در این مقاله نقد كوتاهى مى خوانيد بر عمليات استشهادى سرتيپ خلبان شهيد عباس دوران، در آسمان بغداد، كه در روزهاى پرتنش جنگ، به دنبال راهبرد سياسى ـ نظامى ايران در سال ،۱۳۶۱ نقش مؤثرى در به خدمت گرفتن قدرت نيروى هوايى ارتش، با هدف زدودن امنيت آسمان عراق و جلوگيرى از برگزارى اجلاس سران غيرمتعهدها در اين كشور داشت.

پس از تغيير و تحولات جنگ در سال هاى ۱۳۶۰ و ۶۱ و انجام عمليات متوالى و پيروزمندانه رزمندگان ارتش، سپاه، بسيج و ساير نيروهاى مردمى عليه نيروهاى متجاوز بعثى و تصميم قاطع امام راحل مان در پاكسازى كشور از لوث وجود نيروهاى مهاجم ، كارشناسان نظامى ايران را بر آن داشت تا با اتخاذ راهبرد نظامى تهاجمى ، خروج از حالت تدافعى نبردها را طراحى كنند و همين اساس عمليات ثامن الائمه در آذرماه ۱۳۶۰ و بيت المقدس در ارديبهشت و سرانجام فتح خرمشهر در خردادماه ۱۳۶۱ شد .

 

رزمندگان ارتش اسلام چنان عرصه را بر نظاميان بعثى تنگ ساختند كه هرگونه قدرت تصميم گيرى و اقدام مؤثر در جبهه نبرد از آنان سلب شد و در اين عمليات ها آمار كشته شدگان، اسيران جنگى و ادوات و تجهيزات به غنيمت گرفته و انهدامى به حدى سنگين، بهت آور و باور نكردنى بود كه ارتش متجاوز بعث عراق به وضوح در سيماى ارتشى مغلوب و شكست خورده در انظار جهانيان ظاهر شد.
شكست راهبرد نظامى عراق و ناكامى در تحقق اهداف اعلام شده آن، موجب تزلزل و بحران سياسى در رژيم بعثى عراق شد و مشروعيت و كارآمدى آن مورد ترديد جدى قرار گرفت. عراق و حاميانش اعم از كشورهاى غربى، برخى از كشورهاى نزديك و متمايل به سياست هاى بلوك شرق و رهبران مرتجع عرب به منظور كاستن آثار تبليغى پيروزى هاى ارتش جمهورى اسلامى ايران، رها ساختن عراق از تنگناى سياسى و نظامى داخلى و بين المللى، گشودن جبهه اى جديد در عرصه هاى سياسى و ديپلماسى عليه ايران و نيز به انزوا كشاندن ايران و ايجاد زمينه اى مناسب براى توجيه و ارائه كمك ها و مساعدت هاى اقتصادى و نظامى بيشتر به رژيم عراق، تصميم به برگزارى اجلاس كشورهاى عضو جنبش عدم تعهد در بغداد گرفتند.
ايران با درك سريع خطر و حساسيت موضوع دست به فعاليت هاى سياسى و ديپلماتيك وسيعى در سطح منطقه زد و حتى بيانيه اى سياسى مبنى بر عدم امنيت شهر بغداد، ناتوانى و عدم صلاحيت دولت متجاوز بعثى عراق را در ميزبانى و برگزارى اجلاس سران كشورهاى عضو جنبش صادر كرد. به دنبال اين اقدام رژيم بعثى عراق در تبليغات پرحجم و دامنه دار خود كه از سوى اغلب مراكز خبرى و رسانه اى جهان منعكس گرديد بر امنيت كامل فضا و آسمان شهر بغداد و محافظت دائمى آن توسط شبكه دفاعى مستحكم خود كه متشكل از انواع هواپيماهاى رهگير، موشك هاى زمين به هوا با ارتفاع كوتاه، متوسط و بلند، توپخانه، ضدهوايى و هواپيماهاى جنگنده گشت و... بود، اصرار ورزيد.
به رغم تلاش هاى ديپلماتيك ايران اكثر كشورهاى عضو جنبش در اظهارات و بيانيه هاى سياسى خود ضمن اعلام موافقت با تشكيل كنفرانس در بغداد آمادگى سران و مقامات بلندپايه خود را براى شركت و حضور در اجلاس اعلام كردند.
عراق در ارزيابى آثار و پيامدهاى تشكيل كنفرانس و اجلاس سران كشورهاى عضو جنبش غيرمتعهدها در شهر بغداد در آن مقطع زمانى خاص كه قطعيت آن تقريباً محرز شده بود خود را پيروز ميدان تصور مى كرد .
با ملاحظه شرايط و اوضاع سياسى دو كشور و جريان هاى حاكم بين المللى ، تشكيل اجلاس موجب تغيير معادلات و موازنه هاى سياسى عليه ايران مى شد و تبعات سوء آن كشور را در عرصه سياسى، اقتصادى و بويژه نظامى دستخوش تحولات ناخواسته مى ساخت و چه بسا در جبهه هاى نبرد نظامى اوضاع به نفع حاكمان بعثى عراق تغيير مى كرد.

