رتبه بندي آكادميك دانشگاه هاي جهان براساس پارامترهاي مختلفي انجام مي گيرد. رتبه بندي ها مي تواند براساس كيفيت برخي شاخص هاي موجود انجام شود. از جمله اين شاخص ها مي توان به آمارهاي تجربي، برآوردهاي مربوط به مدرسين و اساتيد، بورسيه ها، دانشجويان، داوطلبان ورود به دانشگاه و برخي ديگر اشاره كرد. برخي از رتبه بندي ها هم هستند كه براساس نحوه پذيرش و ورود دانشجويان به دانشگاه صورت مي گيرد.
علاوه بر رتبه بندي مؤسسات، برخي رتبه بندي هاي ديگري هم وجود دارد كه براي برنامه هاي آموزشي، دپارتمان ها و مدارس صورت مي گيرد. رتبه بندي ها براساس جهت دهي برخي مجلات و روزنامه ها و گاهي هم توسط دانشگاهيان و فرهنگيان انجام مي گيرد.
به اين واسطه به بررسي سطوح كسب رتبه هاي دانشگاه هاي داخلي در شاخص هاي ارائه شده از جمله وبومتريك (Webometrics)، SIR سايماگو، ISC، خواهيم پرداخت.
وبومتريك (Webometrics) چيست؟
رتبه بندي وبومتريك شاخصي است براي رتبه بندي وب سايت هاي دانشگاه ها و مراكز علمي، آموزشي و تحقيقاتي دنيا كه توسط آزمايشگاه سايبرمتريك (CINDOC)واحدي از انجمن ملي تحقيقات اسپانيا تهيه شده است. وبومتريك 8000 دانشگاه دنيا را براساس اطلاعات مبتني بر وب آنها ساليانه دو بار در ماه هاي دي و تير ماه انجام مي شود. رتبه بندي وبومتريك متشكل از يك پايگاه داده شامل 15000 دانشگاه و بيش از 5000 مؤسسه و مركز تحقيقاتي مي باشد. 8000 دانشگاه اول در رتبه بندي وبومتريك مشخص شده و دانشگاه هاي ديگر نيز در رتبه بندي محلي و جزئي تر آمده است.
شاخص هاي وبومتريك (Webometrics)
وبومتريكس اولين بار در سال 2004 انجام شد و براساس شاخص مركب از چندين پارامتر به منظور رتبه بندي وب سايت دانشگاه ها تهيه شد. اين پارامترها درحال حاضر عبارتند از:
- حجم اطلاعات موجود بر روي وب (Size)
- قابليت دسترسي (Visibility)
- فايلهاي محتوايي (Rich Files)
- تعداد مقالات و رتبه علمي در گوگل (Google Scholar)
هر يك از پارامترهاي وبومتريكس داراي جزئيات بسيار است و روش هايي براي محاسبه هر يك وجود دارد. رتبه بندي وبومتريك ميزان فعاليت علمي و آموزشي وب سايت هاي دانشگاه ها و مؤسسات علمي و آموزشي را بصورت دوره اي نشان مي دهد. شاخص هاي رتبه بندي وبومتريك ميزان توجه مؤسسات و دانشگاه ها را به نشر اينترنتي نشان مي دهند.
راه هاي افزايش رتبه سايت دانشگاه ها در رتبه بندي وبومتريك (Webometrics)
بديهي است براي افزايش رتبه در وبومتريكس بايد شاخص هاي چهارگانه را مورد توجه قرار داد. توليد محتواي روزآمد و كارا در وب سايت بهترين راه حل خواهد بود. هرچند كليه معيارهاي رتبه بندي وبومتريك به محتواي موجود در وب سايت ها بستگي دارد ولي باتوجه به اينكه ابزار مورد استفاده رتبه بندي وبومتريك (Webometrics) براي بررسي ميزان، نوع و حجم اطلاعات موجود در وب سايت ها، موتورهاي جست وجو (Search Engine) هستند، بنابراين، وضعيت وب سايت در موتورهاي جست وجو معيار بسيار مهمي مي باشد. بهبود وضعيت يك وب سايت در موتور جست وجو به معني بهتر، كاملتر و سريع تر ديده شدن وب سايت توسط ربات هاي جست وجوگر و در نتيجه بالاتر آمدن وب سايت در جست وجوها و در نهايت بازديد بيشتر از وب سايت است. رتبه بندي وبومتريك (Webometrics) يكي از معيارهاي اصلي خود را وضعيت و تعداد صفحات Indexشده توسط موتورهاي جست وجو قرار داده و لذا اين فاكتور از اهميت بسيار بالايي برخوردار است. هر يك از موتورهاي جست وجو معيارها و فرمول هاي خاص خود را براي ارزيابي وب سايت ها دارند كه معمولاً فاكتورهاي دقيق و الگوريتم رتبه بندي را بصورت محرمانه نزد خود نگهداري مي كنند و در اختيار سايرين قرار نمي دهند ليكن بسياري از فاكتورهايي كه مورد توجه موتورهاي جست وجو هستند شناخته شده اند و مديران وب سايت هاي حرفه اي تلاش مي كنند همه آنها را به بهترين وجه در وب سايت خود اعمال كنند. براساس مطالعات انجام شده توسط شركت معماران عصر ارتباط، وب سايت دانشگاه هاي معتبر خارجي به ميزان بسيار زيادي به فاكتورهاي مورد توجه موتورهاي جست وجو اهميت داده و وب سايت ها و پرتال هاي خود را بر آن اساس بهينه سازي كرده اند.
