اقسام و شیوه‌های صله رحم/ آثار و نتایج صله رحم

  یک استاد حوزه و دانشگاه ضمن نام بردن از اقسام صله رحم و فواید آن با ذکر یک نمونه گفت: حضرت عباس(ع) با نثار جان خویش نسبت به اباعبدالله الحسین(ع) و خانواده‌اش صله کرد و این کار بالاترین نوع صله رحم محسوب می‌شود.

به مناسبت ایام نوروز و دید و بازدیدهای نوروزی، گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام والمسلمین «اسماعیل چراغی» از مدرسان حوزه و دانشگاه درباره صله رحم انجام دادیم که مشروح آن از نظر می‌گذرد.

همه عبادات علاوه بر بعد فردی، بعد اجتماعی نیز دارند

حجت الاسلام چراغی در ابتدای این گفت‌وگو بیان داشت: به خاطر کارکردهای زیادی که اجتماع دارد در اسلام به ابعاد اجتماعی زندگی بشر، توجه ویژه شده است.

این استاد حوزه گفت: اگر به مناسک و عبادت‌های دینی توجه کنیم می‌بینیم که همه این مناسک بُعد اجتماعی نیز دارند حتی گاهی ابعاد اجتماعی آنها خیلی برجسته تر از ابعاد فردی آنهاست.

وی افزود: گاهی انسان تصور می‌کند نماز یک عبادت فردی است اما در همین عبادت فردی ابعاد اجتماعی زیبایی وجود دارد لذا توصیه شده که نماز به صورت جماعت و در مکانی به نام مسجد اقامه شود یا نماز جمعه برپا شود که در همه اینها گروهی اجرا شدن آن عبادت، اهمیت بسیاری دارد.

ارتباط مومنان با هم اهمیت بسیاری دارد

حجت الاسلام چراغی گفت: در اسلام به فرایند ارتباطی بین مومنان توجه شده و اگر عبادتی باید به صورت جماعت اجرا شود، یکی از دلایل آن همین ارتباط بین مومنان است.

وی گفت: از جمله توصیه‌های دینی که فرایند ارتباط بین مومنان را تقویت و تحکیم می‌بخشد مسأله صله رحم است.

وی افزود: «صله» به معنای احسان و دوستی است و «رحم» به معنای خویشان و اقوام است. پس هر نوع دوستی و محبت و ارتباط با خویشاوندان، صله رحم محسوب می‌شود.

حجت الاسلام چراغی گفت: ارحام محدوده مشخصی ندارد و یک مسأله عرفی است و در عرف به هر کس «رحم» (قوم و خویش) اطلاق شود ارتباط با او واجب است و هر چه ارحام نزدیکتر باشند حق بیشتر دارند و هر چه دورتر به نسبت حق آنها کمتر است.

وی گفت: دوستان نیز شبیه چنین حقی بر گردن ما دارند و هر چند ارحام محسوب نمی‌شوند اما حق صله و ارتباط با آنها محفوظ است.

این مدرس حوزه و دانشگاه گفت: صله رحم آنقدر با ارزش است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: به آنانکه حاضر و به کسانی که غایبند و آنانکه از صلب مردان و رحم زنان تا روز قیامت به دنیا می‌آیند سفارش می‌کنم صله رحم نمایند اگر چه مستلزم پیمودن یک سال راه باشد.

دین اسلام به اکرام خویشان، سفارش بسیاری کرده است

مدرس حوزه علمیه قم گفت: دین ما را به اکرام و احترام به خویشان سفارش کرده و از اهل بیت علیهم‌السلام نقل شده کسانی که با خویشان قطع ارتباط می‌کنند خداوند رحمت خودش را از آنها قطع می‌کند.

وی گفت: در مقابل صله رحم که امر پر ارزشی است و مورد سفارش قرار گرفته قطع ارتباط با ارحام مورد ندامت قرار گرفته و در هیچ حالی به ما مسلمانان اجازه داده نشده که پیوند خود را با خویشان قطع کنند و صله رحم به صورت مطلق، واجب است و حتی به عنوان یک تکلیف شرعی ذکر شده است.

