بانک مقالات شیعه شناسی

شخصيت هاي برجسته اي در ميان علماي شيعه وجود دارند كه تاثير بسزايي در احيا و انتقال علوم اهل بيت پيامبر (صلي اله عليه و آله) به نسل هاي بعدي داشته اند؛ از اين ميان شيخ صدوق از ويژگي هاي خاصي برخوردار است. حدود سيصد تصنيف به صدوق نسبت داده شده است كه متاسفانه امروزه بيش از بيست و چند عنوان از اين آثار در دسترس ما نيست. يكي از برجسته ترين آثار ايشان، «معاني الاخبار» است كه در آن، احاديثي كه در تفسير معاني حروف و الفاظ است، آورده است. اهميت كتاب «معاني الاخبار» بدان جهت است كه آن، به منزله قاموسي در فهم معاني الفاظ و لطايف اخبار معصومين (عليهم السلام) مي باشد. شيخ صدوق در نگارش اين كتاب از برخي روش هاي ويژه استفاده كرده است كه از آن جمله مي توان به: اذعان صدوق به سوال كردن از معاني برخي احاديث از استادانش، بيان مكان و زمان استماع حديث، استناد به اقوال لغويين، استدلالات كلامي، ازاله تشكيك از برخي خطب نهج البلاغه و ... اشاره كرد.

 نسخه قابل چاپ

هر چند آينده نگري از ويژگي هاي انسان در طول تاريخ بوده و اديان و متفكران بسياري به اين موضوع پرداخته اند، اما نگاه واقع بينانه و برخوردار از پشتوانه فكري و عقلاني به پايان تاريخ بشري و تفسير و تحليل عالمانه از چگونگي پهلو گرفتن كشتي رها شده در اقيانوس تاريخ، هنوز جاي تحليل و نقادي بسيار دارد. در بين اديان، اسلام با طرح روشن و مستدل خود از پايان تاريخ بشري، دست كم در برهه اي از آن، كاملا موفق بوده است. اعتقاد به مهدويت در عالم تشيع، آينده بشر را در قالبي معقول، زيبا و اميدبخش طرح كرده است. فيلسوفان نيز با تكيه بر اصول عقلاني و دلايل مستدل فلسفي، كمابيش به اين موضوع پرداخته اند. هگل از زمره فيلسوفاني است كه علي رغم اطلاعات كم ايشان از باورهاي اسلامي در اين زمينه، بر مبناي مقولات فلسفي خود، همچون پديدارشناسي روح، آزادي و خودگشايندگي روح در تاريخ، ديالكتيك و عقلانيت تاريخ، به طور مستوفي به اين موضوع پرداخته و در صدد يافتن پاسخي عقلاني بر آن بر آمده است. نوشتار حاضر، با مروري اجمالي به اصول تفكرات فلسفي هگل، اين موضوع را از نگاه وي بررسي نموده است.

 نسخه قابل چاپ

محبت و احترام به اهل بيت پيامبر (صلي اله عليه و آله) و بسياري از فضايل آنان، مورد اتفاق شيعه و اهل تسنن است، ولي در معنا و مصاديق اهل بيت پيامبر (صلي اله عليه و آله) اختلاف است. بيشتر اهل تسنن مطلق خويشان و همسران پيامبر (صلي اله عليه و آله) را اهل بيت آن حضرت مي دانند، ولي شيعه معتقد است: منظور از اهل بيت پيامبر (صلي اله عليه و آله) در برخي آيات و بسياري از روايات، سيزده نفر از خويشان برجسته آن حضرت است و شامل همسران و ساير خويشان آن حضرت نمي شود. در اين مقاله با تحليل ادبي و لغت شناسانه، امكان ادبي اين معنا براي كلمه اهل بيت تبيين و ديدگاه شيعه با استناد به روايات اثبات مي شود.

