انجمن دندانپزشکی آمریکا در مقاله جدیدی منتشر کرد اگر دندان عقل شما در بروز مشکلات خاص دهان و دندان نقش دارد، حتما باید برای کشیدن آن به موقع به دندانپزشک مراجعه کنید چون بیشتر نگهداشتن آن کار عاقلانه‌ای نیست. این مشکلات عبارتند از:
- درد و ناراحتی - ایجاد عفونت - ایجاد کیست یا غده - آسیب رسیدن به دندانهای کناری - ایجاد بیماری لثه - در صورت بروز پوسیدگی در دندان عقل
دندان عقل چیست؟
میگنا: در دهان یک انسان بالغ 32 دندان وجود دارد، چهار عدد از آنها که بعد از بقیه دندانها در آخر قوسهای دندانی رویش می‌یابند دندانهای عقل نامیده می‌شوند، سن تقریبی شروع تشکیل آنها در استخوان فک 9-10 سالگی بوده، تاج در 14 سالگی کامل شده و در سالهای آخر دوره نوجوانی شروع به رویش در داخل استخوان نموده و بعد از 16 سالگی در دهان ظاهر می‌گردند. وجه تسمیه این دندان زمان رویش آنها به داخل حفره دهان است که مصادف با بلوغ فکری است. در طی رشد و تکامل فکین معمولاً جا برای رویش این دندانها فراهم می‌گردد. دندان عقل اگر درست و بجا رویش یابد، مثل بقیه دندانها مفید و مؤثر در سیستم جونده بوده و علیرغم تصور غلط عامیانه در این موارد نباید کشیده شوند.
چرا دندان عقل را باید کشید؟
دندان پزشکان می‌گویند بهترین سن برای جراحی دندان عقل زیر سن 20 سالگی است، چرا که عوارض و درد کمتری دارد.
دندان عقل به سومین دندان آسیاب بزرگ اطلاق می‌شود. این دندان کمی دیرتر از دندانهای دیگر رشد می‌کند و در سنین 17 تا 21 سالگی می‌روید. با رشد انسان و کوچک شدن فک، فضا برای رشد دندان عقل محدود شده و در نتیجه دندان عقل خود را به شکل نهفته و نیمه نهفته نشان می‌دهد.
تحقیقات انجام شده در زمینه دندانهای عقل نشان می‌دهد که این دندانها در بسیاری از موارد، مشکل‌ساز بوده و به جراحی ختم شده‌اند. دندانهای عقل بعد از پوسیدگی، موجب پوسیدگی دندانهای مجاور و عفونت در اطراف می‌شود و گاهی نیز با بستری شدن در بیمارستان و جراحی همراه است.
از طرفی دندان عقل با توجه به اینکه در آخرین ردیف دندانها رشد می‌کند و جای کمی برای رشد آن وجود دارد، به دندانهای مجاور فشار آورده و سبب کج قرار گرفتن دندانهای دیگر می‌شود. همچنین این دندانها باعث بروز دردهایی در ناحیه مفصل فک، گوش، چشم و سر می‌شود و برای مقابله با پیدایش چنین دردهایی، بهتر است که دندانهای عقل توسط پزشک متخصص کشیده شود.
درآوردن دندانهای عقل در سنین سالمندی ممکن است این مشکلات را به همراه داشته باشد:
با افزایش سن ریشه‌ها قطورتر شده و ممکن است کشیدن دندان را سخت‌تر کند، التیام ضعیف‌تر بعد از کشیدن دندان، پوسیدگی دندانهای مجاور، احتمال فک جوش شدن دندان، احتمال شکسته شدن استخوان در افراد پیر در حین جراحی و درآوردن دندان، کاهش تحمل بیمار به دلیل شرایط سنی و درمانهای پزشکی از قبیل مصرف داروهای قلبی، ریوی و ... .
توجه کنید که اگر این دندان تصمیم به رویش و قرار گرفتن در محیط دهان را داشته باشد، پیش از اینکه شما تولد 20 سالگی را جشن بگیرید، سر و کله‌اش در دهانتان پیدا می‌شود. بنابراین اگر تا این سن خبری از دندان عقلتان نشده است، باید به فکر جراحی آن و خارج کردنش باشید.
