پاسخ به:بانک مقالات زبان و ادبیات فارسی
نشانه هايي از مهرپرستي که پيش از ظهور زردشت در ايران رواج داشت در آثار ادب بويژه منظومه هاي حماسي ديده مي شود که بررسي اين نشانه ها مي تواند در درک بهتر متون ادبي موثر باشد. با توجه به قرايني که در دست است، مي توان بين پيشداديان و کيانيان با «کيش مهر» پيوندي يافت. شاهان اين دو سلسله کهن، بنابر آنچه در آثار الباقيه بيروني آمده است، پيش از زردشت، ماه و خورشيد و کليات عناصر را مقدس مي شمردند. با بررسي شاهنامه فردوسي و متون پهلوي، مي توان شواهدي مبني بر پيوند پادشاهاني از قبيل فريدون، جمشيد، سياوش و کيخسرو با «کيش مهر» ارايه کرد. در اين ميان، داستان کيخسرو با اسطوره تولد و عروج «ايزدمهر» در پيوند است. تولد اين پادشاه - که خوشنامترين پادشاه اساطيري ايران به شمار مي رود - در دل تيره شب و پرورش او در ميان شبانان به گونه اي با تولد «مهر» در غار و حضور شبانان در کنار او پيوند دارد. نيايشهاي او در برابر خورشيد و مراسم شست و شوي او پيش از نيايش به آداب مهري دينان ماننده است. همچنين عروج او به آسمان، مراسم شام مقدس يا عروج «ايزدمهر» را فراياد مي آورد. در اين جستار، برآنيم تا با بهره گيري از متون کهن ديني و پژوهشهاي پيشين با نگاهي ديگر به بررسي شخصيت کيخسرو در شاهنامه بپردازيم و پيوند او را با «کيش مهر» بررسي کنيم.
نسخه قابل چاپ
يکي از انواع فعل هاي زبان فارسي، فعل هاي پيشوندي هستند. اين نوع افعال از دوره باستان تا به امروز در زبان فارسي رايج بوده اند، اما بسامد آنها در زبان، به ويژه در زبان فارسي دري، رو به کاهش بوده است. پيشوند اين افعال، که عنصر غيرفعلي گروه فعلي را تشکيل مي دهد، عمدتا مفهوم جهت، سمت و جهت حرکت را نشان مي دهد و گاهي نيز تقويت معنا و تاکيد وقوع فعل را مي رساند و گاهي نيز در افزايش يا ايجاد معناي جديد در گروه فعلي، ايفاي نقش مي کند. پيشوند در اين دسته از افعال، در مسير تحول و تطور، جاي خود را به قيد يا متمم يا عنصر غيرفعلي اسم و صفت در جمله داده است.
بوستان سعدي از جمله شاهکارهاي ادب فارسي است که شروح متعددي بر آن نگاشته اند. هر چند اين شروح در معرفي بوستان و شناساندن سعدي به دوستداران ادب فارسي، سهم بسزايي دارند؛ اما چنانکه شايسته اين بزرگمرد ادب فارسي است، اين اثر نفيس، مورد نقد و بررسي موشکافانه قرار نگرفته است. از اين رو ظرافت هاي محتوايي، لغوي، دستوري و بلاغي آن از نظر دور مانده است. اين مقاله گوشه هايي از نارسايي هاي شروح بوستان را مورد نقد و تحليل قرار داده است.
رويکرد معرفت شناسانه به عصر جديد نشان مي دهد انسان مدرن به دلايل مختلف با انسان کلاسيک تفاوت بنيادين دارد. پديده شک و شکاکيت و تنهايي انسان و حاکميت اصل احتمال به جاي يقين در باور، گفتار و کردار او چند ويژگي انسان دوره اخير است که در گذشته مصداق عيني ندارد. اين ويژگيها در آثار هنري و ادبي سده اخير بويژه نوع ادبي رمان، منعکس شده که در هر دوره و مکان با توجه مقتضيات انديشگاني آن عصر به گونه اي خاص متجلي شده است. دو رماني که با لحاظ اين مسايل در دو فرهنگ، زبان و مکان مختلف نوشته شده، «ژان باروا» اثر دو گار و «روي ماه خداوند را ببوس» اثر مصطفي مستور است که تم مشترک آنها نگاه انتقادي به سرنوشت تراژيک انسان معاصر است که به پديده هاي عيني و حتي قدسي با نگاه شکاکانه مي نگرد و حتي حضور و وجود خداوند را نيز در مواردي، اعتباري مي دانند. با اين تفاوت که بايد رمان مستور را رمان ديني و بومي در وهله اول و فلسفي در وهله دوم دانست؛ لاجرم غلظت و حدت طرح اين مباحث به اندازه رمان دوم نيست در حالي که رمان دو گار در تمام فصول و بخشها يک رمان فلسفي ناب است که با نگاه راسيوناليستي و استدلالهايي از نوع برهاني، قضايايي چون حضور خداوند، دين و مذهب را زير سوال مي برد. نگارنده در اين مقاله، ضمن نقد دو رمان با رويکرد تحليلي - تطبيقي، عنصر شخصيت را در اين دو اثر به صورت مقايسه اي تحليل و بررسي مي کند و به اين نتيجه مي رسد که رمان مستور اگر چه در طرح مساله و پردازش زوايا، طرح و روايت داستاني به مانند رمان ژان باروا موفق بوده در نحوه پرداخت و فرجام، عمق و ژرفايي رمان دو گار را ندارد.
