هر ساله با شروع فصل سرما، شمارش معكوس براي مرگ و مير ناشي از گازگرفتگي در نقاط مختلف كشور آغاز ميشود.
بخاري، شومينه و آبگرمكنهاي نفتي يا گازي از جمله وسايلي هستند كه با افزايش موارد استفاده در زمستان خطرساز ميشوند و در صورت ناقص سوختن، گاز منواكسيدكربن CO توليد ميكنند. گازي كه از آن به عنوان قاتل نامرئي ياد ميشود كه در اغلب موارد بي اطلاعي و سهل انگاري استفاده كنندگان نسبت به رعايت نكات ايمني، شرايط را همچنان براي ادامه روند جنايتهاي قاتل نامرئي حفظ كرده است. مسموميت با منواكسيد كربن هر ساله هزاران نفر را به كام مرگ كشانده يا راهي بيمارستان ميكند. اين امر با سرد شدن هوا تشديد ميشود. منواكسيدكربن توسط سوختن ناقص تمامي سوختهاي آلي (بنزين، ذغال سنگ، نفت سفيد، پلاستيك، چوب يا گازطبيعي) توليد ميشود. اين گاز بي رنگ، بي بو و بي مزه بوده و به عنوان قاتل خاموش شناخته شده است. همچنين اين گاز، مقدار اكسيژن حمل شده توسط جريان خون را كم كرده و توانايي سلولهاي بدن را براي استفاده از مقدار كم اكسيژن مهار ميكند.
گاز CO از هر نوع سوختن ناقص سوختهاي عالي حتي گاز طبيعي توليد ميشود. ميل تركيبي منواكسيدكربن با هموگلوبين خون 240 – 300 برابر بيشتر از ميل تركيبي اكسيژن با خون است. به اين ترتيب در مكانهايي كه درصد CO افزايش يابد احتمال مسموميت وجود دارد. در محيطهاي بسته ريسك اين مسموميت بالاتر است. گاز منواکسیدکربن گازی است بی رنگ، بی بو، بی مزه، سمی، دارای وزن مولکولی 28 کمی سبکتر از هوا است، قابلیت اشتعال دارد و در هوا با شعله آبی می سوزد، مخلوط آن با هوا قابلیت انفجار دارد %(12.5-74) به مقدار ناچیز در آب حل می گردد . در الکل و کلریدمس قابل حل می باشد، با گاز کلر، استیلن، فلوئور و اکسیژن به شدت واکنش می دهد، از سوختن ناقص کربن و ترکیبات آن در هوا تولید می شود. - تمایل واکنش شیمیایی گاز CO با هموگلوبین خون در بدن 300 برابر بیشتر از اکسیژن است، عمل ذخیره یا تماس اکسیژن را با نسوج بدن مختل می سازد.
كنترل و انسداد منافذ مسير دودكش قبل از راهاندازي بخاري بهترين راه پيشگيري از بروز حوادث مسموميت به شمار ميرود و دقت و توجه به داغ بودن دودكش نيز بهترين آزمايش سلامت دودكش است همچنين داشتن كلاهك مخصوص براي دودكش در پشت بامها براي جلوگيري از عدم خاموشي بخاري و به دنبال آن انتشار گاز CO اهميت بالايي دارد. فراموش نكنيد استفاده وسايل گرمايشي استاندارد در پيشگيري از اين مسموميت از اهميت بالايي برخورداراست بخاريهاي بدون دودكش به هيچ عنوان از توليد گاز CO جلوگيري نميكند.كنترل و انسداد منافذ مسير دودكش قبل از راهاندازي بخاري بهترين راه پيشگيري از بروز حوادث مسموميت به شمار ميرود و دقت و توجه به داغ بودن دودكش نيز بهترين آزمايش سلامت دودكش است همچنين داشتن كلاهك مخصوص براي دودكش در پشت بامها براي جلوگيري از عدم خاموشي بخاري و به دنبال آن انتشار گاز CO اهميت بالايي دارد. فراموش نكنيد استفاده وسايل گرمايشي استاندارد در پيشگيري از اين مسموميت از اهميت بالايي برخورداراست بخاريهاي بدون دودكش به هيچ عنوان از توليد گاز CO جلوگيري نميكند.مهم ترين منابع توليد منواكسيدكربن در منازل و ساختمانها را وسايل گازسوز و گرمايشي بدون دودكش يا نقص در دودكش و نشت گاز به مسكوني، استفاده از وسايل خوراك پزي جهت ايجاد گرما، به كارگيري روشنايي گازي به مدت طولاني در فضاي بسته و ضعف در دودكش شومينه و اتومبيل روشن در پاركينگها است.