رياست اجلاس سران جنبش غيرمتعهدها در بغداد توسط صدام، در يك دوره سه ساله عراق را به عنوان كشورى متعهد و پايبند و وفادار به غيرمتعهدها و سياست هاى جنبش معرفى و متقابلاً ايران را بى اعتنا به اصول ايده ها و آرمان هاى جنبش و همچنين معارض با ارزش ها و مقررات بين المللى معرفى مى كرد.
مواضع اصولى و بحق ايران مبنى بر خروج متجاوز از خاك كشورمان، به منظور برقرارى آتش بس و برقرارى صلح، مورد تحريف قرار مى گرفت و در عوض صدام با مظلوم نمايى از خطر شكست و سقوطى كه رزمندگان غيور ارتش ، سپاه و بسيج در عرصه نبرد برايش رقم زده بودند رهايى مى يافت.
از سوى ديگر زمينه و بستر براى اجماع بين المللى عليه ايران در عرصه هاى سياسى و ديپلماتيك شكل مى گرفت. اين دول با بهره گيرى از شبكه هاى رسانه اى و خبرى گسترده، افكار عمومى جهان و ملت هاى مدافع و حامى ايران را بمباران تبليغاتى كرده و با صراحت، ايران را آغازگر جنگ و متمايل به ادامه آن معرفى مى كردند و در عوض عراق را به عنوان كشورى مظلوم كه خواستار پايان دادن به جنگ و آتش بس معرفى مى كردند ، چه بسا در اين اجلاس از ايران خواسته مى شد كه به جنگ خاتمه داده و صلح موردنظر و تحميلى را بپذيرد.
در صورت تحقق اين امر صدام در اين كنفرانس، تا پايان دوره رياست از ابزار جنبش غيرمتعهدها حداكثر بهره بردارى سياسى را مى كرد و به اين ترتيب با كمك كشورهاى همسو و حامى خود، تلاش گسترده اى را براى انزواى سياسى ايران به مرحله اجرا درمى آورد.