 نسخه قابل چاپ

امروزه، منافع ملي ايران با ژئوپليتيك نوين تشيع پيوند عميقي خورده است؛ به طوري كه ايران همواره مي خواهد در ميان شيعيان جهان به خصوص در عراق نقشي ايفا كند. تحولات اخير جهاني و منطقه اي، اين فرصت را براي ايران ايجاد كرده است؛ از اين رو، هدف از ارايه اين مقاله، بررسي و تحليل موقعيت ژئوپليتيك نوين شيعه و مشخص نمودن تهديدهاي منطقه اي، فرامنطقه اي و پيامدهاي آن در جهان كنوني به خصوص نقش آفريني ايران در اين رابطه مي باشد. فرض بر اين است كه در شرايط پيش آمده، ايران با توجه به موقعيت خاص مي تواند به قدرت منطقه اي برتر تبديل گردد.

 نسخه قابل چاپ

اجازه رعايت احوال شخصيه شيعيان، بر مبناي فقه شيعه، در نظام حقوقي افغانستان پديده اي نوپيداست كه با تدوين ماده 131 قانون اساسي سال 1382 وارد ادبيات حقوقي افغانستان شد. در نظر اول، ممكن است تفكيك احوال شخصيه شيعيان از قانون مدني افغانستان غيرقابل توجيه به نظر آيد؛ اما با مطالعه اوضاع و احوال شيعيان افغانستان در گذشته و حال، درمي يابيم چنين تفكيكي در چارچوب تساهل و تسامح حكومت با پيروان مذاهب ديگر- كه داراي احكام مذهبي خاص خود هستند- قابل تفسير است. اين كثرت گرايي حقوقي، هم مبتني بر باورهاي ديني است و هم مبتني بر انديشه هاي بشري. نوشتار حاضر با بهره گيري از رهيافت هاي جامعه شناختي حقوقي و فلسفه حقوق، مباني علمي و نظري اي براي استقلال قضايي شيعيان افغانستان در احوال شخصيه جسته و از سوي ديگر با نگاه درون ديني از منابع فقه غني اسلام، مباني استواري براي احوال شخصيه شيعيان فراهم آورده است. از ديد حقوق تطبيقي، استقلال شيعيان در احوال شخصيه و در پي آن، ورود فقه غني شيعه در سيستم حقوقي افغانستان، بر غناي علمي آن خواهد افزود. اين واقعيت در حقوق خانواده به خصوص مبحث نكاح و طلاق قانون مدني افغانستان كاملا ملموس است.

 نسخه قابل چاپ

آيه مباهله از جنجالي ترين آيات قرآن كريم است. سنت مباهله از ديرباز در بين اقوام سامي رواج داشته و افزون بر قرآن در كتاب هاي مقدس ديگر نيز به مواردي از آن اشاره شده است. مباهله مذكور در قرآن، به ماجراي گفتگو و مناظره مسيحيان «نجران» با پيامبر (صلي اله عليه و آله) اختصاص دارد كه سرانجام، به دليل امتناع مسيحيان از پذيرش دعوت پيامبر (صلي اله عليه و آله) طرفين توافق كردند دست به مباهله زنند و از خدا بخواهند راستگو را از دروغگو تمايز دهد. اين مباهله در ميانه راه به دليل امتناع مسيحيان متوقف شد و به انجام نرسيد؛ اما همراهي اهل بيت پيامبر (صلي اله عليه و آله) با ايشان در اين حادثه، زمينه گسترده اي براي مجادلات كلامي بين فرق و مذاهب اسلامي پديد آورده است. بيشتر مفسران از اين آيه براي اثبات فضيلت اهل بيت (عليهم السلام) استفاده كرده اند و شيعه، علاوه بر آن، از اين آيه براي اثبات معتقدات ديگري چون عصمت و امامت بلافصل امام علي (عليه السلام) استفاده كرده است. در اين مقاله، به بررسي ديدگاه هاي كلامي پيرامون آيه مباهله پرداخته شده است. ابتدا واژه مباهله از نظر لغوي و اصطلاحي تعريف شده است، سپس ماجراي تاريخي مباهله پيامبر (صلي اله عليه و آله) با مسيحيان نجران از منابع تاريخي و اسباب نزول گزارش شده است. در بخش اصلي مقاله، به برداشت هاي كلامي از آيه مباهله در اثبات افضليت اهل بيت (عليهم السلام) و اولويت امام علي (عليه السلام) به خلافت، از نظر شيعه پرداخته شده و ديدگاه هاي رقيب نيز گزارش و بررسي شده است.