در اين باره توصيههاي آتش نشاني به مردم براي حفاظت و پيشگيري از گازگرفتگي به شرح ذيل است:
1- حتماً از وسايل گرمازاي استاندارد استفاده شود و قبل از استفاده از اين وسايل توسط افراد متخصص بازبيني و سرويس شود.
2- تحت هر شرايطي عمل تهويه هوا را تسهيل كنيد به عنوان مثال دريچههاي باز كولر عمل مناسبي جهت تهويه هوا است. باز گذاشتن يك پنجره كوچك يا درب به نحو مطمئن كه بسته نشود، راه حل مناسبي جهت تهويه هوا است
3- از بخاريهاي بدون دودكش در فضاهاي كمتر از 60 متر مكعب و در داخل اتاق خوابها و حمام استفاده نشود در مكانهايي استفاده شود كه تهويه هوا دائماً آن جا صورت گيرد.
4- هرگز از بخاريهاي دستي براي گرم كردن هواي حمام استفاده نشود چون محيط حمامها كوچك و اكسيژن محيط نيز در اثر بخار آب به CO سطوح بالا رانده ميشود و در نهايت بر اثر سوخت ناقص و ايجاد گاز سمي، مسموميت قطعي خواهد بود.
5- در صورت استفاده از وسايل گرمازاي دودكش دار حتماً دودكشها كاملاً معاينه و بررسي شود. معمولاً مسدود بودن دودكشهاي ديوار از عوامل مهم ايجاد مسموميت و گازگرفتگي و به خطر افتادن جان افراد محسوب ميگردد.
6 - دودكشهاي غيرثابت(غير ديواري) حتماً كنترل شود. اين دودكشها بايد از مواد غيرقابل اشتعال و گالوانيزه (زنگ نزن) باشند و از مقاومت فيزيكي مناسبي برخوردار باشند.
7- اين نوع دودكشها بايد حتي الامكان كوتاه و مستقيم باشند و بايد در محل اتصالات كاملاً محكم و غيرقابل نفوذ باشند.
8- قدرت مكش دودكشها هر چند وقت يك بار توسط سرويس كار و متخصص اهل فن بررسي شود.
9 - دودكشها به ويژه در مورد شومينهها هر سال بررسي و از دوده تميز شود.
10- اتصالات دودكشها و سرتاسر آن از هر گونه نقص و نشت گاز حفاظت شود.
11- استفاده مشترك از يك دودكش بسيار خطرناك است و دودكشهاي فلزي بايد در مسير خود با بستهاي مخصوص محكم شده باشد به نحوي كه از جدا شدن اتصالات جلوگيري شود.
12- قطر دودكش طراحي آن مسير عبور و 000 بايد با توجه به ظرفيت حرارتي محاسبه و اجرا شود.
13- از وسايل پخت و پز براي گرمايش استفاده نشود
14-از كپسولهاي سفري(پيك نيكي) در فضاي داخلي ساختمان استفاده نشود
15 - در فضاي پاركينگ كه بسته و فاقد تهويه است اتومبيلی روشن گذاشته نشود.
16- نفوذ دود احتراق خودرو به فضاي داخل مسكوني خطرناك بوده و بايد مراقبت شود.
17- در تبديل سوخت مايع به گاز شهري حتماً از سرويس كار ماهر و مجاز بهره گيري شود.