اگر سن شما از 40 سالگی گذشته است و هیچ مشکلی با دندان عقلتان ندارید، بهتر است دیگر به فکر خارج کردن آن نباشید، چون بعید به نظر می‌رسد بعد از این نیز دچار بیماری‌های لثه، پوسیدگی و یا تغییرات کیستیک در اطراف این دندان شوید. فقط کافی است هر 1 یا 2 سال یک‌بار، یک عکس رادیوگرافی از دندانتان تهیه کنید تا مطمئن شوید هیچ عارضه جانبی وجود ندارد.
ردپای عفونت دور دندان عقل
گاهی در پشت دندان عقلتان، یک تکه از مخاط قرار دارد که گاهی روی سطح دندان عقل را می‌پوشاند که با فشار دندانهای بالا زخمی می‌شود. گاهی هم مواد غذایی زیر این گوشت اضافی گیر می‌کند و میکروب‌ها هم به این محل هجوم می‌برند، بنابراین چیزی نمی‌گذرد که در اطراف دندان عقلتان یک عفونت دردناک و بدبو ایجاد می‌شود.
در این شرایط شما باید به دندان پزشک مراجعه کنید تا زیر این بافت اضافی را شستشو داده و باقیمانده مواد غذایی را پاک کند، ولی برای اینکه پس از این دیگر با این مشکل روبه‌رو نشوید، باید با جراحی دندان عقل و خارج کردن آن، این محل تجمع خرده‌های غذایی و میکروب‌ها را برای همیشه از بین ببرید.
وقتی عقل راهش را گم می‌کند
گاهی دندان عقل شما کاملا به صورت افقی در استخوان فک قرار گرفته است و به‌جای اینکه عمودی بالا بیاید به سمت جلو، حرکت می‌کند. در این شرایط ریشه دندان آسیای دوم را قربانی حرکت نادرست خود می‌کند.
اگر شما در این شرایط برای جراحی دندان عقلتان اقدام نکنید، پس از مدتی ریشه دندان آسیای دومتان تحلیل می‌رود و باید ریشه این دندانتان را نیز درمان کنید. بنابراین با گرفتن یک عکس رادیوگرافی، از رویش صحیح دندان عقلتان مطمئن شوید.
عقل فدای ارتودنسی
گاهی ممکن است شما فضای کمی برای حرکت دادن دندانها و مرتب کردنشان داشته باشید. در این شرایط گاهی متخصص ارتودنسی قبل از شروع درمان ارتودنسی به شما توصیه می‌کند دندان عقلتان را با جراحی از دهان خارج کنید؛ به‌ویژه هنگامی که لازم است برای مرتب کردن دندان‌هایتان، دندانهای آسیاب را عقب بکشید.
همچنین گاهی شما دندان‌هایتان را ارتودنسی می‌کنید و همه دندانها پس از خاتمه مدت درمان مرتب می‌شوند، ولی هنوز مقداری شلوغی در دندانهای جلوی فک پایین باقی است. در این مورد نیز ممکن است دندان پزشکتان به شما توصیه کند که دندان عقلتان را جراحی کنید تا این بی‌نظمی اندک باقیمانده نیز برطرف شود.