بسياري از اين فاكتورهاي بهينه سازي در موتورهاي جست وجو (SEO) مربوط به محتوا و چگونگي تعريف اطلاعات در بخش هاي مختلف وب سايت و برخي ديگر نيز بيشتر به ساختار فني وب سايت مربوط است و مي توان ساختار فني را به گونه اي طراحي كرد كه شاخص هاي موردنظر به خوبي در آنها لحاظ شود.
معيارهاي وبومتريك
1- ارزيابي آموزش هاي برتر در وب: 2- حجم، قابليت ديد و 3- منابع اطلاعات و تفسير آنها.
وبومتريك از چهار معيار به شرح ذيل تشكيل شده است:
1- اندازه صفحات (ضريب2)، 2- قابليت ديد (ضريب4)،
3- تعداد Rich fileها (ضريب1) 4- تعداد مقالات ايندكس شده در گوگل پژوهشگر (ضريب1).
پس از محاسبه معيارهاي بالا براي هر سايت كه در چهار ستون مجزا نوشته مي شود. اعداد نرمال مي شوند. به اين معنا كه عدد ستون مربوط به هر سايت بر بزرگترين عدد آن ستون تقسيم مي شود. به اين ترتيب عددي بين صفر تا يك به دست مي آيد. سپس ضرايب تأثير و محاسبات به شكل زير انجام مي شود. سايتي كه بيشترين عدد محاسبه شده از آن اوست رتبه اول را در معيار وبومتريك كسب مي نمايد.
رده بندي دانشگاه هاي ايران در جهان در سال2010
كوچك ترين قدم در ارج نهادن به زحمات بي حد جامعه دانشگاهي كشور و همت بلند پژوهشگران و دانشمندان ايراني، پوشش خبري- تحليلي و پرداختن به دستاوردها و موفقيت هايي است كه اين قشر شريف براي اعتلاي نام ايران در مقاطع زماني مشخص كسب كرده اند.
رده بندي دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالي در جهان كه سالانه از طريق برخي مراكز معتبر مانند مؤسسه رده بندي سايماگو SRI وابسته به مركز اسناد علمي Elsevier (كه در اين گزارش به معرفي اين مؤسسه و متدلوژي رده بندي دانشگاه هاي دنيا توسط آن پرداختيم) شاخص مناسبي است تا وضعيت دانشگاه ها و مؤسسات تحقيقاتي كشور را بررسي نموده و از پيشرفت هاي جوانان اين مرز و بوم در عالم دانش و فناوري مغرور شويم.
در آمار رتبه بندي مربوط به سال 2010 ميلادي كه حدود يك سال از آن مي گذرد، 36 مركز دانشگاهي و پژوهشي در ميان 2800 دانشگاه برتر جهان وجود دارند كه اگرچه تا جايگاه كشورهاي بالاي جدول مانند چين، آمريكا، آلمان، انگلستان و ژاپن راه بسياري مانده است اما نويدبخش روزهاي بهتر در عرصه هاي علمي براي دانشگاه هاي كشور در سال هاي آتي خواهد بود.
در رده بندي امسال مانند سال هاي گذشته دانشگاه تهران، نماد آموزش عالي و دانشگاه مادر، رتبه اول كشوري را كسب كرده است. دانشگاه تهران در رتبه بندي جهاني سال گذشته به رتبه 474 صعود كرده كه در مقايسه با رتبه حدود 1000 در ساليان اخير جهشي قابل توجه دارد. بيشترين تعداد مقالات منتشر شده توسط اساتيد و دانشجويان دانشگاه تهران مربوط به پرديس دانشكده هاي فني و در حوزه علوم مهندسي است كه در دسته بندي سايماگو غالبا در Physical Sciences جاي گرفته اند.
