جامعه در حال رشد ، افراط و تفريط ها و راه ميانه :

طبق آيه 29 سوره فتح ، خداوند مي فرمايد : مسلمانان رو به پيشرفت و تكامل هستند. با توجه به اينكه در كمتر از نيم قرن و با وجود قلّت وسايل و امكانات بيش از نيمي از مردم دنيا مسلمان شدند نتيجه مي گيريم كه اين جريان مختص مسلمانان صدر اسلام نبوده و هر وقت و هر جا مردمي واقعاً اسلام را پذيرفتند و به دستورات اسلام عمل كردند ، همين خاصيت رشد و تزايد و تكامل و استقلال و... را داشته اند و خواهند داشت . حال اين سوال مطرح است كه چرا تمدن اسلامي غروب كرد ؟ به دليل عدم انطباق با مقتضيات زمان ؛ زمان تغيير كرد ، اما مسلمانان خواستار آن بودند كه اسلام را با همان خصوصيات اوليه در قرن هاي بعد حفظ كنند ، در صورتيكه ا مكان نداشت ؛ به جاي اينكه تعاليم اسلامي را رها كنند و مقتضيات زمان را بگيرند تعاليم اسلامي را گرفتند و منحط شدند. اين نظريه گوستاولوبون است در واقع گوستاولوبون از همان چيزي كه فضليت اسلام محسوب مي‌شود عيب گرفته (مساوات ) و آن را دليل عدم انطباق اسلام با مقتضيات زمان و دليل تجرد و جمود مسلمين داشته است . گوستاولوبون مي گويد اين اصل (مساوات ) از نظر اخلاق خوب است ولي از نظر سياست گاهي خوب است و گاهي بد. در يك زمان از نظر سياست خوب است كه ملت هاي ديگري را به اسلام نزديك مي كند اما در يك زمان ديگر جا داشت كه مسلمانان از نظر رعايت اصول سياسي ، اصل مساوات را زير پا گذارند. شهيد مطهري نظر گوستاولوبون را مردود مي داند و مي گويد : اولاً اسلام يك روش سياسي به مفهوم اروپائي نيست ؛ ثانياًاگر مسلمين ، اسلام را اين طور بازيچه سياست كرده بودند امروز نه از اسلام اثري بود و نه از مسلمين به صورت يك امت ، اسلام هدفش اين است كه مساوات را به طور كامل در ميان مردم برقرار كند. اگر اسلام تا وقتي كه از مردم استفاده مي كند اصلي را طرح كند بعد آن را عوض كند اينكه اسلام نيست ، اين سياست اروپائي است اين طرز فكركساني است كه مي گويند اسلام خشك و غير قابل انعطاف  است و با مقتضيات زمان يعني با سياست جوردر نمي آيد . اسلام براي اين است كه با اين سياست‌ها مبارزه كند . اسلام اين تفكر را ناشي از مقتضيات زمان نمي داند بلكه انحرافات زمان مي‌داند و در مقابل اين ها ايستادگي مي كند.

به نظر من هم عدم تطابق مسلمانان و نه اسلام با زمان بود که باعث غروب تمدن اسلامی شد مسلمانان نتوانستند خود را با زمانه تطبیق کنند و این هم به دلیل عدم شناخت کافی از اسلام بود در طول زمان مسلمان اسلام را به نفع خود تعریف کردند و در رفتار و اعمالشان از اسلام واقعی فاصله گرفتند

و دلیل دوم عدم تبلیغات لازم و کافی است مسلمنان نتوانستند تبلیغ درستی از اسلام داشته باشند و دیگران را به سوی اسلام جذب کنند .