با مروري بر مصادر حديثي اسلام و منابع مكتوب شيعه و سني، به اين حقيقت پي ميبريم كه مهدويت، يكي از اعتقادات اصيل اسلامي است. نخستين كسي كه موضوع مهدي
موعود و قيام جهاني او را مطرح و مشخصات وي رادقيقاً تبيين كرد، شخص رسول اكرم (ص) بود. آن حضرت ميخواست ضمن دميدن روح اميد و نشاط در مردم، زمينه سوءاستفاده مدعيان دروغين را از اين مقوله خنثي سازد.بر اين اساس از چند جهت، ميتوان احاديث امام مهدي (علیه السلام) را بررسي كرد:
1. نگاه به موضوعات مختلف مهدويت كه معصومان (علیه السلام) در روايات خود به آن پرداخته اند؛
2. تعداد احاديثي كه هر يك از معصومين (علیه السلام) درباره امام مهدي (علیه السلام) دارند.
1. موضوعات احاديث
جمع بندي: تعداد منابع شيعه و سني مورد مطالعه در منتخب الاثر، 157 كتاب و مجموع احاديث 6036 و جمع كل آورده شده در اين كتاب 922 حديث است.
روايات نقل شده در مورد امام مهدي (علیه السلام) را ميتوان به چهار گروه تقسيم كرد:
الف. روايات تفسيري؛ رواياتي كه در ذيل آيات قرآن كريم را نقل شده و آيهاي را بر امام مهدي (علیه السلام) تطبيق كرده است.
ب. روايات اخباري؛ رواياتي كه از آينده خبر ميدهد؛ مانند؛ وقوع غيبت، جهان قبل از ظهور، علايم ظهور، بشارتهاي ظهور، اوصاف ظاهري امام، سيره حضرت، اوصاف ياران حضرت، جريان قيام و سيماي دوران حكومت.
ج. حكومت. تبييني؛ رواياتي كه بيان كننده علل غيبت، اهميت انتظار، وظايف منتظران، حكم نام بردن امام و حكم تعيين وقت ظهور است.
د. روايات تاريخي؛ رواياتي كه ولادت امام، نسب امام و معجزات امام مهدي (علیه السلام) را نقل ميكند.
2. تعداد احاديث معصومان (علیه السلام)
تنها با مراجعه به كتاب معجم احاديث الامام المهدي (علیه السلام) در مييابيم كه نويسندگان آن، 1941 روايت را بدون تكرار نقل ميكنند:
از پيامبر اكرم (ص) 560 حديث، از امام علي (علیه السلام) 130 حديث، از امام حسن (علیه السلام)
9 حديث، از امام حسين (علیه السلام) 10 حديث، از امام سجاد (علیه السلام) 22 حديث، از امام باقر (علیه السلام)
60 حديث، از امام صادق (علیه السلام) 297 حديث، از امام كاظم (علیه السلام) 19 حديث، از امام رضا (علیه السلام)
30 حديث، از امام جواد (علیه السلام) 9 حديث، از امام هادي (علیه السلام) 13 حديث از امام عسكري (علیه السلام)
42 حديث. پس از آن 130 مورد توقيع و دعا از امام زمان (علیه السلام) و بيش از 500 حديث را در جلد پنجم در ذيل آياتي كه به امام مهدي (علیه السلام) و ويژگيهاي آن حضرت تأويل شده، ذكر ميكنند.
3. راويان احاديث مهدويت از صحابه
با بررسي كتابهاي اختصاصي امام مهدي (علیه السلام) و يا كتبي كه بخشي از آنها، به ذكر احاديث آن حضرت اختصاص يافته، به اين واقعيت پي ميبريم كه حداقل حدود شصت تن از صحابه پيامبر (ص)، احاديث مربوط به حضرت مهدي (علیه السلام) را بدون واسطه از رسول اكرم (ص) نقل كرده اند.
در اينجا تنها به ذكر اسامي برخي از صحابه ـ كه روايات آنان در منابع اهل سنت مطرح شده است ـ اكتفا ميكنيم. اين خود دليل بر صدور قطعي روايات امام مهدي (علیه السلام) از ناحيه رسول خدا (ص) است و ثابت ميكند كه «مهدويت» در اسلام، از عميقترين ريشه و عاليترين درجه اعتبار برخوردار است:
1. فاطمة الزهرا(سلام الله علیه) (شهادت 11 ه)،
2. معاذ بن جبل (م 18 ه)، 3. قتادة بن نعمان (م 23 ه)، 4. عمر بن خطاب (م 23ه)،
5. ابوذر غفاري (م 32 ه)، 6. عباس بن عبدالمطلب (م 32 ه)، 7. عبدالرحمن بن عوف (م 32 ه)، 8. عثمان بن عفان (م 35 ه) 9. سلمان فارسي (م 32 ه)، 10. طلحة بن عبيداللّه (م 36 ه) 11. حذيفة بن يمان (م 36 ه)، 12. عمار بن ياسر (شهادت: 37 ه)، 13. اميرالمؤمنين علي (علیه السلام) (شهادت: 40 ه) 14. زيد بن ثابت (م 45 ه) 15. تميم الداري (م 50 ه) 16. امام حسن بن علي (علیه السلام) (شهادت 50 ه) 17. عبدالرحمن بن سمره (م 50 ه) 18. مجمع بن جاريه (م 50 ه) 19. عمران بن حصين (م 52 ه) 20. ابو ايوب انصاري (م 52 ه) 21. ثوبان غلام رسول اللّه (ص) (م 54 ه) 22. عايشه (م 52 ه) 23. ابوهريره (م 59 ه) 24. امام حسين (علیه السلام) (شهادت 61 ه) 25. علقمة بن قيس بن عبداللّه (م 62 ه) 26. ام سلمه (م 62 ه) 27. عبداللّه بن عمر (م 65 ه) 28. عبداللّه بن عمرو عاص (م 65 ه) 29. عبداللّه بن عباس (م 68 ه) 30. زيد بن أرقم (م 74 ه) 31. عوف بن مالك (م 73 ه) 32. ابو سعيد خدري (م 74 ه) 33. جابربن سمره (م 74 ه) 34. جابر بن عبداللّه انصاري (م 78 ه) 35. عبداللّه بن جعفر طيار (م 80 ه) 36. ابو امامه باهلي (م 81 ه) 37. بشر بن منذر بن جارود (م 83 ه) 38. عبداللّه بن حارث (م 86 ه) 39. سهل بن سعد ساعدي (م 91 ه) 40. أنس بن مالك (م 93 ه) 41. ابوالطفيل (م 100 ه) 42. ام حبيده 43. ابوجحاف 44. ابوسلمي، راعي رسول الله (ص) 45. أبوليلي 46. أبوواهل حديقه بن اسيد 47. حرث بن ربيع 48. ابوقتاده انصاري 49. زر بن عبداللّه 50. زرارة بن عبداللّه 51. عبداللّه بن ابي أوفي 52. علاء بن بشير مزني 53. علي هلالي 54. قرّة بن أياس
55. عمرو بن مرة جهني.
