مهدی‌شهر كه نام دیگر آن سنگسر است؛ یكی از شهرهای استان سمنان است كه نزدیك 20 كیلومتر با مركز این استان فاصله دارد. البته این نخستین موزه خصوصی استان سمنان به شمار می‌آید كه درهای آن تنها با تلاش و پیگیری خود سنگسری‌ها روی هموطنان و مسافران كنجكاو گشوده شده است. برای آن كه بدانید مهدی‌شهری‌ها چه اندازه سخاوتمند هستند همین بس كه تمام آثار موجود توسط اهالی همین شهر به موزه اهدا شده است و این‌چنین سنگسری‌ها راهی را برای ماندگاری و تداوم خویش در دل تاریخ برگزیده‌اند.

مهدی شهر خاستگاه ایل سنگسری‌هاست. آنها از اواخر شهریور تا اواسط خرداد در این مكان اقامت دارند؛ سپس كوچ طولانی خود را از دامنه‌های البرز شروع می‌كنند؛ چیزی حدود 1500 كیلومتر پیاده‌روی می‌كنند! تعجب كردید نه؟! به همین دلیل نام ایلی كه طولانی‌ترین مسافت كوچ در جهان را دارد به خود اختصاص داده‌اند.

این موزه كه سال 1387 آغاز به كار كرده است دارای دو بخش است؛ یك فضای آزاد و یك سالن. خود سالن نیز به 4 قسمت تقسیم شده است به این عناوین؛ ابزار و ادوات پشم چینی، دست‌افزارها، صنایع دستی و آرایه‌ها. در هر بخش می‌توان به نیكی ذهن زیبا و دستان توانمند را در هر اثر مشاهده كرد.

در بخش دست‌افزارهای زندگی روزانه اهالی كه متناسب با نحوه زندگی دوگانه آنها؛ یعنی یكجانشینی و كوچ‌روی طراحی و ساخته شده می‌توان ابزارهایی را مشاهده كرد كه بیشتر جنبه كاربردی آنها هدف سازندگانشان بوده است. در قسمت ابزار و ادوات، بیننده به صورت عینی با مراحل پشم‌چینی گوسفندان از ابتدا تا پایان كار آشنا می‌شود.

اما هنر زنان و مردان ایل در قسمت صنایع دستی به اوج خود می‌رسد؛ آثار سوزن‌دوزی حكایت از آرزوهای شیرین و دیرین زنان ایل دارد. همچنین در این بخش، پوشاك خوش‌رنگ و لعاب زنان به زیبایی خودنمایی می‌كنند. زنان ایل سنگسر همچون دیگر زنان عشایر ایران زمین، نقش مهمی در اقتصاد خانواده و استحكام و پایداری آن دارند. زنانی كه با همت خود، «چورشو»، «فراخ شوال سرپاره دار»، «دستمال سفره»، «جاجیم»، «سرگیرا» و «كژین شِوی» را می‌بافند و به زندگی رنگ نشاط می‌دهند؛ درست مثل همین كژین شوی كه از رنگ قرمز است؛ كژین شوی لباس نسبتا بلند ابریشمی است كه در نهایت دقت و ظرافت، سوزن‌دوزی، طراحی و بافته شده‌اند. می‌توانید بخشی از این بافته‌ها را در موزه ببینید.

اما هنر سنگسری‌ها به همین جا ختم نمی‌شود؛ می‌توان امتداد آن را در قسمت دیگری از موزه؛ یعنی در بخش آرایه‌ها جستجو كرد. در این بخش كه مورد توجه ویژه اغلب بازدیدكنندگان است، انواع سنگ‌های زینتی كه زنان از آنها برای تزیین و خودآرایی استفاده می‌كنند به نمایش درآمده است. مكمل این قسمت نیز زیورآلات زنانه است.

حسن پاكزادیان، بانی موزه ایل سنگسری كه مردی خوشنام از همین ایل نیك‌تبار است، خود در كتابی با نام «نقش مایه‌های باستانی در فرهنگ و آثار ایل سنگسر» در 5 فصل و به صورت تحقیقی به معرفی تطبیقی نقش مایه‌های سنتی عشایر ایل سنگسر پرداخته است. همچنین علاقه‌مندان با مطالعه این كتاب می‌توانند علاوه بر تاریخ ایل سنگسر، با نقوش و طرح‌های به كار رفته در پوشاك، فرش و پارچه‌های نفیس عشایر سنگسری آشنا شوند.

این موزه به زیبایی نحوه سكونت ایل در «گوت» را به نمایش گذاشته است. گوت همان نام سیاه چادر عشایر است كه از پشم بز بافته می‌شود. گرچه نمای بیرون گوت‌ها ساده به نظر می‌رسند، اما فضای داخلی آن دارای بخش‌بندی‌های خاصی است. كف این سیاه چادر به وسیله پلاس سنگسری فرش می‌شود. همچنین با استفاده از دیوارهایی نقش‌دار، بخش‌های آشپزخانه و مهمانخانه از یكدیگر كاملا جدا می‌شوند، اما این تمام داستان نیست چون بانوان هنرمند، فضای داخلی آن را با انواع آویزه‌های زیبا و رنگی تزیین می‌كنند. حسرت یك شب ماندن در داخل این گوت‌ها به دل هر بیننده‌ای می‌ماند.

موزه ایل سنگسری برای آشنایی با آداب و رسوم این ایل طراحی و راه اندازی شده است و به نوعی در شمار موزه‌های مردم‌شناسی به شمار می‌آید. این موزه با توجه به نوپا بودن خود تاكنون توانسته است عده‌ قابل توجهی مخاطب علاقه‌مند را به سوی خود جذب كند، اما با توجه به غنای فرهنگی این ایل، موزه پتانسیل بیشتری برای غنی شدن دارد تا به نوعی بیننده‌ای كه با هدف آشنا شدن با این ایل راهی موزه می‌شود در یك سطح مطلوب اقناع شود. درست برای نیل به این هدف مسوولان موزه در فراخوان‌های متعدد از اهالی درخواست ارائه و اهدای اشیا و لوازم مرتبط با زنگی ایل سنگسری را داده‌اند.

سمنان كه رفتید حتما سری به مهدی شهر بزنید؛ شهری كه حضور مسافران آن را سرشار از امید می‌كند، شهری كه هیچگاه از یاد و خاطر شما نخواهد رفت. در ضمن موزه یادتان نرود به این نشانی؛ مهدی‌شهر، خیابان امام، بالاتر از میدان امام، ساختمان حاج همت سیف علیان، موزه عشایری ایل سنگسر.