اسماءالحسنی؛ معرفت به حق/2
شكيب‌انصاری:
اوصاف عباد الرحمن در قرآن بيانگر اطاعت مطلق از نظام «الرحمان» است
گروه انديشه و علم: قرآن كريم مباحث فراوانی درباره «رحمان» و كسانی كه در زندگی فردی و اجتماعی از قانون و نظام «الرحمان» اطاعت مطلق می‌كنند و آن را در زندگی سياسی، اجتماعی و ... اجرا می‌كنند، بيان كرده است.
محمود شكيب‌انصاری، عضو هيئت علمی و مدرس دانشكده الهيات و معارف اسلامی دانشگاه شهيد چمران اهواز در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) شعبه خوزستان، در توضيح صفت «رحمانيت» خداوند اظهار كرد: واژه «رحمان» از «رحمت» گرفته شده است، راغب اصفهانی در مفرداتش رحمت را «رقَّهٌ تقتضی الاحسان» دانسته و «رِقَّه» در عربی به معنی دلسوزی، نازك‌دلی است.
وی ادامه داد: رحيم و رحمان هر دو صيغه مبالغه و به معنی خيلی دلسوز و نازكدل هستند، اما در رحمان شدت مبالغه بيشتر است.
شكيب‌انصاری با اشاره به اينكه در قرآن كريم واژه «رحمان» 57 بار ذكر شده است، گفت: «رحمان» گاهی به عنوان نام برای «الله» بكار رفته است، مانند «الرَّحْمَنُ علم القرآن، الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى، قُلِ ادْعُواْ اللّهَ أَوِ ادْعُواْ الرَّحْمَنَ أَیًّا مَّا تَدْعُواْ فَلَهُ الأَسْمَاء الْحُسْنَى وَلاَ تَجْهَرْ بِصَلاَتِكَ وَلاَ تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَیْنَ ذَلِكَ سَبِيلًا» لذا «الرحمن» برای خداوند هم به عنوان صفت و هم نام بكار برده شده است در حالی كه «رحيم» تنها صفت است.
اين مدرس دانشكده الهيات و معارف اسلامی دانشگاه شهيد چمران اهواز با بيان اينكه واژه «رحيم» به معنی زهدان(بچه‌دان) مادر نيز هست، تصريح كرد: در حديث قدسی آمده است «أنا الرحمن خلقتُ الرحيمَ وَ شَقَقتُ له من اسمی؛ من خدای رحمانم، زهدان را آفريدم و از نام خود(رحمان) نامی برايش برگرفتم.»
شكيب‌انصاری گفت: در سوره فرقان مشركان از پيامبر(ص) می‌پرسند: «وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اسْجُدُوا لِلرَّحْمَنِ قَالُوا وَمَا الرَّحْمَنُ أَنَسْجُدُ لِمَا تَأْمُرُنَا وَزَادَهُمْ نُفُورًا» لذا اينگونه به نظر می‌رسد واژه «الرحمن» در زبان عربی قبل از اسلام كاربرد داشته است و با خط سامی قديم روی سنگ‌ها نگاشته شده بوده، پس به طور قطع اين سؤال از سوی يك قبيله يا طايفه‌ای از اعراب و نه تمام قوم عرب و اعراب بوده است.
وی افزود: درباره «رحمن و رحيم(زهدان) كه در حديث قدسی آمده، اين نكته نيز قابل يادآوری است كه يكی از اصول زبان عربی در اشتقاق و واژه‌سازی، برگرفتن واژگانی است كه بر امور معنوی دلالت دارد از واژگانی كه بر امور مادی و محسوس دلالت دارد؛ برای مثال ساختن واژه «عقل» از «عقال» طنابی بود كه به وسيله آن دست شتر را می‌بستند تا كنترل شود و فرار نكند. ساختن واژه «هدايت» از «هدوه» سنگی كه در دريا نمايان می‌شد و نشان می‌داد كه پيرامون آن سنگ جزيره است، لذا دريانوردان با ديدن آن سنگ جهت خود را تغيير می‌دادند و از هلاكت نجات پيدا می‌كردن.
عضو هئيت علمی دانشگاه شهيد چمران اهواز با بيان اينكه در قرآن كريم، خداوند متعال «أرحم الراحمين» توصيف شده است، تصريح كرد: ممكن است كسی ادعا كند كه ما آدميان نيز ميان خود افرادی با خصوصيات دلرحم و نازكدل داريم لذا خداوند به توصيف قرآن كريم، دل‌رحم‌ترين و نازك‌دل‌ترين دلرحمان و نازك‌دلان است.
مدرس دانشكده الهيات و معارف اسلامی دانشگاه شهيد چمران اهواز مسئله شايان ذكر ديگر را رحمانيت خدای اسلام و قرآن نسبت به خدای باستانی غرب(اروپايی‌ها) دانست و عنوان كرد: فرهنگ اروپايی‌های عهد باستان(يونان قديم) بر بت‌پرستی و چندخداپرستی نهادينه شده بوده. بين انسان و خدا همواره جنگ و ستيز بوده و خدا هميشه به دنبال انسان بوده است تا او را از بين ببرد، زيرا كه انسان را رقيب خود در جهان می‌دانسته و می‌كوشيده مشعل معرفت را از انسان بگيرد و اين در حالی است كه خداوند در فرهنگ اسلام و قرآن «رحمان» و «رحيم»، به معنای بسيار دلرحم، بسيار دلسوز، بسيار نازكدل نسبت به انسان و بنی‌آدم معرفی شده است.
شكيب انصاری با بيان اينكه در قرآن كريم مباحث فراوانی درباره «رحمان» و كسانی كه در زندگی فردی و اجتماعی از قانون و نظام «الرحمان» اطاعت مطلق می‌كنند، و آن را در زندگی سياسی، اجتماعی، اقتصادی، قضاوت و تربيت و در تمام زندگی فرد و جامعه اجرا می‌كنند يعنی «عبادالرحمن» آمده است، می‌توان به آيات پايانی سوره فرقان برای مثال اشاره كرد، «وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا، وَالَّذِينَ یَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّدًا وَقِیَامًا، والَّذِينَ یَقُولُونَ رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذَابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذَابَهَا كَانَ غَرَامًا، إِنَّهَا سَاءتْ مُسْتَقَرًّا وَمُقَامًا، وَالَّذِينَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَكَانَ بَیْنَ ذَلِكَ قَوَامًا، وَالَّذِينَ لَا یَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ وَلَا یَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَلَا یَزْنُونَ وَمَن یَفْعَلْ ذَلِكَ یَلْقَ أَثَامًا، یُضَاعَفْ لَهُ الْعَذَابُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَیَخْلُدْ فِيهِ مُهَانًا، إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُوْلَئِكَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا، وَمَن تَابَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَإِنَّهُ یَتُوبُ إِلَى اللَّهِ مَتَابًا، وَالَّذِينَ لَا یَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا، وَالَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا بِآیَاتِ رَبِّهِمْ لَمْ یَخِرُّوا عَلَیْهَا صُمًّا وَعُمْیَانًا، وَالَّذِينَ یَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّیَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا، أُوْلَئِكَ یُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِمَا صَبَرُوا وَیُلَقَّوْنَ فِيهَا تَحِیَّةً وَسَلَامًا، خَالِدِينَ فِيهَا حَسُنَتْ مُسْتَقَرًّا وَمُقَامًا.»