شاید انسانهای چندین نسل قبل از ما بیش از 23 تا دندان داشتند،اما با تغییر شرایط محیطی و دگرگون شدن رژیم‌های غذایی و کوچک شدن فک‌ها،امروزه حتی جا برای 23 تا دندان هم در دهان باقی نمانده است. با تغییر این شرایط، دندانهایی به‌نام دندانهای عقل، مظلوم و فراموش شده و گاهی بی‌جا و مکان مانده‌اند. دندانهای عقل از سنین حدود 81 سالگی به بعد در دهان شروع به رویش پیدا می‌کنند. تعداد دندانهای عقل 4 عدد است و در هر طرف فک‌های بالا و پائین در انتهایی‌ترین نقطه از دهان یکی از آنها باید رویش پیدا کنند. اما نکته جالب این است که در بعضی افراد ممکن است یک،دو و یا هیچ‌کدام از دندانهای عقل وجود نداشته باشند. به عبارتی اگر حدود بیست‌وچهار، پنج سالتان شد و هنوز دندان عقلی در دهانتان نداشتید باید به دندانپزشک مراجعه کنید تا با گرفتن یک رادیوگرافی، تکلیف را معین کند: آیا دندان عقلی وجود ندارد و یا اینکه دندانهای عقل به‌دلیل عدم وجود فضای کافی، در دهان رویش نیافته و به صورت <نهفته> باقی مانده‌اند. دندانهای عقل نهفته ممکن است به‌صورت بالقوه، منبعی برای ایجاد کیست‌های فکی و یا تومورها باشند، بنابراین گروهی از دندانپزشکان توصیه می‌کنند که این دندانها حتما به کمک جراحی، از فک خارج شوند و گروه دیگری نیز معتقدند که می‌توان به شرط پیگیری‌های مرتب و انجام رادیوگرافی‌های کنترل، هر 6 ماه یک‌بار،این دندانها را تا زمانی که علامتی ندارند،در دهان نگهداشت. دندانهای عقلی که فضا برای رویش در دهان پیدا می‌کنند ممکن است به‌طور کامل و در جای صحیح خود رویش یابند اما اگر فضای کافی برای رویش کامل این دندانها وجود نداشته باشد ممکن است به‌صورت نیمه نهفته رویش پیدا کنند و نیز ممکن است این دندانها به‌صورت افقی و یا مورب نیز در دهان ظاهر شوند.
آیا دندان عقل باید کشیده شود؟
مانند بسیاری از تئوری‌های دیگر پزشکی،این سوال هم جواب قاطعی ندارد و چندین اما و اگر سر راه آن است. دندان عقلی که در یک فک بزرگ و جادار، رویش کاملی پیدا کرده است و به خوبی و با توجه و دقت خاص مسواک می‌خورد و از آن مراقبت می‌شود، نه تنها نباید از دهان خارج شود، بلکه سرمایه دندانی خوبی خواهد بود. دندانهای عقل نیمه نهفته و یا با رویش‌های نابه‌جا و افقی، کاندیداهای مناسبی برای نگهداری نیستند و باید از دهان خارج شوند. یکی از عوارضی که به خصوص در مورد دندانهای نیمه نهفته شایع است، عارضه‌ای به‌نام <پری‌کرونیت> است.
در این عارضه،خرده‌های مواد غذایی و همچنین باکتری‌های دهانی در لثه ناحیه رویش دندان عقل، ایجاد عفونت می‌کنند و التهاب و درد شدیدی را باعث می‌شوند. دندانهای عقلی که بنا به تشخیص دندانپزشک،نیازی به کشیده شدن ندارند و می‌‌توانند در دهان نگهداری شوند، باید به خوبی مسواک بخورند. در اغلب مواقع مسواک‌های معمول به ناحیه انتهایی نمی‌رسد و باید مسواک کوچک‌تری برای نظافت دندانهای عقل به‌طور خاص تهیه شود. برای این‌کار می‌توانید از یک مسواک بچه استفاده کنید و یا موهای یک مسواک معمولی را کوتاه کرده و یک مسواک مخصوص برای دندان عقلتان بسازید.
دندان عقل چگونه از دهان خارج می‌شود؟
اگر مقدار کافی از تاج دندان در منطقه دهان ظاهر شده باشد و وضعیت مناسبی داشته باشد، کشیدن آن اغلب آسان است و نیازی به جراحی ندارد. اما در شرایط پیچیده‌تر، برای خارج کردن دندان عقل نیاز به جراحی است که بهتر است این کار توسط شخص متخصص و با وجود امکانات کافی انجام شود.