18- هر وسيله گازسوز بايد داراي يك دودكش استاندارد مجزا و مجهز به كلاهك باشد.
19- در هنگام ساخت و ساز از ريختن مصالح به داخل دودكش و مسدود كردن آن مراقبت شده و مسير دودكش همواره در سرتاسر آن عاري از هر گونه موانع باشد.
20- هرگز از دریچه های آیفونی بجای دودکش استفاده ننمایید
21 رنگ شعله آتش در وسايل گرمازا بايد كاملاً آبي باشد در غير اين صورت نقص در سيستم سوخت رساني و يا فيتيله دستگاه وجود دارد و بايد سريعاً نقص را برطرف نمود در موقع بروز حوادث سازمان ها، ارگان ها، نهادهاي همچون شركت گاز، سازمان آتش نشاني و خدمات ايمني و اورژانس در محل حاضر بشوند. ضمناً مهندسين ناظر ساختمانها در صورت عدم رعايت نكات ايمني در ساخت و سازها، مسؤول و بايد پاسخگو باشند.
22- هرگز دودکش وکلاهک آن در مجاورت دیوار همسایه یا جان پناه یا خر پشته قرار نگیرد.
23- دقت و توجه به داغ بودن دودكش نيز بهترين آزمايش سلامت دودكش است. اگر لوله دودكش بخاري شما سرد است دليل آن خارج نشدن محصولات احتراق و گازهاي سمي از دودكش است. در اين صورت بايد ضمن رفع نقص، به طور موقت با بازكردن قسمتي از در يا پنجره تهويه محيط ايجاد نماييد.
24- رنگ شعله بخاري و وسايل پخت و پز بايد آبي باشد و چنانچه رنگ شعله قرمز، زرد يا نارنجي باشد، حتماً نقص در سوخت رساني و كمبود اكسيژن در محيط است كه سريعاً بايد تعمير و سوخت رساني شود. اگر رنگ شعله بخاري آبي نباشد ممكن است هواي كافي به بخاري نرسيده و توليد گاز منواكسيدكربن كند.
25- از نصب آبگرمكن در حمام، روشن كردن شعلههاي اجاق گاز در آشپزخانه براي گرم نگه داشتن محيط داخل خانه، جداً خودداري كرد.
26- شومينه مشترك براي چند واحد در صورت كوچك بودن اندازه مجراي خروجي لوله كشي باعث برگشت دود از شومينه روشن طبقات پايين به داخل آپارتمان در شومينه خاموش طبقات بالاتر ميگردد.
27 - انتهاي تمامي دودكشها بايد حداقل يك متر از سطح بام و حداقل يك متر از ديوار جانبي فاصله داشته و داراي كلاهك مخصوص به شكل H باشد.
28- دودكش و اتصالات آن بايد از جنس مقاوم و بدون هيچ گونه منفذ يا نشتي در تمام آن باز باشد به كارگيري لولههاي آكاردئوني آلومينيومي مجاز نيست.
29- در صورتي كه از بخاريهاي گازسوز به منظور گرمايش محيط استفاده ميكنيد، حتماً مختصري تهويه از طريق در يا پنجره در فضا ايجاد نمائيد و از درزبندي و بستن كامل منافذ خودداري كنيد
30- از قراردادن لوله خروجي بخاري به داخل ظرف آب جداً خودداري كنيد.
31 - از به كار بردن وسايل گرمايشي بدون نصب دودكش و يا داراي نقص در دودكش جداً خودداري كنيد.
32- آبگرمكنهاي ديواري گازي اگر به مدت طولاني روشن باشند، خطرناك ميشوند.
33- تمام مسير دودكشها را به منظور اطمينان از هدايت مناسب محصولات احتراق به فضاي آزاد كنترل كنيد.
34- درون خانه، به ويژه در محل خوابتان دستگاه هشدار مونواكسيدكربن نصب كنيد
35 - تعمير وسايل گرمايشي توسط افراد غيرمجرب و بي تجربه و يا نصب آنها توسط افراد خانه باعث ايجاد خطرمي شود.
