زندگی نامه ی بهاءالدین محمد شیخ بهائی
( ملیت: ایرانی قرن: ۱۱ )
(۱۰۳۱/۱۰۳۰ -۹۵۳ ق)، عالم، فقیه، مفسر، محدث، متکلم، ریاضیدان، ادیب و شاعر امامى، متخلص به بهایى. معروف به شیخالاسلام والمسلمین و مجدد دین در رأس قرن یازدهم. در بعلبک به دنیا آمد. در کودکى به همراه پدر، در عهد شاه طهماسب، به ایران وارد شد. وى در محضر پدر خود، شیخ حسین، شاگرد شیهد ثانى، و عبداللَّه بن شهابالدین یزدى و محمدباقر یزدى و ملا على مذهب و ملا افضل و اعتمادالدین محمود کچایى به فراگیرى علم مشغول شد، تا اینکه در تفسیر، فقه، اصول، ادبیات، رجال، تاریخ، حکمت، کلام، طب، ریاضیات و سایر علوم سرآمد شد. عهدهدار منصب شیخالاسلامى گشت و امور شرعى یکسره به او محول شد. سپس او از این شغل کناره گرفت و سالیانى به سیاحت شهرها پرداخت، و به هرات و اران و آذربایجان و تبریز و مصر و شام و دمشق و عراق و حلب و فلسطین و بیتالمقدس و سرندیب و حجاز و مکه و مدینه و دیگر شهرها مسافرتها کرد، و در اثناء این سفرها گاه به مباحثات علمى- مذهبى نیز مىپرداخت. سرانجام به ایران بازگشت و همراه شاه عباس پیاده از اصفهان به مشهد رضوى رفت. شیخبهایى احادیث شیعه را از پدرش و میرداماد روایت کرده و «صحیح بارى» را از استادش، محمد بن محمد بن محمد مقدسى، روایت نموده است، که مقدسى نیز به واسطهى دوازده تن محدث محمد نام، پى در پى از محمد بن اسماعیل بخارى نقل کرده است. شیخبهایى آنى از تعلیم و تربیت فروگذار نبود و در حوزه درس خویش شاگردانى همچون، شیخ فاضل جواد بن سعداللَّه، ملا حسنعلى شوشترى، سید حسین کرکى، ملا خلیل قزوینى، محمد خلیل قاینى، میرزا رفیعالدین نایینى، شیخ زینالدین بن محمد سبط شهید ثانى، ابن ابىجامع، شیخ على بحرانى، سید ماجد بحرانى، ملا محسن فیض کاشانى، ملاصدرا، محمد بن حسین ساوجى، میرزا رفیعالدین طباطبایى، ملا شریفالدین محمد رویدشتى، شیخ محمود جزایرى، ابنخاتون، محقق سبزوارى، مجلسى اول، ملا محدصالح مازندرانى تربیت کرده است. وى کتابخانهى بزرگى گرد آورد که از جمله چهار هزار کتابى بود که شیخ على منشار، پدر همسرش، از شهرهاى هند به ایران آورده بود و پس از او به دخترش همسر شیخبهائى، منتقل شده بود. شیخبهایى در اصفهان درگذشت. جنازه او به مشهد رضوى منتقل کردند و در جوار حرم مطهر دفن کردند. در «ریحانه الادب» نود و سه اثر وى با شرح مختصر ذکر شده است. از آثار وى: «حبل المتین فى احکام احکامالدین»؛ «مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین»، در فقه استدلالى؛ «الاربعین» یا «الاربعون حدیثا»؛ «جامع عباسى»، به فارسى، در فقه؛ «الکشکول»؛ «المخلاه»؛ «زیده الاصول» یا «الزبده»، در اصول فقه؛ «فوائد الصمدیه»، در نحو؛ «مفتاح الفلاح فى عمل الیوم و اللیله»؛ رساله «الهلالیه»؛ «اثبات الانوار الالهیه»؛ «الاثنى عشریات»؛ «اسرار البلاغه»؛ «تهذیب البیان» یا «التهذیب»، در نحو؛ حاشیهى «من لا یحضره الفقیه»؛ حاشیهى «خلاصه الاقوال» علامه حلى؛ حاشیه «کشاف» زمخشرى؛ حاشیه «تفسیر» بیضاوى؛ «خلاصه الحساب»، در ریاضیات؛ «تشریح الافلاک»، در علم هیئت؛ «الاسطرلاب»؛ «بحر الحساب»؛ «الوجیزه»، در درایه، به نام «درایه الحدیث»؛ مثنوىهاى: «زنان و پنیر»، «شیر و شکر»، «طوطى نامه»، «نان و حلوا» یا «سوانح الحجاز»، «الزاهره».[۱] (شیخ) محمد بن حسین عاملى (منسوب به جبل عاملى) معروف به شیخ بهائى، دانشمند بنام عهد شاه عباس بزرگ (و. بعلبک ۹۵۳ ه.ق./ ۱۵۴۶ م.- ف. اصفهان ۱۰۳۱ ه.ق./ ۱۶۲۲ م.) پدرش عزالدین حسین در سال ۹۶۶ به ایران مهاجرت کدر و بهاءالدین در ایران نشأت یافت و تألیفاتى به فارسى و عربى پرداخته که مجموع آنها به ۸۸ کتاب و رساله بالغ مىشود، از آن جمله است: دو مثنوى فارسى «نان و حلوا» و «شیر و شکر»، جامع عباسى (فقه)، خلاصةالحساب، تشریح الافلاک کتاب اربعین (بعربى)، کشکول که مجوعهایست از نوادر حکایات و علوم و اخبار و امثله واشعار عربى و فارسى. وى به فارسى و عربى شعر مىسرودده. جنازه او را به مشهد انتقال و در مسجد گوهرشاد دفن کردند.