دانشگاه صنعتي شريف به عنوان يكي از دانشگاه هاي برتر كشور در رتبه 546 جهاني قرار گرفته و در مكان دوم در ايران، در تعقيب دانشگاه تهران است. البته نبايد دور از نظر داشت كه دانشگاه تهران يك دانشگاه جامع است كه رشته هاي هنر، ادبيات و علوم انساني هم علاوه بر علوم پايه و مهندسي دارد. اگر چه اين رشته ها توليد مقالات بين المللي چندان بالايي ندارند، اما به هر حال دانشگاه صنعتي شريف يك دانشگاه صنعتي است كه تنها علوم پايه و مهندسي را پوشش مي دهد و كسب عنوان دوم در كشور نيز براي اين دانشگاه معتبر حائز اهميت خواهد بود.
دانشگاه علوم پزشكي تهران با رتبه 691 در سال 2010 بين دانشگاه هاي جهان در رتبه سوم كشوري قرار دارد. رتبه چهارم و پنجم و ششم كشوري در اين ليست به ترتيب از آن دانشگاه تربيت مدرس، دانشگاه علم و صنعت و دانشگاه صنعتي اميركبير (پلي تكنيك تهران) است كه آخرين نماينده ايران با رتبه سه رقمي در اين جدول مي باشد.
رتبه جهاني دانشگاه شيراز به عنوان هفتمين دانشگاه برتر كشور، 1065 است و پس از آن دانشگاه صنعتي اصفهان، شهيدبهشتي و فردوسي مشهد قرار گرفته اند. جدول كامل مربوط به رده بندي دانشگاه هاي ايران در جهان در سال 2010 به اين شرح است:
در اين ليست تنها سه پژوهشگاه دولتي وجود دارند و مابقي 36 مورد دانشگاه هاي زير مجموعه وزارت علوم محسوب مي شوند. اين سه موسسه عبارتند از:
¤ پژوهشگاه دانش هاي بنيادي (IPM) سابق با رتبه كشوري 15 و رتبه جهاني 1635،
¤ انستيتو پاستور ايران با رتبه كشوري 30 و رتبه جهاني 2547 و
¤ پژوهشگاه مواد و انرژي با رتبه كشوري 37 و رتبه جهاني .2818
پارامترهاي موثر در رده بندي دانشگاه ها در سايماگو عبارتند از:
1- تعداد مقالات و پرونده هاي علمي منتشر شده بر مبناي بانك داده اسكوپوس (Scopus)
2- همكاري هاي بين المللي در پروژه هاي تحقيقاتي بر مبناي مقالات مشترك با موسسات وابسته از دو ياچند كشور.
3- نسبت تأثير علمي بر مبناي Impact factor مقالات منتشر شده يك دانشگاه نسبت به تأثير متوسطي كه دانشگاه هاي ديگر در همان زمينه تحقيقاتي در دنيا داشتند (پارامتري به نام اثر نرمال شده NI)
4- مقالات بسيار با كيفيت منتشر شده بر مبناي انتشار مقاله هايي با ارجاع (citation) بسيار بالا در ژورنال هاي برتر (در 25% بالاي جدول) در هر زمينه تحقيقاتي.
با تحليل داده هاي آماري مربوط به عملكرد دانشگاه هاي كشور اعم از تعداد مقالات، درصد همكاري هاي بين المللي و انتشار مقالات در ژورنال هاي بسيار معتبر به نتايج جالبي دست پيدا كرديم كه در گزارشهاي آينده موشكافي خواهد شد. يكي از نتايج به دست آمده از تحليل ها اين است كه دانشگاه هايي مانند دانشگاه تبريز، زنجان و دانشگاه صنعتي اصفهان كه همكاري هاي بين المللي بيشتري داشته اند، موفق شده اند مقاله هاي بيشتري در با كيفيت ترين ژورنال هاي پژوهشي دنيا به چاپ برسانند كه مويد ضرورت ارتباط هاي وسيع براي بهره وري بيشتر جامعه دانشگاهي است.از نكات خوشحال كننده در رتبه بندي دانشگاه هاي جهان در سال 2010 قرار گرفتن دانشگاه سيستان و بلوچستان براي اولين بار در اين فهرست معتبر جهاني است. به هر تقدير امسال ايران 38 مركز دانشگاهي و پژوهشي در ليست برترين هاي دنيا داشت. به اميد آن كه در رتبه بندي جهاني سال 2011، با صعودي دوباره، نمايندگان بيشتري در فهرست برترين دانشگاه هاي جهان داشته باشيم.