کيفيت تاثيرگذاري و تاثيرپذيري در شعر شاعران از جمله دلکش ترين و جذاب ترين مقوله هاي نقد ادبي است. تحقيق و تتبع در ديوان شاعران از اين جهت، مي تواند زمان خلق و ميزان نوآوري و چگونگي بازآفريني و کمال پذيري مضامين و موضوعات ادبي را براي خوانندگان آشکار سازد و در روند فهم بهتر آثار شاعران، کمک شاياني کند. در اين مقاله، چگونگي تاثيرگذاري و نيز تاثيرپذيري اوحدي مراغه اي مورد بحث و بررسي قرار گرفته است.
حيوانات از آغاز آفرينش تاکنون جايگاه مهم و حضوري قوي در ابعاد رفتاري، گفتاري و نوشتاري داشته اند. در واقع، کسي که در فرهنگهاي لغت عربي تامل مي کند، وجود تعداد زيادي از واژگان که از زمينه اصلي خود دور شده و در معاني جديدي به کار رفته اند توجه او را به خود جلب مي کند. اين پديده زاييده تصادف نيست بلکه نتيجه حضور فکري و وجودي حيوان در اذهان اهل لغت است. بديهي است که قالبهايي که حيوان در آن حضور و وجود محسوس و مسلط دارد براي انسان در خلق ديگر واژگان تجسم يابد. به رغم توجه لغت شناسان به اين نوع واژگان، متاسفانه بخش بسيار مهمي از آن، يعني کاربرد استعاري واژگان برگرفته از نامهاي حيوانات مورد غفلت قرار گرفته است. در اين مقاله مجموعه وسيعي از نامهاي حيوانات که در به وجود آمدن واژگان جديد در زمينه هاي اجرام آسماني، گياهان، مصنوعات دستي و نيز نامگذاري افراد و قبايل تاثيرگذار بوده به تفصيل بررسي شده است.
نقد اسطوره شناختي يا کهن الگويي، يکي از رويکردهاي اصلي نقد ادبي معاصر است که بر يافته هاي روانشناسي معاصر و بخصوص نظريات کارل گوستاويونگ، روانپزشک شهر سوئيسي و نظريه شخصيتي او «روانشناسي تحليلي» استوار شده، و شکل گيري آن در ادامه تکامل نظريه نقد روانشناختي است که بر مبناي نظريه روانکاوي زيگموند فرويد، روانپزشک اتريشي به وجود آمده است. در اين جستار به شکل گيري الگوي شاه - پريستار در مورد شخصيت جمشيد، شبيه سازي او با کهن الگوي مانا )فره( تورم رواني و عظمت يافتن او، بنياد نهادن عصر طلايي و آرامانشهر )ور جمکرد( و دلايل گناه و فروپاشي نهايي وي بر اساس روايات شاهنامه و اوستا پرداخته، و سعي شده است چرخه تغييرات اين اسطوره بر اساس روش نقد اساطيري تفسير شود.
گرشاسپ پهلواني است که روان او از بارگاه اهورا و همچنين خود او از حماسه ملي، شاهنامه، رانده شده است. روان او به بهشت راه ندارد زيرا آتش، پسر اهورا مزدا و امشاسپند ارديبهشت را آزار رسانيده، در شاهنامه نام آور نيست زيرا سرسپرده ضحاك انيراني است پس در هر جايي كه خواست اهــورا مزدا و دوستي مردمان ايران ياريگر پهلواني نباشد، او در ناخودآگاه اين مرز و بوم جايگاهي ندارد. او در جنگ تيري مي خورد، ديو خواب اهريمني براو چيره مي گردد و تن او هزاران سال در خواب ناآگاهي فرو مي رود تا اين كه بر روان او نوري اهورايي مي تابد و از خواب بيدار مي گردد، به سوي اهورا مي رود و براي به دست آوردن دوستي ايران و ايراني ضحاك را مي كشد. با ميانجي گري زردشت، گناه آزردن آتش او نيز به پاس كردارهاي اهـورايي آمرزيده مي گردد و در فرجام، روان او به بهشت برين راه مي يابد.
