كم خوني به حالتي اطلاق ميشود كه در آن تعداد سلولهاي قرمز يا ميزان هموگلوبين خون شخص كاهش يابد .هموگلوبين رنگدانه اي قرمز است كه نقش مهمي در قرمزي رنگ سلولهاي قرمز و خون دارد .اصولا اكسيژن كه براي توليد انرژي سلولها بسيار مهم است ، جهت انتقال از ريه به بافتهاي مختلف بدن با هموگلوبين تركيب ميشود .
آزمايشي بنام C.B.C در تشخيص دقيق كم خوني و شدت آن ارزش زيادي دارد ، در اين آزمايش تعداد كل سلولهاي خوني فرد توسط دستگاه مخصوصي شمارش ميشود و ميزان هموگلوبين و يك سري ايندكسهاي ديگر نيز ارزيابي مي گردد.
بيشترين تعداد سلولهاي خوني را سلولهاي قرمز تشكيل ميدهند و هر فردي ميليونها سلول قرمز را در خون خود دارد. كاهش تعداد اين سلولها را كم خوني و افزايش بيش از حد آنها را پلي سايتمي يا غليظ شدن خون مينامند.شكل سلولهاي قرمز نيز در ارزيابيهاي ميكروسكوپي حائز اهميت است و تغييرات آن ميتواند در تشخيص انواع كم خوني مورد استفاده قرار گيرد.
هماتو كريت ( يكي از ايندكسهاي اندازه گيري شده در تست C.B.C) نشانگر اينست كه چه ميزان از خون توسط سلولهاي قرمز تشكيل شده است.
يك نفر از هر پنج زن ، نيمي از زنان باردار ، و سه در صد مردان در امريكا دچار كم خوني فقر آهن هستند !!!
كم خوني ناشي از فقر آهن شايعترين نوع كم خوني است ، و اغلب بدليل خونريزيهاي آهسته و تدريجي پديد مي آيد. اين خونريزي ميتواند از طريق روده ها ( بخاطر بيماريهاي مخاطي و زخمهاي معده و اثني عشر ، مصرف برخي داروها مثل اسپرين يا بروفن و بسياري از داروهاي ديگر ، يا حتي سرطانهاي اين سيستم ) ، ادرار( در اثر بيماريهاي مختلف ) ، يا قاعدگي ( در خانمها ) باشد.
بطور كلي كم خوني در خانمها شايعتر از آقايان است ، چرا كه با هر بار پريود ميزان قابل توجهي از خون و آهن بدن را از دست مي دهند.
علائم شايع و اصلي كم خوني عبارتند از: ضعف و بيحالي ، رنگ پريدگي پوست ، افزايش ضربان قلب ، كوتاهي نفس ، دردهائي در قفسه ي سينه ، منگي و كرختي ، اختلالات خلق و خو ، سردي دستها و پاها ، سردرد ، تحريك پذيري بيش از حد و بيحوصلگي ، عصبانيت بيمورد ، بيحالي و افسردگي و...
كم خوني را به صورتهاي مختلفي تقسيم بندي ميكنند كه از جمله ميتوان به : حاد و مزمن ، خفيف تا شديد ، و كم خوني بر اساس علت ايجاد كننده ي آن ( فقر آهن ، فقر ويتاميني ، از بين رفتن سلولهاي قرمز به دلايل مختلف مثل داروها ، سرطاني بودن آنها ،بيماريهاي مزمن مثل آرتريت روماتوئيد ، عفونتهاي مختلف ، بزرگي بيش از حد طحال و...) وغيره تقسيم بندي مي كنند و هر يك از اين حالات برخوردهاي خاص خود را مي طلبند.
تخمين زده ميشود كه فقط در ايالات متحده ي امريكا 3/4 ميليون نفر مبتلا به كم خوني وجود دارد !
بسياري از انواع كم خوني با اصلاح روشهاي تغذيه اي همچنين تامين آهن و ويتامينهاي مورد نياز مثل ويتامين ب 12، اسيد فوليك، ويتامين سي ( براي افزايش جذب آهن )، قابل اصلاحند.
گوشت ، سبزيجات با برگ سبز ، آجيل ، ميوه جات خشك شده ، لوبيا و... غني از آهنند و آب ميوه هاي انواع مركبات ، انواع سبزيجاتي كه برگهاي پهن و سبز دارند ، حبوبات ، و.... آكنده از ويتامينها و اسيد فوليك هستند .