برای جراحی دندان عقل برشی بر روی لثه انجام شده و در صورت نیاز مقداری از استخوان فک برداشته می‌شود. دندان ممکن است به صورت یک تکه خارج شود و یا برای سهولت خروج از فک به قطعات کوچک‌تری تقسیم شده هر قطعه جداگانه خارج شود. در نهایت لثه ناحیه جراحی به کمک بخیه، بسته خواهد شد. به هر حال نکته مهم این است که برای جراحی و یا کشیدن دندان عقل، ناحیه مورد نظر کاملا بی‌حس می‌شود و شما اصولا دردی احساس نخواهید کرد. احساسی که شاید ناخوشایند به‌نظر برسد تنها نوعی احساس فشار است که ممکن است شما را ناراحت کند.
عوارض ناشی از کشیدن دندان عقل
حفره خشک: اگر لخته خون در حفره ناشی از کشیدن دندان تشکیل نشود و یا پس از تشکیل از بین برود، در ناحیه کشیده شدن دندان یک حفره خالی دردناک و همراه با بوی بد ایجاد می‌شود. برای درمان این عارضه که اغلب 3 تا 4 روز بعد از خارج شدن دندان اتفاق می‌افتد، به دندان‌پزشکتان مراجعه کنید. علت این عارضه مشخص نیست اما گفته می‌شود کشیدن سیگار پس از جراحی دهان ممکن است در ایجاد این عارضه موثر باشد.
پارستزی: از عوارض نادر جراحی دندانهای عقل پائین پارستزی است. این عارضه به معنای ایجاد بی‌حسی موقتی در ناحیه زبان، لب پائین و یا فک پائین است که ممکن است از چند روز تا چند ماه طول بکشد. به ندرت اتفاق می‌افتد که این بی‌حسی به‌صورت دائمی باقی بماند
بعد از جراحی
شما ممکن است بعد از جراحی دندان عقلتان،این وقایع را تجربه کنید:
تورم از عوارض شایع پس از جراحی است. برای بهبود آن در 42 ساعت اول بعد از جراحی از کمپرس سرد استفاده کنید. این کمپرس را 02 دقیقه بر روی موضع قرار داده و 02 دقیقه بردارید. پس از 42 ساعت دهان‌شویه آب نمک گرم 1( قاشق چایخوری نمک در یک لیوان آب گرم) مفید است.
ممکن است در باز کردن کامل دهانتان مشکل داشته باشید. این عارضه پس از 7 تا 01 روز برطرف می‌شود.
درد یک عارضه شایع پس از جراحی است.
چگونه می‌توانید به خودتان کمک کنید
از مسکن‌ها مانند آسپرین، ایبوبروفن و یا استامینوفن استفاده کنید.
استراحت کنید.
شب بعد از جراحی از یک بالش اضافی جهت بالا نگهداشتن سر و کاهش خونریزی استفاده کنید.
از تف کردن آب دهانتان خودداری کنید تا لخته تشکیل شده کنده نشود.
سیگار نکشید. استفاده از مشروبات الکلی نیز مضر است.
رژیم غذایی پس از جراحی دندان عقل باید شامل غذاهای نرم، سرد و پر انرژی باشد.
از خوردن مایعات با نی پرهیز کنید، زیرا ممکن است باعث کنده شدن لخته شود.
مسواک زدن را به 42 ساعت پس از جراحی موکول کنید.
اگر برای شما آنتی‌بیوتیک تجویز شده، آن‌را به‌طور کامل مصرف کنید.
اگر درد بسیار شدید داشتید و یا خونریزی‌تان قطع نشد به دندانپزشک مراجعه کنید.
دندانهای عقل، سومین دندان آسیا ، آخرین دندانهایی هستند که رویش پیدا می کنند و برای داشتن سلامتی دهان و دندان معمولاً نیازی به آنها نیست .
دندانهای عقل حدود 20 سالگی و یا اوایل دهه بیست در انتهای دهان ظاهر می شوند و ممکن است هرگز رویش پیدا نکنند. که در این صورت نهفته هستند به این معنی که در استخوان فک یا بافت لثه گیر افتاده اند. اغلب اوقات علت این است که در دهان شما فضای کافی برای رویش آنها وجودنداشته است. فک های ما از انسانهای اولیه کوچکترند، چون رژیم غذایی آنها شامل مواد سخت بود و فک های بزرگ و دندانهای بیشتری نیاز داشتند اما انسانهای امروزی به نیروی جویدن زیادی نیاز ندارند.
