كارشناس ارشد مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان كرمانشاه در خصوص آداب عید نوروز در فرهنگ عامه كرد می گوید: فرا رسیدن بهار در میان كردها بر خلاف گاهشماری رسمی ایران، در اولین روز بهار واقع نمی شود زیرا گاهشمار كردی با سال شمسی تفاوت دارد.
'شهلا جواهری ' روز دوشنبه در گفت وگو با خبرنگار ایرنا افزود: در گاهشمار كردی، اول بهار كردی مطابق با اول اسفندماه می باشد كه این ماه در میان كردها 'نوروز ماه' خوانده می شود.
وی گفت: با توجه به اینكه عشایر كرد زمستان را در مناطق گرمسیری سپری می كنند شروع بهار را مصادف با اول اسفند ماه می دانند، به جهت اینكه طبیعت رنگ و رونق تازه ای به خود می گیرد و همه جا سرسبز و هوا لطیف و متعادل می شود.
وی با بیان اینكه شب اول بهار در میان كردها شبی شاد و همراه با شادمانی است، افزود: در این شب، اغلب خانواده ها غذایی لذیذ و مناسب درست می كنند و با جمع شدن دور هم ، شبی به یادماندنی را سپری می كنند و تا نیمه های شب به انواع بازیها و سرگرمی ها مشغولند.
جواهری ادامه داد: از آداب و رسوم رایج این شب عملی است به نام ' شلی ملی ' كه نوجوانان با خواندن اشعار محلی و دعا كردن برای صاحبخانه، كیسه یا سبدی را با طناب از پشت بام خانه آویزان كرده و از صاحبخانه، طلب عیدی می كنند و صاحبخانه هم با قرار دادن هدایایی مانند تخم مرغ های رنگی در كیسه یا سبد ، در این رسم مشاركت می كند.
وی افزود: 'په پگ' درست كردن هم از كارهایی است كه در روز اول بهار در میان كردها انجام می شود، زن خانواده از آرد، پیاز خرد شده ، نمك و گاهی زدچوبه خمیری درست می كند و مهره ای آبی در میان آن پنهان می كند و خمیر را به شكل نان ضخیمی در می آورد و آن را در زیر خاكستر می گذارد تا بپزد كه در اصطلاح كردی به آن ' په پگ ' می گویند.
وی ادامه داد: پس از اینكه په پگ درست شد آن را از زیر خاكستر در می آورند و بین تمامی اعضای خانواده و حتی حیوانات تقسیم می كنند؛ آن قسمت از پپگ كه مهره آبی در آن باشد سهم هر كس شود معتقدند كه خیر و بركت آن سال در پیشانی آن شخص یا حیوان می باشد.
این مردم شناس در ادامه گفت: كردها معتقدند با فرا رسیدن اول بهار ، كسی به اسم 'دالگ ئه ول وهار' )( در زبان كردی یعنی مادر اول بهار ) می آید و از آن غذایی كه برای اول بهار درست شده باید مقداری در ته دیگ باقی گذاشت تا 'دالگ اول وهار' از آن بخورد ؛ باید ته دیگ ها حتما' چرب باشد و در غیر اینصورت رزق و روزی آن خانواده در آن سال كاهش می یابد.
وی افزود: در این شب، چوپان ها از ستون سیاه چادر بالا می روند و با صدای بلند می گویند :'دالگ اول وهار برس و هانامان له دس زمسان ' یعنی مادر اول بهار از دست زمستان به فریادمان برس و چند بار این جمله را تكرار می كنند.
وی خانه تكانی را از دیگر مراسم بهار در میان كردها عنوان و تصریح كرد: حدود یك ماه قبل از عید نوروز كم كم با تغییر هوا و لطیف شدن آن ، مردم كارهای مقدماتی استقبال از نوروز را انجام می دهند و به شستشو و خانه تكانی و پاك كردن در و پنجره ها و تكاندن قالیها و پاك كردن ظروف از جمله ظروف مسی توسط مسگرها می پردازند و جنب و جوش تازه ای كه حاكی از خوشحالی و شادمانی درونی آنهاست رو می نماید.
وی افزود: كودكان با شكستن قلك های خود و خرید لباس نو به استقبال عید می روند.
كردها، چهارشنبه سوری را با جمع شدن دور هم و افروختن آتش با بوته های خار و خاشاك و پریدن از روی آن به شادمانی و نشاط می گذرانند و خانواده ها با درست كردن غذاهای خوب و مناسب آغاز سال جدید را جشن می گیرند.
وی گفت: باز دیگر مراسم قبل از فرا رسیدن عید نوروز ، 'عرافات' و 'جمعه آخر سال' است كه كردها، عرافات را در آخرین دوشنبه سال برگزار می كنند و در این روز در هنگام غروب مقداری حلوا و خرما درست كرده و سفره ای را آماده می كنند و اعضای خانواده دور سفره جمع می شوند و برای مردگان خود فاتحه می خوانند.
به گفته وی، آخرین جمعه سال نیز مردم به قبرستانها می روند و با توزیع خیرات، برای درگذشتگان فاتحه می خوانند و قرآن تلاوت می كنند.
جواهری ادامه داد: عده ای معتقدند در هنگام تحویل سال اگر مقداری پول خرد یا سكه در میان دست گیرند و تكان دهند تا آخر سال بی پول نخواهند شد.
وی افزود: پوشیدن لباس نو و در آوردن لباسهای كهنه نیز مرسوم است و معتقدند تمام بلاها و بیماریهای خانه به همراه دور كردن لباسهای كهنه و تحویل سال نو از بدن و میان خانواده دور می شود.
وی همچنین برگزاری ورزشهای محلی مانند 'زوران' ( نوعی كشتی ) و اسب دوانی و تیر اندازی و سایر بازیهای تفریحی را از دیگر آداب رایج در میان كردها در ایام عید نوروز برشمرد.
وی افزود: عید مباركی آیین دیرینه دیگری است كه در عید نوروز انجام می شود؛ افراد روستا و عشایر، بلافاصله بعد از تحویل سال به سركشی از خانواده های عزادار می روند و با آنها ابراز همدردی می كنند و همچنین به صورت دسته جمعی به منازل یكدیگر مراجعه و سال نو را تبریك می گویند.
این كارشناس ارشد مردم شناسی در ادامه گفت: در سال شمار كردی، پنج روز اول سال را 'پنجه' می گویند.
وی تصریح كرد: این پنج روز در گاهشماری كردی در حساب سال و ماه نمی آید ( در حساب كردی سال را 360 روز به شمار می آروند و تمام ماهها 30 روزه است ) و مردم معتقدند در این پنج روز نباید هیچ كار مهمی جز كارهای روزمره و عادی انجام داد.
وی گفت: در میان عشایر مرسوم است كه با فرا رسیدن اولین روز پنجه، پنجه دست خود را به خمیر آغشته و به چیزهایی كه برای آنها ارزش داشت از قبیل سیاه چادر، اسب، گوسفند و ... می مالند تا بلا و بیماری از آنها دور شود.
جواهری در پایان در خصوص آیین 'سیزده به در ' در فرهنگ عامه كرد نیز گفت: روز سیزده فروردین، در باور كردها روز نحس و نامباركی است ، مردم عقیده دارند كه كسی نباید در خانه بماند زیرا در صورت ماندن در خانه دچار بیماری و بلا خواهد شد بنابراین مردم با تهیه خوراكهای خوشمزه به دامنه كوهها و دشتها ی سبز و خرم رفته و به تفریح و شادمانی می پردازند