 نسخه قابل چاپ

مازندران، سرزميني كهن از ايران زمين است كه در طول تاريخ، فرهنگ هاي مختلفي را تجربه كرده است؛ اما آنچه در اين سرزمين پايدار مانده، فرهنگ تشيع است كه در اين مختصر، ضمن بيان جغرافياي طبيعي، سياسي و انساني مازندران و گزارش رويارويي حاكمان طبرستان با حاكمان بني اميه و بني عباس، به برخي عوامل گرايش مردم به فرهنگ تشيع اشاره شده است؛ از جمله خستگي و دل آزردگي مردم از فرهنگ طبقاتي زردشتي؛ دل آزردگي و بي رغبتي مردم به فرهنگ حاكمان اهل سنت (امويان و عباسيان)؛ سفر تبليغي امام حسن مجتبي (عليه السلام) و مالك اشتر و برخي ديگر از اصحاب اميرالمومنين (عليه السلام) و علويان به طبرستان و....

 نسخه قابل چاپ

سيري گذرا در تاريخ اسلام نشان مي دهد كه هيچ عاملي به اندازه اتحاد و انسجام نتوانسته است موجبات قدرت، شوكت و پيشرفت ملت ها را رقم زند؛ از سوي ديگر اختلاف و تفرقه، بزرگ ترين عاملي به شمار رفته است كه پيوسته مانع اعطاي خير و رحمت الهي بر امم شده و خواهد شد؛ چنانچه امير مومنان علي (عليه السلام) مي فرمايد: «ان اله سبحانه لم يعط بفرقه خيرا ممن مضي و لا ممن بقي» (انعام: 65) (سيدرضي، [بي تا]،خطبه 176): خداوند سبحان به هيچ امتي- چه از گذشتگان و چه از آيندگان- به واسطه تفرقه و اختلاف، خيري اعطا ننموده و نخواهد كرد. از اين رو، اين مقاله سعي دارد موضوع وحدت اسلامي را از حيث علمي و عملي مورد بررسي قرار دهد؛ به طوري كه ابتدا به ضرورت ها و بايسته هاي وحدت از منظر علي بن ابي طالب (عليه السلام) مي پردازد و اهميت مساله را تبيين و تشريح مي نمايد تا با معرفت و شناخت بيشتر، راه را براي هدف خود هموارتر نمايد. سپس ضرورت انسجام اسلامي را از حيث عقلي مطرح مي نمايد و با ذكر يك مثال جامع، نشان مي دهد اتحاد، علاوه بر يك واجب و ضرورت نقلي، يك اصل و ضرورت عقلي نيز هست. آثار و تبعات اتحاد، بخش مهم ديگري است كه علي بن ابي طالب (عليه السلام) از طرق عقل، نقل و تجربه به تبيين آنها پرداخته است. در ادامه اين نوشتار به چالش ها و موانع فراروي اتحاد ديني اشاره شده است كه در دو بخشِ چالش ها و موانع بيروني و دروني، ضمن بيان مصاديق هر يك به اين موضوع مي پردازد. در پايان نيز يكي از راهكارهاي عملي انسجام- كه همان تدوين منشور وحدت اسلامي است- پيشنهاد و به عناصر كليدي آن پرداخته شده است.