نتيجه
با بررسي روايات بحث مهدويت، دو ويژگي و امتياز به دست ميآيد كه اهميت موضوع مهدويت را در ميان معارف اسلامي و ديني نشان ميدهد و پژوهشگران و طالبان طريق سعادت را در راهيابي به افق روشن آينده كمك ميكند. همچنين راه را بر منكران و مخالفان اين واقعيت بزرگ هستي ميبندد.
الف. تواتر احاديث امام مهدي (علیه السلام)
از ويژگيها و امتيازات بسيار مهم در يك موضوع روايي، تواتر احاديثي است كه در مورد آن نقل شده است. متواتر بودن روايات آن موضوع، باعث ميشود كه به آن به صورت ويژه توجّه شود و مطالب و محتواي آن، مورد قبول واقع شده و علاوه بر اعتقاد به آن، در كارها و رفتار و برنامه ريزيها به آن توجّه گردد و به مفاد آن عمل شود. تواتر احاديث در موضوع مهدويت، امري مورد قبول و مسلّم در نزد شيعه و عامّه است؛ يعني، نه تنها شيعيان تواتر احاديث مربوط به امام مهدي(عج) را پذيرفته اند؛ بلكه علماي عامّه نيز بر اين مهم اعتراف كرده اند. در اين قسمت به ذكر نام برخي از علما و دانشمندان عامّه كه به اين ويژگي اشاره كرده اند، ميپردازيم.
1. محمد حسين آبري شافعي (م 363هـ)؛ وي در كتاب مناقب الشافعي چنين ميگويد:
اخبار بشارت رسول خدا (ص) به آمدن مهدي (عج) به دليل كثرت مخبران و راويان به حد تواتر رسيده است.
2. قرطبي مالكي (م 761هـ)؛
3. ابن قيم (م 751 ه)؛
4. ابن حجر عسقلاني (م 852 ه)؛
5. سيوطي (م 911 ه)؛
6. ابن حجر هيتمي (م 974 ه)؛ وي بارها از اعتقاد مسلمانان به ظهور امام مهدي (علیه السلام) دفاع كرده و به تواتر آن تصريح كرده است.
7. محمد رسول برزنجي (م 1103هـ)؛ وي تصريح ميكند:
احاديثي كه بر وجود مهدي (علیه السلام) و قيام او در آخر الزمان و از خاندان رسول اكرم (ص) و فرزند فاطمه (سلام الله علیه) بودن وي دلالت دارند، به حد تواتر رسيده و جايي براي انكار آنها وجود ندارد.
8. شيخ محمد بن علي صبان (م 1026هـ).
ب. صحت احاديث امام مهدي (علیه السلام)
يكي ديگر از ويژگيهاي ارزشمند يك موضوع روايي، صحيح بودن رواياتي است كه در مورد آن نقل شده است. صحّت روايات مربوط به آن موضوع، باعث ميشود علاوه بر قبول آن، به محتوا و مفاد آن نيز توجه شده و به دستورات آنها عمل شود. با توجه به اينكه صحّت احاديث مهدويت مورد قبول شيعه است؛ از اين رو در اين بخش فقط نام برخي از بزرگان اهل سنت ـ كه در نوشتار خود به «صحت» اين احاديث تصريح كردهاند ـ بيان ميشود.
1. ترمذي در سنن ج 4 (ص 505، احاديث 2230، 2231، 2232 و 2232)؛
2. حافظ ابوجعفر عقيلي در الضعفاء الكبير (ج 3، ص 253، ح 1257)؛
3. حاكم نيشابوري در مستدرك (ج 4، احاديث 429، 465، 553 و 558)؛
4. بيهقي درالاعتقاد و الهداية (ص 127)؛
5. امام بغوي در مصابيح السنة (ص 448، ح 4199)؛
6. ابن اثير در النهاية (ج 5، ص 254)؛
7. قرطبي مالكي در التذكرة (ص 704)؛
8. ناصرالدين الباني در حول المهدي (ص 644)؛
9. عبدالعليم عبدالعظيم البستوي در المهدي المنتظر.