در واقع امروزه دندانهای عقل بیش از اینکه مفید باشند مضر هستند و دندانپزشک شما ممکن است توصیه کند که آنها را خارج کنید.
احتمال دارد که دندانهای عقل نهفته باشند و شما حتی از وجودآنها با خبر نباشید تا اینکه به دلیل عفونت و یا فشار روی دندان مجاور، درد ناگهانی بروز کند . رویش ناقص دندان عقل نیمه نهفته می تواند باعث به هم ریختگی و یا حرکت دندانهای شما شود. احتمالاً تا زمانیکه دندانهای مجاور دندان عقل شروع به کج شدن نکنند شما متوجه رشد دندانهای عقل و فشار آنها روی ریشه دندانهای کناری نخواهید شد اما حتی در مواردی که دندانهای عقل رویش پیدا کنند معمولاً به سختی تمیز می شوند و در نهایت منجر به ایجاد پوسیدگی غیر عادی و یا عفونت در اطراف بافت لثه می شود.
اگر علائم مشخص و واضح دارید یا حتی اگر مشکلی احساس نمی کنید به دندانپزشک خود مراجعه کنید تا تشخیص دهد که آیا در حال حاضر مشکلی وجود دارد و یا احتمال بروز مشکل در آینده وجود خواهد داشت یا نه ؟
در صورتی که دندانپزشک شما توصیه کند که دندان عقل خود را خارج کنید مطمئناً این پیشنهاد عاقلانه ترین انتخاب برای حفظ سلامت بقیه ی دندان ها خواهد بود. دندان عقل باید به وسیله دندانپزشک عمومی یا جراح دهان و فک و صورت خارج شود. دندان های عقل به چند دلیل می توانند باعث آسیب شوند.
سایز فک و چگونگی رشد دندان عقل :
گاهی دندانهای عقل فضای کافی جهت رویش کامل ندارند که در این موارد مشکل دندان عقل شامل در دو تورم است و یا ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد ولی با این وجود بقیه دندان ها در خطر آسیب جدی قرار داشته باشند.
* بیماری لثه : وقتی دندان عقل به طور نهفته در فک باقی بماند باکتری ها در شیار موجود بین لثه و دندان که قابل تمیز شدن نیست، رشد می کنندو باعث ایجاد عفونت می شوند.
*در هم ریختگی دندان : دندان عقل نهفته یا رویش یافته می تواند دندانهای مجاور را تحت فشار قرار دهد. و باعث آسیب به ساختمان آنها شود.
* پوسیدگی : گاهی به دلیل موقعیت قرارگیری یا به دلیل اینکه قسمتی از دندان به وسیله لثه پوشیده شده به سختی مسواک می خورد در نتیجه باکتری های مولد پوسیدگی در آن تجمع پیدا می کنند این باکتری ها علاوه بر دندان عقل ، دندانهای مجاور را نیز تحت تاثیر قرار می دهند.
* موقعیت نا مناسب : دندان عقلی که به سمت بافت گونه رشد می کند باعث تحریک بافت مجاور خود می شود . این گونه دندانهای عقل رویش یافته علاوه بر دسترسی مشکل برای تمیز شدن باعث گاز گرفتگی نا خواسته گونه در هنگام جویدن غذا می شوند،که در دراز مدت مشکل ساز می شود.
* کیست ها : در صورتی که بافت تشکیل دهنده تاج دندان نهفته در استخوان باقی بماند. ممکن است بعد ها با مایعی پر شده و تشکیل یک کیست دهد که استخوان اطراف خود را تخریب خواهد کرد.
دندانهای عقل نهفته کدامند و روش برخورد با آن ها چگونه است ؟
اگر فک متناسب با رویش دندان رشد کافی نداشته باشد و یا به عبارت دیگر با رشد فک جا برای رویش این دندان فراهم نگردد و یا جهت و مسیر رویش آنها غیر عادی باشد، دندان عقل قادر به رویش نبوده و در استخوان نهفته باقی می مانند.