چراغی افزود: شخصی نزد امام صادق علیه‌السلام آمد و گفت من یک سری اقوام دارم که با من هم عقیده (دین) نیستند آیا آنها بر من حقی دارند با وجود اینکه هم عقیده نیستیم. امام صادق علیه‌السلام فرمود: بله آنها حق خویشاوندی بر عهده تو دارند؛ اگر با تو هم عقیده باشند دو حق بر گردن تو دارند یکی حق اسلام و دیگری حق خویشاوندی حالا اگر مسلمان نباشند حق خویشاوندی آنها از بین نمی‌رود.

استاد مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) گفت: امام سجاد علیه‌السلام می‌فرماید: من شما را پرهیز می‌دارم از دوستی با کسانی که قطع رحم می‌کنند زیرا در کتاب خدا دیدم که سه جا کسانی که پیوند خویش را با اقوام قطع می‌کنند مورد لعنت قرار گرفته‌اند.

قطع رابطه با خویشان تنها در موارد ضرورت جایز است

حجت‌الاسلام چراغی گفت: از روایات به دست می‌آید که اصل در اسلام ارتباط با خویشان است و قطع ارتباط یک استثناست و در بعضی موارد در یک چهارچوب محدود، حق قطع رابطه وجود دارد مثل آنجا که خویشان کافر باشند و در صورت ارتباط با آنها روی ما تأثیر بگذارند و یا اقوام فاسق و فاجر باشند و تأثیراتی بر ما بگذارند و یا ارتباط ما با آنها در نظر عرف تأیید کردن این گروه‌ها محسوب شود که در این موارد حق قطع کردن رابطه آن هم به صورت محدود نه به طور مطلق وجود دارد.

علت تاکید بر صله رحم، نتایج مثبت فردی و اجتماعی آن است

این پژوهشگر مسائل دینی گفت: علت تأکیدهای مکرر اسلام پیرامون صله رحم به خاطر کارکردهای مثبتی است که در زندگی ما دارد که بعضی از آنها اجتماعی و بعضی فردی است.

وی گفت: اولین کارکرد اجتماعی که صله رحم دارد این است که تحکیم روابط خانوادگی را به دنبال دارد و همین دید و بازدید موجب دوستی و محبت بین خویشان می‌شود.

وی افزود: دومین کارکرد صله رحم، نقش زدایی از رفتار آدم هاست؛ بدین معنا که گاهی امور جزئی باعث کدورت بین ما می‌شود و اگر این کدورت‌های کوچک رها شوند و روی هم جمع شوند موجب نقش‌های بزرگتری می‌شوند که ممکن است آسیب‌های جدی برای زندگی اجتماعی و فردی ما به دنبال داشته باشند اما با صله ارحام این کدورت‌ها ریشه کن می‌شود.

این مدرس حوزه علمیه قم گفت: صله رحم کارکردهای فردی نیز دارد که از جمله آنها به طول عمر می‌توان اشاره کرد. لذا در روایتی آمده که صله رحم شهرها را آباد و عمر را طولانی می‌کند.

چه رابطه‌ای بین صله رحم و طول عمر وجود دارد؟

حجت الاسلام چراغی در پاسخ به اینکه چه رابطه‌ای بین طول عمر و صله رحم وجود دارد، گفت: یکی از رابطه‌ها می‌تواند این باشد که در زندگی پر تنش و اضطراب انسان، فشارهای روحی ممکن است روی رفتار آنها تأثیر گذار باشد و یا باعث بیماریهایی شود و انسان باید به طریقی خود را آرام کند. لذا گاهی انسان به طور مستقیم نمی‌تواند خودش را آرام کند ولی همین که با خویشان خود رفت و آمد می‌کند، آرامش می‌یابد و حتی ممکن است شخصی از اقوام، مشکل او را حل کند یا حداقل با حرف زدن و مشورت، تخلیه روانی شود. این عامل از بسیاری از بیماری‌های روانی و عصبی جلوگیری می‌کند و در نتیجه باعث طول عمر می‌شود.

وی افزود: البته طول عمر، ممکن است عامل معنوی نیز داشته باشد و اثرات معنوی صله رحم باعث این ازدیاد عمر شود.

حجت الاسلام چراغی به دیگر آثار صله رحم پرداخت و گفت: پاک شدن از گناهان و محبوبیت نزد خدا نیز از جمله آثار فردی صله رحم است. ما در اسلام مسأله‌ای تحت عنوان «تکفیر» داریم. تکفیر یعنی پاک شدن گناهان، و صله رحم هم نوعی تکفیر است. حضرت امیر علیه‌السلام فرمودند: با دو چیز، گناهان خود را پاک کنید و نزد خدا خود را محبوب کنید؛ یکی صدقه دادن و دیگری صله رحم.