 نسخه قابل چاپ

شناخت منابع هر علمي در استفاده و برداشت هاي علمي از آن، يك ضرورت اساسي است. در حوزه دانش رجال با ده ها اثر گران سنگ و ذي قيمت رجالي روبرو هستيم كه هر كدام از آنها با سبك خاصي تدوين گشته است. شناخت ويژگي هاي اين منابع در شناخت هر چه بيشتر راويان، تحليل و ارزيابي اسناد روايات و حل معضلات و مشكلات آنها بسيار موثر خواهد بود. در ميان كتاب هاي رجالي، كتاب «معجم رجال الحديث» به عنوان يك اثر مهم و ماندگار در عرصه دانش رجال و شناخت راويان جايگاه ويژه اي دارد. مولف انديشمند و فقيه و اصولي آن- كه سال هاي متمادي به تدريس و تاليف در دور حوزه فقه و اصول اشتغال داشته است و با بهره گيري از احاديث معصومان (عليهم السلام) به استنباط احكام الهي مي پرداخت- در سال هاي پاياني عمر خويش، همراه با اندوخته هاي فراوان علمي به تاليف كتابي در موضوع علم رجال دست مي زند و اثري ماندگار در كارنامه علمي خويش ثبت مي نمايد. اين كتاب در مقايسه با ديگر كتب رجالي شيعه از ويژگي هاي برتري برخوردار است؛ بدان جهت، شناخت آن براي دانش پژوهان علوم ديني بهويژه براي علاقه مندان رشته رجال، يك ضرورت است.

 نسخه قابل چاپ

شيخ مفيد از بزرگ ترين متكلمان اماميه در نيمه دوم قرن چهارم و اوايل قرن پنجم است كه مهم ترين نقش را در تثبيت عقايد كلامي اين مكتب دارد. او داراي كتب تاريخي متعددي است كه از آن جمله مي توان به «الارشاد» اشاره كرد. اين كتاب كه درصدد بيان اجمالي زندگاني ائمه دوازده گانه همراه با فضايل و مناقب آنهاست، بيشترين تاثير را از عقايد كلامي شيخ (رحمه اله) گرفته است. علي رغم اهميت فراوان اين كتاب در مسير تاريخ نگاري شيعي، تاكنون نقد و بررسي جامعي به صورت روشمند درباره محتوا، منابع و اسناد آن صورت نگرفته است و دقت در مطالب و اسناد و منابع كتاب، اين نكته را تاييد مي كند كه اين اثر همانند ديگر آثار روايي اماميه از دايره نقدناپذيري خارج شده است و از جهت سند و محتوا قابل نقد مي باشد. به نظر مي رسد گام نخست در نقد و بررسي تاريخ نگاري اين كتاب در گرو شناخت برخي از مباني كلامي همچنين آشنايي با مبناي اصولي او مي باشد و با توجه به اين دو مولفه درمي يابيم كه تاريخ نگاري شيخ در «الارشاد» كاملا منطبق با مباني كلامي او مي باشد و به تعبير ديگر، نوعي تقدم كلام بر تاريخ را در اين اثر مشاهده مي كنيم.

 نسخه قابل چاپ

درباره مشاركت سياسي زن، در انديشه معاصر شيعه، سه گونه نظريه با عناوين «موافق»، «مخالف» و «موافقت محدود» قابل شناسايي است. از آنجا كه اين نظريه ها به متون مشتركي استناد مي جويند، نگارنده معتقد است اين انديشه ها داراي تعين اجتماعي هستند؛ يعني تحولات اجتماعي امكان استنباط انديشه هاي نوين را به وجود آورده است؛ البته اعتقاد به ايده «تعين اجتماعي» ملازم با نفي مطلق حقيقت خارج از ذهن نيست، بلكه در صدد توضيح چرايي، چگونگي و مختصات تفاسير متفاوت از متون واحد است.