36 - تمام مصارف صنعتي بايد مجهز به سيستم هوشمند پخش گاز و قطع كامل گاز باشد
37- تمام وسايل گازسوز(اجاق گاز، سماور گازي و 000) تا آن جا كه امكان دارد به شير خودكار و ترموكوپل مجهز باشد.
اشتباهات رايج در نصب دودكش ها
-اتصال مشترك هود آشپزخانه و دودكش
ـ ارتفاع نامناسب و كوتاه دودكشها در پشت بام
ـ عدم اتصال مناسب و مطمئن دودكش به ساختمان
ـ شكستگي شيشه پنجره و برگشت محصولات احتراق به داخل محيط
ـ عدم نصب كلاهك انتهاي دودكش و رعايت ارتفاع عمودي لازم
ـ استفاده از تعدادزياد زانوي غير ضروري- رهانمودن خروجي دودكش در سقف كاذب
ـ به علت عدم وجود نرومادگي در لولههاي سيماني داخل كار و هوا اكسيژن دودكش و مكش نامناسب (كاهش اجباري محصولات احتراق)
ـ كم بودن ارتفاع دودكش نسبت به ديوارهاي اطراف (كاهش طول و قطر)
ـ استفاده غيراصولي از دودكش شومينه (قراردادن دودكش بخاري در داخل دودكش شومينه و عدم درزبندي مناسب)
ـ عدم حساسيت لازم به درزبندي و شل بودن اتصالات دودكش
ـ نزديكي بيش از حد دودكش طبقه پايين به پنجره طبقه بالا
ـ در صورت عبور دودكش از روي نما حتماً بايستي آن را عايق بندي نمود تا سرماي محيط بر آن تأثير نداشته باشد در غير اين صورت مكش ندارد.
نكات اجرايي دود كش ها
- ارتفاع دودكش به حدي باشد كه مكش موردنظر را ايجاد كند.
ـ حداقل ارتفاع دودكش از خروجي كلاهك تعديل وسايل گازسوز تا انتهاي دودكش 6 متر ميباشد.
ـ براي پكيجها و بخاري ارتفاع زياد دودكش مجاز نميباشد.
ـ با افزايش ارتفاع دماي گاز كاهش مييابد، چون با افزايش ارتفاع قدرت مكش طبيعي از محفظه احتراق افزايش يافته در نتيجه هواي بيشتري وارد ديگ ميشود و زمان ماندگاري گاز در داخل محفظه احتراق و دودكش كاهش مييابد.
ـ با افزايش ارتفاع مقدار CO2 ايجاد شده در محصولات احتراق كاهش مييابد. چون با رقيق سازي و هواي اضافي درصد حجمي CO2 كم ميشود به طور كلي مقدار توليد CO براي محفظه احتراق سرد بيشتر از گرم است با افزايش دماي گازهاي احتراقي توليد CO كاهش و با كاهش مقدار آن افزايش مييابد.
ـ به طور كلي اگر ارتفاع دودكش يا قطر آن بيش از حد معمول افزايش يابد باعث سردشدن محصولات احتراق و كاهش دماي آنها ميگردد كه سبب توليد CO خواهد شد.
ـ سطح مقطع دودكش بايد براي محصولات احتراق ديگ كافي باشد
ـ دودكشهاي بزرگ بايستي بر روي پايه قرار گيرند كه وزن آنها توسط پايه متصل گردد.
ـ دودكش بايد عايق كاري شود كه دماي دود در تمام طول دودكش تقريباً ثابت و برابر دماي ورودي باشد.
ـ از ايجاد هر گونه كاري كه موجب ورود هواي سرد به دودكش شود بايستي اجتناب كرد.
ـ سطح داخلي دودكش بايستي صاف باشد و تغييرات و خمها با رعايت اصول ايروديناميك طراحي شوند.
ـ در صورت استفاده از مقطع مستطيل ابعاد نبايد از يك به سه بيشتر شود براي به حداقل رساندن امكان ايجاد كشش معكوس لازم است، دهانه خروجي دودكش در محلي دور از نواحي پرفشار قرار گيرد.