عدم شركت و حضور ايران در كنفرانس و مخالفت با تشكيل آن در بغداد، بهانه ضدانقلاب و مخالفان جمهورى اسلامى را براى تبليغ و ترديدافكنى در افكار عمومى ايران افزايش داده و امكان آن را فراهم مى ساخت و شايد در ميان گروه هايى كه از بينش سياسى عميقى برخوردار نبودند مؤثر نيز واقع مى شد.
اين وضعيت نيز متصور بود كه كشورهاى دوست و طرفدار ايران، تحت تأثير فضاى روانى سياسى غالب بر اجلاس، از موضع گيرى به نفع ايران خوددارى كنند. بيم آن مى رفت كه امريكا و برخى از دولت هاى مؤثر در سياست هاى جهانى، پس از صدور بيانيه يا قطعنامه نهايى اجلاس سران غيرمتعهدها، سياست هاى خصمانه تر و آشكارترى را اتخاذ كنند و با تمهيد و زمينه سازى هايى در سازمان ملل و شوراى امنيت بهانه حضور در منطقه خليج فارس را به دست آورده و با ارسال نيرو و تجهيزات بيشتر تمهيدات جنگ را به نفع حكومت بعث عراق فراهم آورند.
صدام در سايه تبليغات جهانى و به منظور ارعاب برخى از دولت هاى عربى منطقه خود را اسوه و منجى اعراب معرفى و به بهانه حمايت و امنيت منطقه خليج فارس از كشورهاى منطقه باج خواهى بيشترى مى كرد. شايد در بين برخى از نيروهاى خودى و طرفدار انقلاب نيز به رغم دلبستگى و وفادارى به نظام و كشور شك و ترديدهايى درباره درستى و اثربخشى راهبرد دفاعى كشور در آن برهه پديدار مى شد.
در چنين شرايط حساس و خطيرى كه اقدامات سياسى ايران به نتيجه مطلوب نرسيده بود براى غلبه بر راهبرد سياسى تبليغاتى رژيم عراق، تصميم به استفاده و بهره بردارى از نيروى هوايى به لحاظ ساختار ويژه و امتيازات خاص آن گرفته شد.
ويژگى هايى از قبيل، سرعت عمل، قابليت انعطاف، برد زياد، تحرك و واكنش سريع، قدرت آتش و... تا با شكستن ديوار صوتى شهر بغداد و بمباران مناطق حساس و راهبرد نظامى آن، ناتوانى عراق در اثبات ادعاهاى خود مبنى بر امنيت فضاى شهر بغداد و محل كنفرانس سران را به اثبات رساند.
عراق از مدت ها قبل در تبليغات پرحجم و دامنه دار خود كه از سوى اغلب رسانه هاى خبرى جهان با آب و تاب فراوان انعكاس داده مى شد بر امنيت فضا و آسمان شهر بغداد، تأكيد مى كرد و محافظت دائمى از آن را كه توسط شبكه دفاعى مستحكم خود متشكل از انواع هواپيماهاى رهگير، موشك هاى زمين به هوا و آتشبارهاى ضدهوايى و هواپيماهاى جنگنده گشت و... به رخ مى كشيد. عراق همچنين بغداد را به لحاظ پدافندى با شهر مسكو در زمان حمله متفقين در جنگ جهانى دوم مقايسه مى كرد!
ايران راهبرد نظامى و تبليغاتى خود را چنان طراحى كرده بود كه براى دولت بعثى عراق امكان انكار و پرده پوشى آثار شكست ميسر نباشد. براى حمله ، نقاط حساس و حياتى رژيم متجاوز بعث در شهر بغداد نظير پايگاه هوايى الرشيد، ايستگاه ماهواره مخابراتى بعقوبه، مجلس الوطنى، كاخ صدام، پادگان هاى نظامى، ستاد ارتش، پل راه آهن، كارخانه برق، وزارت كشور، ساختمان حزب بعث، وزارت جنگ، انبار مهمات و اسلحه سازى و پالايشگاه الدوره طى جلسات كارشناسى تعيين و در نقشه جنگ نشان گذارى شد . اما كداميك از اهداف مزبور بهتر مى توانست راهبرد نظامى، سياسى و تبليغاتى ايران را تأمين و ضريب موفقيت آن را تا حد ممكن افزايش دهد پالايشگاه الدوره!! براى اين منظور از همه مناسب تر به نظر مى رسيد زيرا از نظر مكانى به پايگاه هوايى الرشيد كه هواپيماهاى شكارى ميگ، جنگنده هاى سوخو و ميراژ در آن مستقر بودند نزديك بود و از جنبه فريب عمليات روانى نيز، احتمال آن از سوى دشمن بعيد يا بسيار غيرمحتمل ارزيابى مى شد.