 نسخه قابل چاپ

يكي از موضوعات مورد توجه شرق شناسان به خصوص در يك قرن اخير، تاريخ و عقايد شيعيان دوازده امامي بوده است و كتاب عقيده الشيعه، يكي از تاليفات آنان در اين موضوع است كه در اوايل قرن بيست ميلادي به رشته تحرير درآمده است. دوايت دونالدسن نويسنده انگليسي زبان اين كتاب، بخشي از آن را نخست به عنوان رساله دكتري خود به انجام رساند و سپس با افزودن بخش هاي تكميلي ديگر، آن را در قالب كتاب فعلي عرضه نمود. اين كتاب به زبان عربي ترجمه شده كه در اين مقاله- به علت عدم دسترسي به متن اصلي- از اين ترجمه استفاده شده است. نقل مشاهدات عيني، تجزيه و تحليل مطالب، استفاده از شيوه تطبيقي در بيان عقايد و بهره گيري از منابع متنوع و فراوان، اعم از تاليفات شيعي و غيرشيعي و به زبان هاي اسلامي و غير اسلامي از امتيازات اين اثر مي باشد. با اين حال نواقص و كاستي هايي ناروا نسبت به عقايد شيعيان نيز در آن به چشم مي خورد. در اين مقاله سعي شده تا ضمن معرفي اين اثر، به اختصار به برخي خطاها و نواقص موجود در اين اثر اشاره شود.

 نسخه قابل چاپ

امام خميني (رحمه اله) از شخصيت هاي برجسته و داراي ابعاد گوناگون علمي و عملي است. نسل امروز بيشتر با شخصيت سياسي و فقهي وي آشناست و به نظر مي رسد نقش امام (رحمه اله) در بنيانگذاري و معماري انقلاب اسلامي، ساير ابعاد ايشان را تحت الشعاع قرار داده است؛ از اين رو ضرورت دارد ساير ابعاد اين ابرشخصيت قرن، براي نسل جوان و نوجوان تبيين گردد؛ به ويژه بعد اخلاق شناسي و عرفان امام (رحمه اله) كه زيربناي ساير فعاليت هاي علمي و عملي ايشان بوده است. در اين مقاله سعي شده است آفت اخلاص و نقطه نظرات امام (رحمه اله) در مورد پيدايش، عوامل، آثار و راه هاي درمان آن را مورد بحث قرار دهيم.

 نسخه قابل چاپ

ظلم امري نكوهيده و مخالف فطرت انساني است و انسان ها آن را برنمي تابند. دين اسلام نيز همواره بر حفظ عزت و حرمت انسان ها تاكيد داشته است. اگر چه ظلم ستيزي در ادبيات فارسي بازتاب داشته است و ويژه شعر شيعي نيست، اما در آثار شاعران شيعه به لحاظ آثار تربيتي و نيز حساسيت شيعيان، تشخص و تمايز جدي پيدا كرده است.
در اين مقاله، ابتدا مخالفت با ظلم و جور از ديدگاه آيات و روايات به عنوان سرچشمه هاي تفكر شيعه ذكر شده است؛ آن گاه در اين زمينه، سروده هاي بيش از بيست تن از شاعران شيعي، از كسايي مروزي (قرن چهارم) تا حكيم صفاي اصفهاني (قرن چهاردهم) آورده شده است. در ذكر نام سرايندگان نيز، ترتيب تاريخي رعايت شده است تا خواننده با سير اين مضمون در طول تاريخ هزار ساله اش آشنا شود.

 نسخه قابل چاپ

در نوشتار حاضر پس از پرداختن به مباحث مقدماتي، به چهار محور اساسي تغييرات اجتماعي به مثابه سنت الهي در نگاه مفسران شيعه پرداخته شده است؛ عوامل تغييرات اجتماعي نخستين محوري است كه مورد بررسي قرار گرفته و اين عوامل به سه دسته شناختي، رواني و رفتاري تقسيم شده است. پس از آن، كارگزاران تغييرات مورد كالبدشكافي قرار گرفته كه به دو نوع نخبگان و گروه هاي حاشيه اي پرداخته شده است. موانع تغييرات اجتماع كه محور سوم اين پژوهش را تشكيل مي دهد، به سه بخش فرهنگي، اجتماعي و رواني دسته بندي شده است كه هر كدام از زير مجموعه هايي نيز برخوردارند. در پايان به هدف تغييرات اجتماعي از ديدگاه قرآن و تحليل مفسران پرداخته شده است كه هدف قرآن ايجاد تغيير در سطح فردي است نه گروهي و ساختاري.

 نسخه قابل چاپ