در ابتدا مشكل این بود كه اصلا هیچ اطلاعی از این بنا نداشتم و تنها می‌دانستم در روستایی در حوالی گناباد آرامگاهی قرار دارد كه فرزند چنگیزخان مغول در آن دفن شده است.

با دانستن این اطلاعات قطعا نمی‌توانستم به نتیجه‌ای برسم و پرس و جو از مردم محلی و چند راننده تاكسی برایم به جز سردرگمی حاصلی نداشت.

تنها راهكار منطقی، رفتن به كتابخانه میراث فرهنگی و كسب اطلاع از آنجا بود. كم‌كم از نظر ذهنی خود را آماده می‌كردم تا شكست را بپذیرم. آخر مگر می‌شد آرامگاه فرزند چنگیز در ایران قرار گرفته باشد و هیچ حرف و مطلبی از آن تا به حال به گوش من نخورده باشد؟

وقتی موضوع را با مسوول مركز اسناد اداره میراث فرهنگی شهرستان در میان گذاشتم با تردید از بالای قاب عینكش به من نگاه كرد و پرسید: دقیقا می‌دانم منظورتان چیست، ولی فكر نمی‌كنم بتوانید چیز زیادی به دست بیاورید!

در حالی كه نشانی و كروكی بنا را در دست داشتم از اداره خارج شدم. خب، حداقل تا اینجا می‌دانستم كه چنین جایی وجود فیزیكی دارد. مقصد من روستایی بود به نام گیسور!

گیسور در انتهای مجموعه راه روستایی و كم‌ترددی قرار گرفته كه تقریبا می‌توان گفت آخرین روستا در این جاده است و دیگر از اینجا به‌بعد راهی وجود ندارد و به قول دوستم: اینجا آخر دنیاست! نباید خطر كرد و جلوتر رفت.

روستای گیسور در 70 كیلومتری شمال شرق گناباد واقع شده است. اولین سوالی كه پس از رسیدن به این روستا به ذهنم رسید این بود كه فرزند چنگیزخان، بزرگ‌ترین پادشاه زمان خود در این روستا چه می‌كرده است؟ اصلا چرا باید چنین فرد مهمی در این روستای دورافتاده دفن شده باشد؟ نام فعلی این آرامگاه «جغتین» گیسور است؛ نامی كه به نظر كاملا مغولی می‌رسد و بر پیچیدگی‌های این آرامگاه می‌افزاید. مقبره «جغتین» در پنج كیلومتری شرق روستای گیسور واقع شده است.

البته در ابتدا ما این موضوع را نمی‌دانستیم و فكر می‌كردیم باید آرامگاه در داخل روستا قرار داشته باشد. پرس و جو از اهالی محل تنها یك نتیجه برای ما داشت: اهالی محل چندان میانه خوبی با این آرامگاه ندارند و چندان دل خوشی از قرار گرفتن این بنا در مجاورت روستایشان نداشتند.

اهالی روستا معتقدند كه در این محل فرزند چنگیزخان مغول دفن است و یكی از دلایل رسیدگی نكردن به این بنا نیز همین موضوع است. بنا در دشتی مسطح قرار دارد كه باران‌های سالانه در همه جای آن شیارهای عمیقی ایجاد كرده است.

در اطراف بنا و محوطه آن آثار معماری جالب توجهی دیده می‌شود. در سمت شرق بنا یك آب‌انبار و در غرب آن ساخلوی نظامی قدیمی با برج و بارو دیده می‌شود. در سطح زمین‌های اطراف بنا نیز آثار سفال‌های لعابدار فیروزه‌ای، خردلی و سبز دیده می‌شود.

بنای جغتین كلا از آجر ساخته شده است و گنبد آن فرو ریخته بود و امروزه مجددا بازسازی و مرمت شده است. در چهار جهت اصلی بنا، چهار ورودی تعبیه شده است، در ساقه گنبد آثاری از فیلپوش دیده می‌شود كه احتمالاً تزئینات گچی داشته است و به جز این مورد، تزئینات خاصی در داخل بنا دیده نمی‌شود.

تقریبا در هیچ جای بنا كتیبه‌ای وجود ندارد و شواهدی كه نشان‌دهنده نسبت این بنا با فرزند چنگیز باشد، دیده نمی‌شود.

درست در مركز صحن زیر گنبد، سردابه‌ای قرار دارد و آثار معماری در آن مشهود است. ورودی اصلی سردابه از سمت شرق است. تدفین سردابه‌ای تدفین خاص دوره مغول است و وجود این سردابه تنها نشانگر ارتباط این مقبره با دوره مغول است.

راه‌پله‌ای در ورودی شمالی بنا در جهت غربی به سمت گنبد می‌رود. در داخل بنا تعدادی طاقچه ساده و بدون تزئین بر دیواره‌ها دیده می‌شود و در بالای هر ورودی نیز یك نورگیر طاق‌دار تعبیه شده است.

بنا از داخل مربع‌شكل و از خارج هشت ضلعی است. در دیواره‌های داخلی بنا چهار طاق‌نمای بلند تعبیه شده است كه در بین هر دو ورودی یكی از آنها واقع شده‌ است و تزئینات خاصی ندارد.

بازدید از بنا نتوانست ارتباط آن را با فرزند چنگیز نشان دهد و تنها ارتباط بنا با چنگیز نام بناست. بر اساس متون تاریخی، جغتای نام فرزند چنگیزخان است.

‌مطالعه متون تاریخی بیانگر عدم ارتباط این بنا با فرزند چنگیزخان است. طبق اظهارنظر استاد بهرام‌فره‌وشی، گیسور به معنی جای آتش یا آتش كیانی است: گیسور = گای سور، جای سور یا جای آتش و اگر گیسور، كیسور باشد به معنی آتش شاهی است كه با توجه به این مورد، قدمت منطقه به پیش از اسلام برمی‌گردد.

در ساخت بنا از آجرهای بسیار بزرگ و ملاط ساروج استفاده شده است. برخی محققان معتقدند كه این محل، واقعاً مقبره جغتای، فرزند چنگیز است، اما نظر بیشتر محققان بر این است كه این محل، در زمره مقابر مربوط به دوره مغول و احتمالا مربوط به یكی از صاحب‌منصبان این سلسله است.

در پرونده مربوط به این بنا در اداره میراث فرهنگی گناباد، قدمت این بنا ایلخانی (قرن هفتم و هشتم هجری) ذكر شده است.

در زیر این بنا فضایی بوده كه مردگان را در آن می‌گذاشتند كه به‌مرور زمان از اجساد پر شده است و این بنای زیبای تاریخی متعلق به شخص خاصی نیست و احتمالاً فردی معروف به نام جغتین در آن مدفون‌شده و پس از آن این محل به مقبره جغتین مشهور گشته است و آنچه واضح است نبود ارتباط این محل با جغتای، پسر چنگیز است!