ـ نواحي پرفشار ممكن است در گوشههاي ساختمان زير پيش آمدگي لبه شيرواني يا ديوارهاي جان پناه پشت بام ايجاد شود.
ـ با توجه به اين كه آلودگي دودكشها ناشي از دي اكسيد گوگرد ميباشد، در مورد گاز طبيعي مقدار گوگرد در آن كم است و بايد دهانه خروجي دودكشها 2 متر بالاتر از سطح پشت بام يا 60 سانتي متر از بلندترين قسمت بام بالاتر باشد.
ـ لوله رابط دودكش بايد نسبت به تراز افقي شيب يا زاويه رو به بالا داشته باشد.
ـ اين شيب نبايد از 2 درصد كمتر باشد و حداكثر طول لوله افقي رابط دودكش 75 درصد كل ارتفاع دودكش قائم- اگر لوله رابط عايق گرمايي شود طول افقي لوله رابط دودكش با 100% كل ارتفاع دودكش قائم ميتواند افزايش يابد.- با معلوم بودن نوع خروج دود كه طبيعي يا مكانيكي باشد سرعت دود انتخاب و با معلوم بودن دبي و سرعت، سطح مقطع دودكش محاسبه ميشود.
علائم مسمومیت با مونواکسید کربن
- دامنه عوارض منواکسیدکربن شامل سردرد تا ضعیف شدن نبض و تنفس وتوقف اعمال تنفسی و ایست قلبی میباشد.
ـ چنانچه مسمویت منجر به مرگ نشود، با توجه به شرایط، ممکن است عوارض نابینایی، ناشنوایی، ناراحتی کلیه و کبد و بیماری های قلبی و سیستم اعصاب مرکزی شود - حرارت و رطوبت زیاد در محیط های اطفاء حریق و 000 به عنوان کاتالیزور، واکنش های شیمیایی منواکسیدکربنCOو هموگلوبینHB را تسریع می کند و باعث تشدید مسمویت می گردد
ـ كبودي دست ، دور لبها و نوک انگشتان از علايم پاياني مسموميت با گاز CO به شمار ميروند كه در نهايت فرد دچار تنگي نفس شده و فوت ميكند .
ـ تمامي افراد در معرض خطر قرار دارند، ولي كودكان، زنان باردار و سالمندان جزو گروه آسيب پذير و در معرض خطر بيشتري با منواكسيدكربن هستند و علايم مسموميت در آنان با شدت بيشتري ايجاد ميشود. همچنين غلظت گاز منواكسيدكربن در فضاي اتاق در مسموميت بسيار مؤثر است.
اقدامات درمانی
- افراد مشكوك به مسموميت با منواكسيدكربن، بايد سريعاً به مراكز درماني منتقل شوند.
ـ در اين موارد بايد ابتدا درب و پنجره باز و فرد به فضاي آزاد هدايت شود. يقه پيراهن و لباسهاي تنگ افقراد مسموم باز شود و در صورت در دسترس بودن اكسيژن، از آن استفاده شود. هيچ درماني در منزل براي مسموميت با منواكسيد كربن وجود نداشته و تمامي افراد مشكوك به مسموميت بايد توسط اورژانس به مراكز درماني منتقل شوند.
گفتني است حتي با وجود درمانهاي مناسب مسموميت با منواكسيدكربن، برخي افراد دچار آسيبهاي مغزي و عوارضي از قبيل از دست رفتن شديد حافظه، اختلال تفكر يا مشكلات عصبي رواني ديگر خواهند شد. تماس طولاني مدت با مقادير كم گاز منواكسيدكربن ميتواند فرد را به بيماريهاي قلبي ـ عروقي مبتلا سازد. همچنين تماس طولاني مدت با گاز منواكسيدكربن به ويژه در كودكان، ميتواند با بروز اختلالات رفتاري و كاهش حافظه و ضريب هوشي همراه باشد.