مصرف آهن خصوصا در اطفال ، زنان باردار و زناني كه خونريزيهاي ماهيانه ي آنان زياد تر از حد معمول است بسيار مفيد خواهد بود .
در برخي شرايط ، پزشكان مبادرت به تجويز مكملهاي حاوي آهن ميكنند تا نقص موجود را برطرف سازند ، اما اگر كم خوني فقر اهن وجود نداشته باشد ، منابع غذائي غني از آهن براي احتياجات روز مره ي بدن كفايت مي كنند.
افزايش بيش از حد آهن در بدن ميتواند عواقب وخيمي براي بدن بهمراه داشته باشد.
به اين خاطر استفاده ي روتين از داروهاي حاوي آهن را براي درمان خستگي زودرس ، به شما پيشنهاد نمي كنيم مگر اينكه آزمايشات و بررسي هاي باليني ، لزوم مصرف آن را تائيد كنند
كم خوني ناشي از كمبود ويتامين ب12 را اصطلاحا آنمي پرنيشيوز مي نامند و توسط كم خوني ، و گلبولهاي سفيد بزرگتر از حد طبيعي مشخص مي شود.
اين نوع كم خوني در اثر علل مختلف ديگري نيز پديد مي آيد كه از جمله مي توان به كمبود اسيد فوليك ، برخي بدخيمي هاي سيستم خونساز ، و گروهي از اختلالات مادرزادي ، مصرف الكل و نيز بعضي از داروهائي كه در شيمي درماني استفاده مي شوند اشاره كرد.
براي پيشگيري از ايجاد اين كم خوني ميتوان از ويتامين ب12 و اسيد فوليك استفاده كرد.
علائم و نشانه هاي كم خوني فقر ويتامين ب12:
از دست دادن اشتها ، اسهال ، كرختي و گز گز دستها و پاها ،رنگ پريدگي پوست ، احساس خستگي زودرس ،سردرد ، زخمهاي مخاطي ، و زباني ، و تغيير رنگ پوست.
معاينه ي اين بيماران ميتواند نشانگر اختلال رفلكسها و يكسري علائم عصبي ديگر باشد.
منابع ويتامين ب12 :
ويتامين ب12 در مواد غذائي حيواني مثل گوشت ، نرمتنان صدف دار ، شير ، پنير ، و تخم مرغ يافت ميشود.اغلب مردم كه ميتوانند گوشت را بعنوان يكي از اجزاي غذائي خود داشته باشند ، كمتر در معرض پيدايش كمبود اين ويتامين هستند مگر اينكه بدن آنان توانائي جذب اين ويتامين را نداشته باشد.در حالت طبيعي ، ميزان ذخيره ي ويتامين ب12 بدن تكافوي نياز بيش از يكسال بدن را ميكند ( حتي در صورتي كه اين ويتامين در طول اين مدت وارد بدن نشود !) .
ريسك كمبود ويتامين ب12 در گياه خواراني كه كاملا رژيم بدون شير، پنير،يا تخم مرغ مصرف مي كنند ، و نيز اطفالي كه از اينگونه مادران( گياهخوار خالص ) بدنيا مي آيند بيشتر از افراد عادي جامعه است و مصرف ويتامين هاي مكمل در آنها توصيه مي شود.
معمولا نقص ويتامين ب12 را با نقص اسيد فوليك ، همزمان مطرح مي كنند ، چرا كه علائم اين دو با هم مشابه بوده ودر بسياري از موارد با هم ديده مي شوند.كم خوني پرنيشيوز در حقيقت مي تواند محصول مشترك كمبود هر كدام از اين دو باشد !
اسيد فوليك در حقيقت يكي از ويتامين هاي گروه ب مي باشد ، كه براي تكامل جنين انسان نقش بسيار مهمي ايفا مي كند.بر خلاف ويتامين ب12 تنها مقدار كمي اسيد فوليك در بدن ذخيره مي شود ، بهمين خاطر ، مصرف منظم آن ( از طريق مواد خوراكي ) ضروريست .غذاهائي مثل جگر ، كليه ( قلوه )، انواع قارچ ، موز ، پرتقال ، سبزيجاتي كه برگهاي پهن دارند مثل اسفناج ، تخم مرغ ، نان گندم كامل ، لوبيا ، و شير بعنوان منابع حاوي اين ويتامين ارزشمندند.
مصرف اسيد فوليك ، قبل و در طول بارداري ، مي تواند احتمال پيدايش جنين هاي ناقص الخلقه را كاهش دهد