تشخیص دندان نهفته در فک چگونه است؟
دندانپزشکان با معاینه داخل دهان و با کمک رادیوگرافی وجود دندانهای عقل نهفته را تشخیص می دهند.
دندان عقل نهفته اگر درآورده نشود چه عوارضی دارد؟
دندانهای نهفته مشکلات عدیده ای را می توانند در آینده ایجاد نمایند:
- عفونت لثه) پری کرونایتیس)؛ لثه پوشاننده دندان نهفته یا نیمه نهفته بطور مکرر دچار عفونت و التهاب شده و دردناک می گردد.
- عفونت استخوان : ادامه عفونت لثه میتواند منجر به عفونت و تخریب استخوان شود .
- آبسه و سلولیت؛ اگر عفونت لثه درمان نشود به استخوان رسیده و باعث تخریب دندان و استخوان می گردد. اگر عفونت از استخوان بگذرد و به بافتهای نرم گونه، گردن، حلق و زیر زبان سرایت کند ایجاد آبسه و یا تورم منتشر بافت نرم را که سلولیت نامیده می شود می کند که توام با درد، تب، تورم ، قرمزی و مشکل در بازکردن دهان خواهد بود.
- صدمه به دندان مجاور؛ دندان نهفته با فشار بر ریشه دندان مجاور ممکن است باعث تحلیل ریشه آن شود.
- ایجاد کیست؛ کیسه نازکی تاج دندان رویش نیافته را در استخوان فک در برگرفته است که بعد از رویش دندان به داخل حفره دهان از بین می رود. اگر دندان رویش نیابد ممکن است بزرگ شده و تبدیل به کیست گردد. کیست ها تدریجاً بزرگ شده و سبب تخریب و تضعیف استخوان و مشکلات بعدی می گردند.
- درد؛ یک دندان عقل نهفته می تواند ایجاد دردهای با علت نا مشخص و منتشر به نواحی سر و گردن نماید.
دندانهای عقل نهفته را چه باید کرد؟
اگر دندانپزشک تشخیص دهد که دندانی قادر به رویش نمی باشد، باید آن را جراحی نمود.
زمان مناسب درآوردن آنها چه موقع می باشد؟
این دندانها تا جایی که قادر به رویش باشند، به طرف سطح حرکت می کنند و معمولاً در سطح پشتی دندانهای آسیای بزرگ دوم گیر می افتند و جلوتر نمی روند. این حالت معمولاً در سنین 16 تا 17 سالگی اتفاق افتاده و بهترین زمان برای درآوردن آنهاست. در این سن به دلیل وجود کیسه رویشی بزرگی که تاج دندان را در بر گرفته و هم چنین به این علت که ریشه دندان هنوز رشد نکرده و کوتاه می باشد، کشیدن آنها را آسان می کند، ضمن اینکه از بروز عوارض فوق الذکر و عوارض حین جراحی نیز پیشگیری می شود.
جراحی دیرتر دندانهای عقل تا سنین بالاتر و سالمندی چه مشکلاتی دارد؟
موکول نمودن درآوردن دندانهای عقل به سنین سالمندی ممکن است مشکلات ذیل را به همراه داشته باشد:
-با افزایش سن ریشه ها قطورتر شده و ممکن است کشیدن دندان را سخت تر کند.
-التیام زخم بعد از کشیدن دندان ضعیف تر است .
- امکان بروز پوسیدگی در دندانهای مجاور وجود دارد .
-احتمال شکسته شدن استخوان در افراد با سنین بالاتر در حین جراحی و درآوردن دندان می رود .
- تحمل بیمار به دلیل شرایط سنی و درمانهای پزشکی از قبیل مصرف داروهای قلبی، ریوی و... کاهش می یابد .
البته باید در نظر داشت ، در صورتیکه در فردی دندان عقل تا سنین بالای 40 سال نهفته باقی مانده باشد به علت عوارض احتمالی جراحی بهتراست که دندان در معاینات دوره ای بررسی شود و تا زمانی که دچار عارضه پاتولوژیک خاصی نشده ، اقدام به جراحی نکرد.
"ایسنا"