گسترش مدرنيزم و آغاز موج سوم (عصر فراصنعتي) به عنوان دست آوردهاي فراگير قرن بيستم همه ابعاد زندگي را تحت تاثير قرار داد. هنر و ادبيات نيز چونان نمودهايي از جامعه، در تلاش به سوي همگامي و هماهنگي با آن قرار گرفت. حاصل اين هماهنگي و تاثيرپذيري پديد آمدن گونه اي نو در داستان به نام ميني ماليسم است که با تکيه بر ايجاز بيش از حد، سعي در هماهنگي با سرعت سير زندگي دارد. ميني ماليسم در ادبيات غرب پديده اي جديد محسوب مي شود، با وجود اين در ادبيات کلاسيک ايران نمونه هاي فراواني مي توان يافت که از بسياري جهات قابل انطباق با اين گونه ادبي جديد باشند. در مقاله حاضر کوشش شده اين انطباق در گلستان سعدي نموده شود. نتيجه کار نشان مي دهد که با اين بررسي مي توان به درک تازه اي از ساختار داستان ها و حکايات کلاسيک ايران دست يافت.
اين مقاله درباره چگونگي تشكيل نخستين ديوان حكومتي در اسلام و تقليد اعراب مسلمان در اين زمينه از ديوانهاي حكومتي پادشاهان ايران به بحث و بررسي مي پردازد. اولين بار در زمان خلافت عمر و پس از فتح ايران، زماني كه اعراب با سازمانهاي دولتي و نظام هاي مالياتي ايرانيان مواجه شدند و به مزاياي آن پي بردند. با كمك و راهنمايي ايرانيان كاردان، به تاسيس ديوان در حكومت اسلامي پرداختند و سپس دبيران و كارمندان با تجربه ايراني را براي كار در ديوانها استخدام نمودند. تا حدود سال 82 هجري همه ديوانهاي حكومت اسلام به زبان فارسي نوشته مي شد، اما در اين سال به دستور عبدالملك بن مروان (86 - 65 هـ)، ديوانهاي دولتي از فارسي به عربي ترجمه شد. با اينكه در سالهاي نخستين دولت اسلام، تنها يك ديوان كليه امور مالي و حقوقي و ارسال نامه ها و نظاير آن را براي مسلمانان انجام مي داد، با به خلافت رسيدن امويان و پس از آن عباسيان، ديوانهاي حكومتي نيز توسعه يافت و به قسمتهاي جداگانه اي طبقه بندي شد. پنج ديوان بزرگ و اصلي در زمان خلافت عباسيان عبارت بودند از: ديوان زمام و خاتم، بريد، وزارت، قضاوت و خراج؛ كه در اين مقاله به بررسي اين پنج ديوان و چگونگي اقتباس آن از ايرانيان خواهيم پرداخت.
علي نامه حماسه منظوم پارسي است در مناقب و مغازي حضرت علي (ع) از قرن پنجم كه به وسيله شاعري به نام «ربيع» سروده شده، اين منظومه كه در حدود دوازده هزار بيت است و به عنوان نخستين تجربه شعر حماسي شيعه اثني عشري است، هم از نظر قدمت تاريخ حماسه هاي شيعي و هم از نظر در برداشتن نوادر لغات و تركيبات فارسي كهن در كمال اهميت است كه تاكنون گمنام مانده و در كتب تاريخ ادبيات فارسي به آن اشاره اي نشده است. علي نامه از جهت سبك و بيان حماسي به خصوص در حوزه توصيف و تصويرگري و ابزارهاي آن ارزش فراوان دارد. زيرا اين عناصر، وسيله اي است براي ملموس و محسوس تر كردن صحنه هاي متنوع و مختلفي كه در بستر شعر حماسي روي مي دهد و به عنوان يكي از معيارهاي سنجش كيفي اثر حماسي به شمار مي آيد. در شعر حماسي، توصيفات و تصاوير، با استفاده از ابزارهاي خاصي از قبيل تشبيه، استعاره مجاز، كنايه و اغراق نمايانده مي شود كه معمولا در شعر حماسي، اغراق مبتني بر تشبيه و اسناد مجازي است. بررسي نقش هر كدام از اين ابزارها در شعر حماسي از ديرباز مورد توجه منتقدان و تحليل گران آثار ادبي بوده است. در اين مقاله ابتدا اين منظومه به صورت مختصر معرفي و شناسانده مي شود، سپس با مطالعه دقيق همه ابيات آن، نقش و جايگاه هر كدام از اين ابزارها در ابلاغ پيام و ميزان تناسبشان با شعر حماسي با ذكر شواهد مختلف شعري مورد بررسي قرار مي گيرد. اين بررسي نشان مي دهد كه سراينده اين اثر از طريق مطالعه و نگرش به شاهنامه فردوسي، با روش ها و فنون زباني و بياني شعر حماسي و دقايق و ظرايف آن آشنا شده و به خوبي توانسته است در اين زمينه اثر ارزشمندي را پديد آورد.