انهدام و آتش سوزى ناشى از بمباران پالايشگاه الدوره و حجم عظيم دود و آتش برخاسته از آن در كوتاه مدت غيرقابل كنترل و اطفا بود و به سبب نزديكى اش با هتل محل اقامت اصحاب رسانه و خبرنگاران كه از سراسر جهان در آن اسكان يافته بودند غيرقابل انكار بود و انجام اين عمليات به وضوح كذب ادعاهاى صدام در تأمين و حراست از فضاى كنفرانس و برگزارى اجلاس سران غيرمتعهدها را به اثبات رساند و همه اهداف و انتظارات او و حاميانش نقش بر آب شد و ايران علاوه بر تفوق نظامى كه در جبهه هاى نبرد كسب كرده بود در منازعه سياسى و تحميل اراده سياسى خود نيز به پيروزى چشمگير و اعجاب انگيزى دست يافت.
در اين عمليات تاريخى غرورآفرين و كم نظير براى تضمين هرچه بيشتر اهداف و كاهش خسارات و ضايعات احتمالى شش تن از ورزيده ترين خلبانان نيروى هوايى با سه فروند هواپيماى (اف۴) براى اجراى مأموريت در نظر گرفته شدند كه دو فروند آن نقش اصلى را عهده دار باشد و هواپيماى سوم به عنوان (رزرو) تعيين شد كه براى ادامه مأموريت و در صورت وقوع حادثه يا رويداد غيرمنتظره وارد عمل شود.
سرانجام در سحرگاه روز ۳۰ تيرماه ۱۳۶۱ چهار تن از برجسته ترين خلبانان نيروى هوايى به فرماندهى سرتيپ خلبان شهيد عباس دوران با عزمى راسخ و اراده پولادين به قصد ضربه زدن به شبكه دفاعى امنيتى مورد ادعاى صدام در حالى كه هنوز تيغه آفتاب ندميده بود به پالايشگاه الدوره يورش بردند و چندين تن بمب هواپيماهاى خود را از چله كمان خشم مقدس مردم ايران بر قلب حاكمان جنگ افروز وقت عراق فرو ريختند و پس از نمايش قدرت و شكستن ديوار صوتى در آسمان شهر بغداد سالم به پايگاه خويش بازگشتند ليكن متأسفانه به هنگام بازگشت هواپيماى ليدر مورد اصابت موشك دشمن واقع شد و شهيد دوران اگرچه اجازه ترك هواپيما را به همرزم خلبانش «منصور كاظميان» در كابين عقب داد اما خود به رغم اين كه مى توانست با استفاده از چتر نجات سالم فرود آيد همچنان سعى كرد هواپيماى سانحه ديده اش را به سوى يكى از تأسيسات مهم عراق كه در چند مايلى محل برگزارى اجلاس سران غيرمتعهدها بود بكشاند.
در حالى كه تمامى بمب ها و موشك ها و تيرهاى فشنگش را رها ساخته بود، خود اين بار در مخزن كابين خلبان بمبى شد و صاعقه وار همچون پتكى خود و هواپيمايش را بر سر متجاوزان كوبيد و با حركت استشهادى خود مانع از برگزارى اجلاس سران غيرمتعهدها در بغداد شد.
بود گاهى كه مردى آسمانى
به جانى سر فرازد لشكرى را
نهد جان در يكى تير و رهاند
زننگ تيره روزى كشورى را
ارزش جهاد و ايثار و از خودگذشتگى اين قهرمانان بويژه قهرمان قهرمانان اين عمليات تاريخى و كم نظير تنها در چارچوب يك مأموريت نظامى معنا نمى شود. فداكارى و عمليات استشهادى شهيد خلبان عباس دوران رهايى و نجات ميهن از يك بحران عظيم سياسى و نظامى بود و مى توان آن را پيشگيرى از يك بحران حتمى و توطئه ها و تجاوزات بعدى به كشور تلقى نمود.
روحش شاد و يادش گرامى باد!

سيدحكمت قاضى ميرسعيد ‎
روزنامه ایران

 

منبع: ساجد