر 

مسجد جامع تسوج از توابع شبستر در رديف آثار قديمي اين منطقه است. بر پيشاني مدخل اين مسجد فرماني از سطان محمد خدابنده است كه با خط ثلث بر جسته بر روي سنگ فلفلي يك پارچه حک شده است. در حياط كوچك اين مسجد دو چنار عظيم در جلو دو مناره بدون كلاهك مسجد سر به آسمان كشيده اند. قسمت جنوبي حياط منتهي به بناي مسجد مي شود. مسجد 24 ستون دارد. چهار ستون جنوبي آن آجري و بقيه سنگي است. پايه و سرستون ها مقرنس سنگي هستند كه 35 گنبد آجري بر روي آن ها قرار گرفته است. طاق ها به شيوه ايلخاني بوده و اشكال مختلفي دارد. در دو سوي خاوري و باختري مسجد خواجه نشين هاي بزرگي تعبيه شده كه 4 متر درازا و حدود 5/2 متر پهنا دارد و مساحت كل مسجد 1120 متر مربع در ابعاد 32× 35 متر است. بناي اين مسجد چندين بار تعمير و مرمت شده كه با توجه به اطلاعات موجود، آخرين تعمير كامل آن در سال 1252 هجري قمري به امر محمد شاه قاجار به عمل آمد. احتمال دارد كه گچ بري و مقرنس كاري طاق مدخل و طاق محراب در همين دوران صورت گرفته باشد. كتيبه فرمان نشان مي دهد كه تسوج داراي اهميت و جمعيت زياد بوده و موقعيت سوق الجيشي مهمي داشته است و از اين جهت مورد عنايت و توجه شاه صفوي قرار گرفت. تاريخ متن فرمان شاه صفوي 989 هجري است.

مشخصات جغرافيايي 
شبستر يکي از شهرستان هاي استان آذربايجان شرقي است که ناحيه ي خاور استان واقع شده است. شبستر در درازاي خاوري 45 درجه و 42 دقيقه و پهناي شمالي 38 درجه و 11 دقيقه و در ارتفاع 1400 متري از سطح دريا واقع شده است. رود فصلي شبستر از مناطق خاوري شهر مي گذرد و آب آن به مصرف كشاورزي و باغ داري مي رسد. شبستر از شمال با مرند از باختر و جنوب با درياچه اروميه و از خاور با شهرستان هريس هم جوار است. شهر شبستر در مسير راه اصلي تبريز – سلماس است. فاصله شبستر تا سلماس و تبريز به ترتيب 93 و 67 كيلومتر است. راه آهن تبريز – تركيه از 4 كيلومتري شهر عبور مي كند.

وجه تسميه و پيشينه تاريخي 
شبستر از شهرهاي قديم آذربايجان است، که نام آن در كتاب هاي بسياري آمده است. حمدالله مستوفي در نزهه القلوب(740 هـ ق) فراواني نعمت اين بخش را ستوده و چنين مي نويسد:« چهارم، ناحيت ارونق بر غرب شهر( تبريز ) است. آغازش سه فرسنگي شهر است تا پانزده فرسنگي و عرضش پنج فرسنگ باشد. حاصل نيكو از انگور، غله، و ميوه دارد و مدار تبريز بر ارتفاعات آن جا بادش و سي پاره ديه است و اكثرش معظم كه هر يك قصبه اي است چون سيس، شبستر، و ايقان، كوزه، كنان و …» بخشي از آوازه شبستر نيز به وجود بزرگاني چون: شيخ محمود شبستري عارف و صاحب مثنوي گلشن راز، و ميرزا علي اكبر معجز شبستري شاعر طنزسراي برجسته آذربايجان، مربوط مي شود.

مسجد جامع شبستر

تصور مي شود که اين مسجد براي نخستين بار در زمان ايلخانان بنا شده باشد. اما اين بنا نيز از حوادث زمان در امان نمانده و بارها فرو ريخته و از نو تعمير و تجديد بنا شده است. اكنون 42 گنبد صرفي آن بر روي سي پايه عريض آجري قرار گرفته اند. در بالاي درب ورودي مسجد طاق سنگي جالبي نصب شده كه بالاي آن دو كتيبه سنگي به چشم مي خورد. مسجد ايوان و مناره اي نيز دارد كه ستون هاي ايوان و كلاهك مناره همه چوبي و تازه و متعلق به نيمه اول قرن چهاردهم قمري است.

مسجد محمد حنفيه شبستر
مسجد محمد حنفيه درمركز روستاي سيس واقع شده و مسجد جامع روستا به شمار مي رو د. بناي اين مسجد آجري و گنبد دار است. مناره بلندي دارد و ايواني با ستون هاي چوبي در جلو آن تعبيه شده است. اهالي ده معتقدند كه بناي نخسين اين مسجد به امر حنفيه صورت گرفته که بارها فرو ريخته و دوباره تجديد بنا شده است. اين عقيده مبناي تاريخي ندارد ولي شيوه بنا نشان مي دهد كه تجديد عمارت آن مثل ساير مساجد بزرگ ارونق و انزاب در دوران صفويه انجام شده است.

مسجد يادگار شاه شبستر 
در تسوج مسجد زيباي ديگري وجود دارد كه مسجد «يادگار شاه» ناميده مي شود. اين مسجد در مركز شهر، نزديك به خيابان پهلوي واقع شده است. درازاي آن از خاور به باختر، نزديک بيست متر و پهناي آن در حدود 10 متر است. سه گنبد ضربي آجري دارد. گويي سه، چهارطاق يك نواخت را در كنار هم قرار داده اند. تاريخ بناي مسجد معلوم نيست. سالخوردگان تسوج مي گويند كه يكي از شاهان صفوي هنگام جنگ با سلاطين عثماني نذر كرده بود كه چون بر دشمن غلبه جويد مسجدي در تسوج بنا كند. حاجتش برآيد و هنگام بازگشت اين مسجد را بنا كرد. نام مسجد يادگار شاه ماند ولي نام باني فراموش شد. اكنون كتيبه و سنگ نبشته اي در دست نيست تا نام باني معلوم شود. فقط شيوه بنا و مصالح ساختماني به كار رفته، حكايت از قدمت مسجد دارد.