مقاله حاضر از نگاهي جديد به بحث پيرامون فرايند مجهول در زبان فارسي مي پردازد. بر خلاف رويکردهاي سنتي، که افعال را شامل دو نوع اصلي ناگذرا و گذرا (يا لازم و متعدي) مي دانند، اين مقاله نشان مي دهد که مولفه هاي معنايي افعال به گونه اي هستند که تقسيم بندي آنها در دو يا چند مقوله مطلق امکان پذير نمي باشد. نگارنده براي نشان دادن اين نکته ابتدا مراحل و دلايل مجهول سازي را از ديدگاه دستوريان و محققان پيشين مورد بحث قرار داده و نهايتا ادعا کرده است که مهمترين دليل مجهول سازي در فارسي کانوني زدايي از عامل است. اما از آنجا که تجلي نقش عامل در افعال مختلف يکسان نيست لذا جملات مجهول علي رغم روساخت مشابه ويژگي هاي متفاوتي دارند. در نهايت، نگارنده ضمن تاييد نظريه پيش نمونه ها بر لزوم اجتناب از مطلق نگري در بررسي پديده هاي زباني تاكيد کرده است.دستاورد اين مقاله ترسيم يک پيوستار فرضي براي فرايند مجهول در زبان فارسي است که در پايان مقاله آمده است.
شرح سفر «ارداويراف» پرهيزگار به بهشت و دوزخ در متن اوستايي آن و زندگينامه خود نوشت قديس «اگوستين» در قرن چهار ميلادي بر راوياني دلالت دارد كه قواعد مخاطب پسند را در زمانه اش با سازمان بخشيدن به داستان «متن» به كار بستند كه كماكان قابل خوانش و بازخواني است. گردآوري اين اجزا و پويش هاي پراكنده و ناهمساز در كليتي با معنا، دقتي را حکايت ميکند که روايت خوانند. مفهوم روايت و ساز و كارهاي روايت گرانه توجه بسياري از متفكران را خصوصا در دهه هاي اخير به خود جلب كرده است. علاقه و رويكردي كه در حوزه هاي فكري متفاوت چون سينما و درام، فلسفه، اسطوره شناسي، نظريه تاريخ، نظريه ادبي و ... كار ويژه هاي خود را پيدا کرده و همچنان خواهد يافت.
فردوسي هنگام برخورد با بسياري از واژگان و نام ها به ارايه معني و وجه تسميه آنها اقدام نموده است. گاه ريشه شناسي واژه ها در اين كتاب بزرگ بر اساس شكل ظاهري واژگان و با بهره گيري از آرايش هاي ادبي صورت گرفته است. به اين معنا كه فردوسي با استفاده از بديع لفظي و معنوي، اسلوب الحكيم، حسن تعليل، جناس اشتقاق و شبه اشتقاق، با واژگان برخورد هنري نموده و با ابتكار و تصرف هاي هنري براي خود اجازه برآيند سازي درباره برخي واژه، تعبيرها و نام ها قائل شده است. به علاوه در برخي از مواقع به توصيف ويژگي هاي معنايي اسم ها و واژگان پرداخته و بدون اشاره آشكار و صريح به ريشه واژگان، به درستي مفهوم آنها را توضيح داده كه اين امر بيانگر آگاهي كامل حكيم توس از منابع و مآخذ اصلي و درست فهمي آنها و نيز معرفت زبان شناختي و فقه اللغوي (واژه شناختي Philological ) است. در مقاله حاضر كه به روش كتابخانه اي تهيه شده برخوردهاي هنري، اشتقاق هاي عاميانه و توضيحات علمي فردوسي درباره ريشه و معني واژگان به شيوه توصيفي و توضيحي بيان شده است.
مقاله حاضر بر پايه اين سخن شکل گرفته که يکي از معاني مهم و مورد تاکيد آثار برجسته رنسانس شامل شکسپير، مارلو، ميلتون و سروانتس، معماي «فارماکان» يا معمايي است که در هستي، نيستي و در نيستي، هستي را جستجو مي کند. اين مقاله به دو مطلب در اين باره مي پردازد: مطلب نخست آنکه، معماي فارماکان اساسا چيست و سابقه آن در متون فلسفي و الهيات مسيحي چگونه است. ديگر اينکه چگونه اين معما در آثار مشهور رنسانس (هملت، دکتر فاستوس، بهشت گمشده و دون کيشوت) بازتاب يافته است.