برگرفته از کتاب: اثرآفرینان (جلد اول-ششم)
منابع زندگینامه: [۱] آتشکدهى آذر (۹۲۷ -۹۲۶ /۳)، الاعلام (۳۳۴/۶)، اعیان الشیعه (۲۳۴/۹)، تاریخ ادبیات ایران، براون (۲۷۹ -۲۷۷ /۴)، تاریخ ادبیات در ایران (۱۰۴۷ -۱۰۳۹ /۵)، تاریخ فلاسفهى ایرانى (۵۱۵ -۵۰۲)، تذکرهى روز روشن (۱۲۲ -۱۲۱)، تذکرهى نصرآبادى (۱۵۱ -۱۵۰)، چهارصد شاعر برگزیدهى پارسىگوى (۵۰۶ -۴۹۵)، دایرةالمعارف فارسى (۱۵۲۲/۲)، دنباله جستجو در تصوف (۲۵۹)، الذریعه (۷۷/۱۸ ،۹۸۳ ،۱۴۳ /۹ ،۲۴۱ -۲۴۰ /۶ ،۲۲۵ -۲۲۴ ،۲۱۱ ،۲۰۳ ،۱۹۵ ،۱۷۳ ،۱۶۸ ،۱۰۳ ،۸۸ ،۳۹ /۶ ،۳۰۲ -۳۰۱ ،۶۳ -۶۲ /۵ ،۵۰۹ ،۴۹۸ ،۲۰۰ ،۱۸۶ -۱۸۵ /۴ ،۴۲۵ ،۳۶ -۳۵ /۳ ،۴۲/۲ ،۱۱۸ -۱۱۷ ،۱۱۵ ،۸۵ /۱)، روضات الجنات (۸۰ -۵۴ /۷)، ریاض العارفین (۴۹ -۴۵)، ریاض العلماء (۹۷ -۸۸ /۵)، ریحانه (۳۲۰ -۳۰۱ /۳)، زندگینامه ریاضیدانان (۱۷۲ -۱۷۰)، سرآمدان فرهنگ (۲۳۲/۱)، سیرى در شعر فارسى (۳۸۴ -۳۸۳)، شخصیتهاى نامى (۲۷۳ -۲۷۰)، طبقات اعلام الشیعه (قرن ۸۸ -۸۵ /۱۱)، عالم آراى عباسى (۱۵۷ -۱۵۵ /۱)، فرهنگ ادبیات فارسى (۳۱۱ -۳۱۰)، فرهنگ سخنوران (۱۴۷)، فقهاى نامدار شیعه (۲۲۸ -۲۰۹)، فوائد الرضویه (۵۲۱ -۵۰۲)، فلاسفهى شیعه (۴۲۹ -۴۱۵)، کارنامه بزرگان (۳۲۵ -۳۲۴)، الکنى و الالقاب (۱۰۰/۲)، مؤلفین کتب چاپى (۴۳۲ -۴۲۱ /۵)، مجمع الخواص (۴۱ -۴۰)، مجمع الفصحا (۱۵ -۱۲ /۴)، مطلع الشمس (۳۸۸ -۳۸۶ /۲)، معجم المؤلفین (۲۴۲/۹)، منظومههاى فارسى (۳۵۶ -۳۵۳)، نتایج الافکار (۱۰۵ -۱۰۳)، یغما (س ۱۳، ص ۱۴۶ -۱۴۳).
فعالیتها: • ادبیات و کتاب • اصول فقه • حدیث • ریاضیات و هندسه • شعر • شیمی • علوم غریبه • فقه • فلسفه – منطق • قرآن • کلام، ادیان، مذاهب