وی گفت: از دیگر آثار صله رحم، فراوانی نعمت و دفع بلاست. در روایات زیادی داریم اگر شما با خویشان خویش رابطه داشته باشید نعمت در زندگی شما زیاد و بلا دفع می‌شود.

این پژوهشگر مسائل دینی ادامه داد: در آموزه‌های دینی بعضی رفتارها نقل شده که ثواب آنها در روز قیامت داده می‌شود ولی بعضی رفتارها ثواب آن موکول به قیامت نشده بلکه اثر آن در همین دنیا نیز دیده می‌شود که یکی از آنها صله رحم است.

مدرس حوزه و دانشگاه گفت: از کارکردهای دیگر که برای صله رحم نقل شده این است که صله رحم از مکارم اخلاق شمرده شده است. امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: از پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) سؤال شد که مکارم اخلاق کدامند؟ پیغمبر در جواب فرمود: گذشت و عفو کردن نسبت به کسی که به تو ظلم کرده و پیوند با کسی که با تو قطع رابطه کرده و بخشش در حق کسی که از تو دریغ کرده است.

وی گفت: البته مکارم اخلاق با محاسن اخلاق فرق می‌کند و فرق آنها در این است که محاسن اخلاق یعنی اخلاق نیکو و ممکن است فرد کافر نیز داشته باشد و زمینه معنوی نمی‌خواهد مثل صفت خوش اخلاقی و صفت بخشش، ولی مکارم اخلاق یعنی اخلاق گرانمایه که زمینه معنوی می‌خواهد و هر کسی توانایی آن را ندارد.

انواع و شیوه‌های صله رحم

این مدرس حوزه و دانشگاه گفت: چند روش برای صله رحم ذکر شده که به ترتیب اهمیت ذکر می‌کنم: نوع اول صله رحم به وسیله جان است. مثل شهدای گرانقدر دفاع مقدس که با جان خودشان نسبت به ملت و به صورت خاص نسبت به خانواده و پدر و مادر خویش، صله رحم کردند یا مثل از خود گذشتگی حضرت ابوالفضل العباس سلام الله علیه که با نثار جان خویش نسبت به اباعبدالله الحسین علیه‌السلام و خانواده‌اش صله کردند. این نوع صله رحم بالاترین نوع صله رحم است.

وی گفت: نوع دوم صله رحم، صله مالی است. گاهی در اقوام، افرادی هستند که احتیاجات مالی دارند که ما باید صله مالی به آنها داشته باشیم به خصوص ایام عید نوروز که باید به این نوع از صله توجه بیشتری داشته باشیم. در این مورد حضرت امیر المومنین علی علیه‌السلام می‌فرمایند: هر کسی مالی دارد و خداوند در مال او توسعه داده وظیفه‌اش است که با همین مال نسبت به خویشان خود صله کند.

وی افزود: گاهی نیز صله رحم از طریق کمک فکری حاصل می‌شود. ممکن است بعضی افراد در بستگان ما باشند که بر سر دو راهی قرار گرفته باشند و یا چیزی می‌خواهند بخرند و احتیاج به مشورت و هم فکری دارند، در این مواقع صله رحم ما باید با مشورت و هم فکری باشد. این نوع صله رحم سومین نو از انواع صله رحم است.

حجت الاسلام چراغی درباره چهارمین نوع صله رحم گفت: چهارمین نوع صله رحم، صله رحم عاطفی است. اگر چه امروزه رفاه ظاهری بیشتر شده اما آرامش روحی و روانی کمتر شده است و در اقوام ممکن است افرادی باشند که احتیاج به کمک عاطفی ما داشته باشند و از این جهت بر ما لازم باشد که با آنها صله داشته باشیم.

وی گفت: پنجمین نوع صله رحم این است که نسبت به خویشان، اذیت و آزار نداشته باشیم. یعنی ما با زبان و رفتار و قلم خود و حتی با نگاه خود، آزاری به اطرافیان نرسانیم و با تهمت، غیبت و بعضی اعمال ناشایست دیگر، روحیه آنها را جریحه دار نکنیم.